Τρίτη, Απριλίου 29, 2014

Άρωμα πάγου

Γιόκο Ογκάουα
Άρωμα πάγου,
Άγρα, 2011 (α΄έκδ. 2007, στα Ιαπωνικά 1998)
Μετ. Παναγιώτης Ευαγγελίδης
Πόσο ξέρουμε άραγε τους άλλους, ακόμα και τους πιο κοντινούς μας; Τι ρόλο παίζει στη ζωή μας η μνήμη; Ερωτήματα γύρω από τα οποία περιστρέφεται το βιβλίο της  Ογκάουα. Ένα βιβλίο πιο "ιαπωνικό" από το "Ο αγαπημένος μαθηματικός τύπος του καθηγητή",
 που τόσο μου είχε αρέσει. Παρ' όλο ότι μέρος του βιβλίου διαδραματίζεται στην Πράγα, εντούτοις και εκεί η ηρωίδα μας μεταφέρει μια ατμόσφαιρα που θυμίζει περισσότερο Ιαπωνία παρά Τσεχία. Δεν μπορώ να διευκρινίσω ακριβώς τι είναι που δημιουργεί αυτή την εντύπωση. Είναι βέβαια τα ονόματα, αλλά είναι και κάτι πολύ περισσότερο, που το διαισθάνεσαι, που σου υποβάλλεται, που δύσκολα το εντοπίζεις και το εκλογικεύεις. Αυτή η ατμόσφαιρα του εξωλογικού, ενίοτε του μεταφυσικού,  αποτελεί μέρος της γοητείας του βιβλίου, που ασφαλώς δεν έγκειται μόνο σ' αυτό.
Η αφηγήτρια, η Ρυόκο, ελεύθερη δημοσιογράφος, γνωρίζει σ' ένα αρωματοποιείο στο οποίο πήγε για ένα ρεπορτάζ, τον αρωματοποιό Χιρογιούκι. Δημιουργούν δεσμό, κι ενώ το βράδυ γιορτάζουν την πρώτη επέτειο της συμβίωσής τους, εκείνος αναίτια και ανεξήγητα, την επομένη αυτοκτονεί, αφού της έχει χαρίσει ένα άρωμα ειδικά φτιαγμένο γι' αυτήν, που είχε ονομάσει "Η πηγή της μνήμης".
Στο νεκροτομείο η Ρυόκο συναντά το μικρότερο αδελφό του Χιρογιούκι, τον Άκιρα, για τον οποίο ποτέ δεν της είχε μιλήσει. Όμως δεν είναι το μόνο στοιχείο της ζωής του αγαπημένου της που αγνοούσε. Αγνοούσε ότι είχε πάθος με το πατινάζ στον πάγο, στο οποίο ήταν δεξιοτέχνης, αγνοούσε ότι ήταν ιδιοφυία στα μαθηματικά, ότι είχε  πάρει πλήθος βραβεία σε σχετικούς διαγωνισμούς. Στα όσα πολύ τακτοποιημένα είχε αφήσει ο Χιρογιούκι (ένα ακόμα πάθος του ήταν η αυστηρή ταξινόμηση των πραγμάτων) και τα οποία ψάχνουν στην προσπάθεια να εξηγήσουν τους λόγους της αυτοκτονίας, βρίσκουν τρεις δισκέτες, Σε μια απ' αυτές διαβάζουν κάποια αποσπάσματα φράσεων:
"Σταγόνες νερού από σχισμή βράχου. Υγρός αέρας σπηλιάς".-"Βιβλιοθήκη ερμητικά κλειστή. Φως γεμάτο σκόνη",-"Το πρώτο στρώμα πάγου στη λίμνη την αυγή".-"Μπούκλα απ' τα μαλλιά ενός πεθαμένου".-"Παλιό, τρυφερό ακόμα, ξεθωριασμένο βελούδο".
Υποθέτουν αρχικά πως είναι ποιητικές απόπειρες, αλλά καταλήγουν στο ότι είναι "εκόνες οσμών που έβαλε σε λέξεις" και όπως τους πληροφορεί η υπεύθυνη του αρωματοποιείου "οι εικόνες από μυρωδιές είναι κάτι πολύ προσωπικό, συσχετισμένες βαθιά με τη μνήμη του κάθε ανθρώπου, και γι' αυτό μπορούν ίσως να δώσουν ενδείξεις για τη γνώση της ψυχής του Χιρογιούκι".
Με βάση τις φράσεις αυτές η Ρυόκο, ψάχνοντας πότε στην Πράγα και πότε στην Ιαπωνία θα προσπαθήσει να αναπλάσει τον Χιρογιούκι. Θα γνωρίσει την παράξενη μητέρα του, η οποία διατηρεί ένα δωμάτιο γεμάτο από τα βραβεία που είχε πάρει ο Χιρογιούκι, θα αναζητήσει την αιτία που εκείνος διέκοψε ξαφνικά την ενασχόληση με τα μαθηματικά για να ασχοληθεί με την αρωματοποιία.
Βιβλίο ιδιόρυθμο αλλά γοητευτικό, έτσι όπως φαντάζομαι την Ιαπωνία, χωρίς αυτό να σημαίνει πως το βιβλίο δεν είναι ταυτόχρονα ενδιαφέρον για κάθε άνθρωπο, καθώς η μνήμη και ο θάνατος είναι στοιχεία παναθρώπινα.

Τρίτη, Απριλίου 15, 2014

Στην καρδιά της πόλης

Ζέιντι Σμιθ
Μεταίχμιο, 2013
Μετ. Ιωάννα Ηλιάδη
(ebook)
Προσπάθησα, δεν μπορώ να πω πως δεν προσπάθησα. Διάβασα ό,τι βρήκα στο διαδίκτυο σχετικά μ' αυτό το βιβλίο, είδα τα επαινετικά σχόλια και τους εγκωμιαστικούς χαρακτηρισμούς για την Αγγλίδα αυτή συγγραφέα και το έργο της, αλλά παρ' όλα αυτά στη σελίδα 253 (από τις 403 συνολικά) αποφασίζω να εγκαταλείψω την ηρωική προσπάθεια να τελειώσω το βιβλίο. Δεν ξέρω αν γι'αυτή τη λιποταξία (που δεν μου συμβαίνει συχνά) φταίει η δική μου ανεπάρκεια ή το είδος γραφής της Σμιθ.
Θα το χαρακτήριζα "σουρεαλιστική πεζογραφία", αν υπήρχε μια τέτοια γραφή. Ήδη όμως ένας καινοφανής λογοτεχνικός όρος χρησιμοποιείται για να το χαρακτηρίσει. Η Αργυρώ Μαντόγλου (και όχι μόνο αυτή) στην κριτική της χρησιμοποιεί τον όρο "υστερικός ρεαλισμός", που συνίσταται σ' ένα "μείγμα πειραματικής γραφής και κοινωνικού σχολιασμού, εφάμιλλου του ρεαλισμού του μυθιστορήματος του 19ου αι.", όπως σημειώνει άλλος κριτικός, εξού και ο χαρακτηρισμός της Ζέιντι Σμιθ ως "νέου Ντίκενς".
Ο ελληνικός τίτλος "Στην καρδιά της πόλης"  δεν αποδίδει τον πρωτότυπο NW (North West=Βορειοδυτικό Λονδίνο). Άλλωστε, οι ήρωες δεν κυκλοφορούν πολύ στους δρόμους του Λονδίνου. Η καρδιά της πόλης μάλλον βρίσκεται μέσα τους, τον εσωτερικό τους κόσμο παρακολουθούμε, μέσα από σκέψεις, διαλόγους ή διαπιστώσεις της συγγραφέως.
Τέσσερα είναι τα βασικά πρόσωπα του έργου, τη ζωή των οποίων ανιχνεύουμε, όχι κατ' ανάγκη με ευθεία χρονολογική διάταξη. Αποτελούν δείγμα μιας πολυπολιτισμικής κοινωνίας. Η Λία, με σύζυγο αφρικανικής καταγωγής και μητέρα Ιρλανδέζα, η φίλη της Κίσα από την Καραϊβική που μετονομάζεται σε Νάταλι, ο Φίλιξ, πρώην αλκοολικός, του οποίου η προσωπική ιστορία μοιάζει ανεξάρτητη και άσχετη με τους υπόλοιπους, ο Νέιθαν, ναρκομανής, και φυσικά και άλλα δευτερεύοντα πρόσωπα.
Ο αναγνώστης όμως χρειάζεται να καταβάλει πολύ κόπο, να μην αφαιρεθεί ούτε λεπτό, ή ακόμη και να ξαναδιαβάσει μερικές σελίδες, για να ξεχωρίσει τα πρόσωπα και τις μεταξύ τους σχέσεις. Η γραφή είναι ελλειπτική, υπαινικτική, η φαντασία και η νόηση του αναγνώστη πρέπει να 'ναι σε διαρκή ερήγορση. Προτάσεις ασύνδετες, αλλού σύντομες, χωρίς ρήμα, αλλού ολόκληρες παράγραφοι χωρίς τελεία. Πολλές γνώσεις προϋποτίθενται, γι' αυτό και αφθονούν οι επεξηγηματικές σημειώσεις (60) που παρατίθενται στο τέλος του βιβλίου, πράγμα ενοχλητικό, αλλά ακόμα δυσχερέστερο για τον αναγνώστη του ηλεκτρονικού βιβλίου. Να ένα τέτοιο σύντομο δείγμα με πληθώρα στοιχείων των οποίων η άγνοια μειώνει δραστικά την απόλαυση της ανάγνωσης: "Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού είχε γίνει μια προσπάθεια να ανακατευτεί εκείνη η παρέα από το Κάμντεν Λοκ με την παρέα εδώ στο Κόλντγουελ, αλλά η Κίσα Μπλέικ δεν πολυσυμπαθούσε τον Μποντλέρ και τον Μπουκόφσκι, τον Νικ Ντρέικ και τους Sonic Youth και τους Joy Division και τα αγόρια που έμοιαζαν με  κορίτσια ή το αντίστροφο, και την Ανν Ράις και τον Ουίλιαμ Μπάροους και τη Μεταμόεφωση του Κάφκα και το Κίνημα υπέρ του Πυρηνικού Αφοπλισμού και το φεστιβάλ του Γκλάστονμπερι και την Καταστασιακή Διεθνή και το Με κομμένη την ανάσα και τον Σάμιουελ Μπέκετ και τον Άντι Ουόρχολ και ένα εκατομμύριο άλλα πράγματα του Κάμντεν"...
Η λύση ενός σταυρολέξου ή μαθηματικών προβλημάτων είναι ασφαλώς απολαυστική. Αλλά η λογοτεχνία απαιτεί μια άλλου είδους απόλαυση. Την απόλαυση που προκαλεί η μέθεξη, η άμεση μετάδοση σκέψεων και συναισθημάτων και όχι η επίλυση νοητικών ασκήσεων.

Παρασκευή, Απριλίου 04, 2014

Η πόλη και η σιωπή

Κωνσταντίνος Τζαμιώτης
Η πόλη και η σιωπή
Καστανιώτης, 2013
Διερωτώμαι γιατί μια τόσο ωραία ιδέα, ένα κεντρικό θέμα σύγχρονο, άκρως ενδιαφέρον, να υπονομεύεται από την επεξεργασία του, από τη μετατροπή του σ' ένα φλύαρο και ενίοτε βαρετό και κουραστικό μυθυιστόρημα. Είναι τόσο μεγάλη ανάγκη να αυξάνεται ο αριθμός των σελίδων ή μήπως αυτό είναι το στυλ, το ιδιαίτερο ύφος γραφής του συγγραφέα; Δεν ξέρω γιατί δεν έχω διαβάσει άλλο δικό του βιβλίο.
Μ' αυτή την αυθόρμητη έκρηξη διαμαρτυρίας του προλόγου μου δε σημαίνει ότι το βιβλίο δεν αξίζει. Ίσα-ίσα, πολλές είναι οι αρετές του, μεγάλο το ενδιαφέρον και ο προβληματισμός που δημιουργεί στον αναγνώστη. Εν πρώτοις αποτυπώνει με μια διεισδυτική ματιά τη σύγχρονη Αθήνα, έστω κι αν επικεντρώνεται στη σκοτεινή πλευρά της, στην ασκήμια, στη θλιβερή της όψη. Όμως μέσα απ' αυτή την απαισιόδοξη εικόνα διαισθανόμαστε την αγάπη του συγγραφέα για την πόλη του, την επιθυμία για καλύτερες μέρες, την αχτίδα αισιοδοξίας που εκφράζεται με το χαρακτήρα του ήρωά του, έστω κι αν αυτός αποτελεί εξαίρεση μέσα στο ζόφο που τον περιβάλλει.
Κεντρικό πρόσωπο ένας καθημερινός άνθρωπος,  ένας από τα πολλά θύματα  της κρίσης που πλήττει τα τελευταία χρόνια την Ελλάδα, ο Αργύρης Τρίκορφος. Ιδιοκτήτης άλλοτε μιας ακμάζουσας βιοτεχνίας κουμπιών, την οποία είχε κληρονομήσει από τον πατέρα του, παντρεμένος με τη Βάσω και πατέρας τριών παιδιών, μετατρέπεται σ' ένα "νεόπτωχο". Η βιοτεχνία του κλείνει, τα χρέη τον πνίγουν, χάνει το διώροφο σπίτι του στην Ηλιούπολη, το εξοχικό του στην Κυλλήνη, τα αυτοκίνητά του, η κόρη του από το ιδιωτικό φοιτά τώρα στο δημόσιο, η γυναίκα του που είχε σπουδάσει παιδαγωγικά αλλά δεν χρειάστηκε ποτέ να δουλέψει, τώρα τυλίγει σουβλάκια σε μια ψησταριά.
Ο Αργύρης, μ' ένα νοικιασμένο ταξί προσπαθεί να τα βγάλει πέρα. Μαζί του, καθώς τριγυρίζει στους δρόμους της Αθήνας, περιδιαβάζουμε κι εμείς σ' αυτή την πόλη που τόσο έχει αλλάξει. Οι εικόνες της ερήμωσης, ειδικά στο κέντρο, κυριαρχούν: "Μήτε οι στομωμένες από σκουπίδια σχάρες των υπονόμων, τα εγκαταλελειμμένα οχήματα με τα σπασμένα παράθυρα, που αφέθηκαν να εκθρέψουν την έμφυτη ροπή στην ευκολία των περαστικών μέχρι που κατάντησαν κάδοι σκουπιδιών, οι κουρελιασμένες τέντες σε μπαλκόνια γεμάτα παλιοπράματα που τα έκαναν να μοιάζουν με κρεμαστές χωματερές, οι αμπαρωμένες πόρτες και τα χτισμένα παράθυρα των ακατοίκητων σπιτιών που προσπαθούσαν να κρατήσουν έξω από ντουβάρια σκέτα όσους είχαν ακόμη λιγότερα, τα παρατημένα μικρομάγαζα με τα μουντζουρωμένα από καλλιτέχνες του ποδαριού ρολά, ήταν εικόνες που μπορούσαν να τον αποθαρρύνουν".
Οι κάθε λογής επιβάτες που μεταφέρει δίνουν αφορμή για συζητήσεις, αποτυπώνοντας, πέρα από το περιβάλλον και την ψυχολογία των ανθρώπων. Ώσπου μια μέρα βρίσκει στο ταξί του ένα τσαντάκι μ' ένα τεράστιο χρηματικό ποσό. Είναι σχεδόν 350 χιλιάδες ευρώ. Αδύνατο βέβαια να ξέρει ποιος από όλους τους επιβάτες της ημέρας είναι πιθανό να το έχασε. Τι θα κάνει λοιπόν; Είναι ένα ποσό το οποίο μπορεί να λύσει σχεδόν όλα του τα προβλήματα. Θα το παραδώσει στην αστυνομία ή θα το κρατήσει; Χωρίς να πει τίποτα σε κανένα προβληματίζεται για ένα βράδυ. Η απόφασή του τελικά θα επηρεάσει καταστροφικά ολόκληρη τη ζωή του. Δεν θα αποκαλύψω τι τελικά συνέβη, αφήνοντας την ενδιαφέρουσα συνέχεια στον αναγνώστη.
Ο librofilo στη δική του ωραία παρουσίαση του βιβλίου υποστηρίζει ότι θα ήταν καλύτερα αν το βιβλίο ήταν κατά το ένα τρίτο μικρότερο. Συμφωνώ απόλυτα μαζί του.
(ebook)
Σημ. Επιτέλους μια  ουσιαστική διαφορά στην τιμή μεταξύ του έντυπου (18.22 ευρώ) και του ηλεκτρονικού βιβλίου (9.90). Μακάρι να ακολουθήσουν και άλλοι τίτλοι και να μην είναι η διαφορά μόνο 3-4 ευρώ ή και λιγότερο.