Τρίτη, Δεκεμβρίου 29, 2020

Με τον Όμηρο στις μέρες του Κορωνοϊού


 Βάσος  Καραγιώργης
Με τον Όμηρο στις μέρες του Κορωνοϊού
Εκδόσεις Καπόν, 2020 
 Ερωτευμένος, θα μπορούσαμε να πούμε, όλη του τη ζωή με τον Όμηρο, ο γνωστός, διακεκριμένος αρχαιολόγος Βάσος Καραγιώργης, αυτός που ανέσκαψε κι έφερε στο φως τον αρχαίο κόσμο της Σαλαμίνας και της Παλαιπάφου, μας χαρίζει με το τελευταίο του βιβλίο πάμπολλες στιγμές αναγνωστικής απόλαυσης. Γράφει ο ίδιος στον πρόλογο του βιβλίου: "Εκεί που συμπλήρωνα το ενενηκοστό πρώτο έτος της ηλικίας μου, "πλήρης ημερών", όπως γράφουν οι εφημερίδες όταν αναγγέλλουν τον θάνατο ενός υπέργηρου, επέρχεται στην υφήλιο η μεγάλη καταστρφή, ο κορωνοϊός, που θερίζει κθημερινά χιλιάδες ανθρώπους κάθε ηλικίας, και βρίσκει την ανθρωπότητα ακόμη ανήμπορη να τον αντιμετωπίσει, ούτε καν να τον αντικρίσει (...) Εγκλεισμένος κι εγώ στο σπίτι μου, ανήκοντας μάλιστα και στην κατηγορία των "ευπαθών και ευάλωτων", μακριά από κάθε δραστηριότητα που θα απαιτούσε μελέτη σε μουσεία, σε βιβλιοθήκες, συναντήσεις με συναδέλφους και συνεργασία με τεχνικούς, έπρεπε να βρω πάση θυσία μια διέξοδο, μια απόδραση από αυτή την απομόνωση. Και τότε ήλθε ο θείος Όμηρος να μου προσφέρει μια καταφυγή". 
Δεν πρόκειται για δυσνόητο, επιστημονικό ανάγνωσμα, κατάλληλο μόνο για τους ειδικούς. Είναι μια επιλογή αποσπασμάτων της Ιλιάδας και της Οδύσσειας που μας μεταφέρουν στην ομηρική ζωή και σκέψη. Διαβάζοντάς το βυθιζόμαστε στον ομηρικό κόσμο, μαθαίνουμε ή ξαναθυμόμαστε επεισόδια, σκηνές, συνήθειες, συγκινούμαστε ή χαμογελούμε καθώς συναντάμε θεούς, ήρωες, ασχολίες, ιδέες ενός κόσμου που έζησε τρεις περίπου χιλιάδες χρόνια πριν κι όμως μοιάζει τόσο κοντινός μας.
Αφού προτάξει  ένα κεφάλαιο που τιτλοφορείται "Εισαγωγή στον Όμηρο, με αναφορές στην Ομηρική αρχαιολογία", ο Βάσος Καραγιώργης μας παρασύρει μέσα από σύντομα κεφάλαια σε θέματα, ιδέες, πρόσωπα, επεισόδια, εικόνες. Η ζωή και ο θάνατος, τα γηρατειά, οιογενειακές σχέσεις, ο έρωτας και ο γάμος, οι θεοί, τα ταφικά έθιμα, η θέση και οι ασχολίες της γυναίκας και πολλές άλλες ακόμη όψεις του ομηρικού κόσμου παρατίθενται, τεκμηριωμένες με αποσπάσματα, σε μετάφραση, από την Ιλιάδα και την Οδύσσεια.
 Συναντάμε όμορφες ειδυλλιακές εικόνες, όπως τη συνάντηση της νεαρής βασιλοπούλας Ναυσικάς με τον ναυαγισμένο Οδυσσέα στο νησί των Φαιάκων ή τη μοναδική στη συγκίνηση σκηνή του αποχαιρετισμού του Έκτορα προς τη γυναίκα του Ανδρομάχη κι εκείνο το υπέροχο, αμετάφραστο, "δακρυόεν γελάσασα" !
Δεν λείπουν και σκηνές πονηριάς, όπως το επεισόδιο με την Κίρκη και το μαγικό βοτάνι  ή η πονηριά της Πηνελόπης που όλη μέρα ύφαινε και το βράδυ ξήλωνε, για να μην τελειώσει ποτέ το σάβανο του Λαέρτη, ώστε να αναγκαστεί να παντρευτεί έναν από τους μνηστήρες. Διασκεδάζουμε με την κωμικοτραγική σκηνή της αποκάλυψης της μοιχείας που διαπράττει η Αφροδίτη με τον Άρη, όταν νομίζουν ότι ο νόμιμος σύζυγος, ο Ήφαιστος, απουσιάζει στη Λήμνο. Όμως τους πιάνει επ' αυτοφόρω και ακόμα και οι θεοί σκάνε στα γέλια.
Πλήθος άλλες στιγμές και ιδέες του ομηρικού κόσμου αναφέρονται στο βιβλίο: Η κατάβαση του Οδυσσέα στον Άδη, η συνάντηση εκεί με τη νεκρή μητέρα του, η συνομιλία με τον Αχιλλέα και η αγάπη για τη ζωή που προβάλλει μέσα απ' αυτήν. Οι τιμές που αποδίδει ο Αχιλλέας στον σκοτωμένο φίλο του Πάτροκλο που φτάνουν στην ανθρωποθυσία και ολόκληρη η ραψωδία Ψ έκαναν τον Schiller να πει: "Όποιος διάβασε την 23η ραψωδία της Ιλιάδας (Ψ), δεν πρέπει να παραπονιέται ότι έζησε επί ματαίω".
Συχνά στο κείμενο παρεμβάλλονται στοιχεία της αρχαιολογίας που αποδεικνύουν πολλά απ' όσα διαβάζουμε στον Όμηρο. Επιπλέον  φωτογραφίες αρχαιολογικών ευρημάτων όχι μόνο διακοσμούν το βιβλίο, αλλά και ζωντανεύουν αυτόν τον τόσο μακρινό κι όμως τόσο κοντινό μας κόσμο.
Ένα απολαυστικό βιβλίο, αλλά κλείνοντάς το δεν μπόρεσα να αποφύγω κάποιες μελαγχολικές σκέψεις. Ιδέες, συνήθειες, έθιμα ταφής, υφαντά, οι ποιητάρηδες-αοιδοί, αρχαιολογικά ευρήματα, ονόματα (Αφροδίτη, Πάτροκλος, Αχιλλέας, Έκτορας, Ναυσικά, Αθηνά και πλήθος άλλα) που επιβιώνουν α' αυτό το νησί που μας έλαχε να ζούμε, αποτελούν αδιάψευστη μαρτυρία της ελληνικότητας αυτού του τόπου. Πώς τα καταφέραμε, αλήθεια, να τον κάνουμε αυτό που είναι σήμερα;

Τρίτη, Δεκεμβρίου 15, 2020

Το πορτραίτο του Ντόριαν Γκραίη


 Όσκαρ Ουάιλντ
Το πορτραίτο του Ντόριαν Γκραίη
Εκδόσεις Δαρεμά (χ.χ.)
Μετ. Στέλλα Βουρδούμπα
Στην πρώτη σελίδα του παμπάλαιου, κιτρινισμένου απ' τον καιρό βιβλίου, συναντώ την ιδιόχειρή μου σημείωση: Αθήναι, 1959. Το ξαναβρήκα τώρα ψάχνοντας να ξεφύγω από την πλειονότητα της μετριότητας της σύγχρονης, ελληνικής και ξένης λογοτεχνίας και να το ξαναδώ με μια καινούρια ματιά, εμπλουτισμένη  με την αναγνωστική εμπειρία δεκαετιών.
Δημιουργός του Ντόριαν Γκραίη το αγαπημένο παιδί της Ιρλανδίας, ο Όσκαρ Ουάιλντ (1856-1900). Με εξαιρετικές σπουδές,  με ιδιαίτερη αγάπη στα Ελληνικά, επιτυχημένος θεατρικός συγγραφέας, διηγηματογράφος και δοκιμιογράφος, έγραψε μόνο ένα μυθιστόρημα, "Το ποτραίτο του Ντόριαν Γκραίη". Ίσως δε να μην ήταν υπερβολή να πούμε πως, στην εποχή του τουλάχιστον, η ζωή του απασχόλησε τους συγχρόνους του πιο πολύ από το έργο του. Μια περιπετειώδης ζωή κατά την οποία δεν απέκρυβε τις ομοφυλικές του τάσεις, πράγμα που οδήγησε στη δίκη και την καταδίκη του σε δύο χρόνια φυλάκιση με καταναγκαστικά έργα. Συνέπεια και η οικονομική του καταστροφή και μόνο με  βοήθεια φίλων του κατέφυγε στο Παρίσι, όπου και πέθανε το 1900. 
Δεν νομίζω να υπάρχει κανείς που να μην ξέρει τη βασική ιδέα του μυθιστορήματος. Με την πληθώρα των εκδόσεων, από το 1890 της πρώτης έκδοσης μέχρι σήμερα, με την κινηματογραφική και θεατρική μεταφορά, ξέρουμε όλοι πια τη λαχτάρα του Ντόριαν Γκραίη, αλλά ίσως και κάθε ανθρώπου, για την αιώνια νεότητα. Σε μια παραλλαγή του μύθου του Φάουστ που πουλά την ψυχή του στον διάβολο για να ξαναγίνει νέος, ο Ντόριαν, όταν βλέπει το πανέμορφο πορτραίτο του που ζωγράφισε ο ζωγράφος φίλος του Μπάζιλ Χώλλουορντ, εύχεται κάτι ανάλογο: "Τι θλιβερό που είναι! Θα γεράσω, θα γίνω φριχτός και τρομαχτικός. Μα τούτη η εικόνα θα μείνει για πάντα νέα. Ποτέ δεν θα γεράσει περισσότερο απ' αυτή τη σημερινή μέρα του Ιουνίου...Να μπορούσε να γινόταν αλλιώτικα! Να μπορούσα να έμενα εγώ πάντα νέος και να γερνούσε η εικόνα! Θα έδινα το καθετί γι' αυτό-το καθετί! Ναι, δεν υπάρχει τίποτα σ' ολόκληρο τον κόσμο που να μην το έδινα! Θα έδινα και την ψυχή μου ακόμα!!"
Και κατά ένα μαγικό τρόπο η ευχή του εισακοέται.
Ο Ντόριαν Γκραίη είναι ένας πανέμορφος νεαρός λόρδος. Πλούσιος και ωραίος, είναι το χαϊδεμένο παιδί της λονδρέζικης αριστοκρατίας. Ζει μόνο για να απολαμβάνει τις παρέες, τα δείπνα, την ομορφιά σε κάθε τομέα της Τέχνης. Η γνωριμία του με τον λόρδο Χένρυ Ουόττον  θα έχει καταλυτική επίδραση στη ζωή του. Ο λόρδος Χένρυ πιστεύει ότι μόνο η ομορφιά και η ικανοποίηση των αισθήσεων αξίζει. Ο ηδονισμός έναντι οποιουδήποτε τιμήματος. Γίνεται ένα είδος οδηγού και τρόπου ζωής για τον Ντόριαν, που δεν διστάζει να διαπράξει οποιαδήποτε ανηθικότητα. Χωρίς καμιά τύψη ή μεταμέλεια ραγίζει την καρδιά της αθώας, νεαρής ηθοποιού Σίβυλλα Βέιν που τον ερωτεύτηκε, οδηγώντας την στην αυτοκτονία. Καταπατά κάθε κανόνα ηθικής, φτάνει μέχρι το  έγκλημα.
Κι ενώ η ωραία μορφή του παραμένει αναλλοίωτη, με τρόμο βλέπει όλη την άσωτη ζωή του να αποτυπώνεται στον πίνακα. Κάθε φορά που κάνει ένα βήμα στην έκλυτη ζωή, στην ανηθικότητα, κυνηγώντας μόνο την ικανοποίηση των αισθήσεων, άσχετα με το τίμημα και το κακό που προκαλεί, μια αλλοίωση παρουσιάζεται στο πορτραίτο, αλλοίωση που σταδιακά οδηγεί στη γήρανση και την ασχήμια της εικόνας, όχι του ίδιου. Τρομοκρατημένος ο Ντόριαν κρύβει το πορτραίτο, να μην μπορεί να το δει κανείς. Η συνέχεια και το τέλος έχουν στοιχεία αστυνομικής πλοκής που δεν θα ήθελα να αποκαλύψω.
Το τραγικό, από πολλές απόψεις τέλος, επιβεβαιώνει την ευαγγελική ρήση: "Τι γαρ ωφελείται άνθρωπος εάν τον κόσμον όλον κερδίσει, την δε ψυχήν αυτού ζημιωθεί;"
Η γραφή του Όσκαρ Ουάιλντ, γεμάτη από αφορισμούς, κυρίως από τον αμοραλιστή Λόρδο Χένρυ, κατά κανόνα κυνικούς και σαρκαστικούς, εκφράζουν περισσότερο ίσως και από το ίδιο το έργο τον αμοραλισμό και τον κυνισμό: Π.χ.
-Οι γυναίκες εκπροσωπούν το θρίαμβο της ύλης πάνω στο πνεύμα, ακριβώς όπως οι άντρες εκροσωπούν το θρίαμβο του πνεύματος πάνω στην ηθική.
-Ζούμε σε μια εποχή που διαβάζει πάρα πολύ για να μπορεί να είναι σοφή, και που σκέπτεται πάρα πολύ για να μπορεί να είναι όμορφη.
-Ξυπνούν νωρίς γιατί έχουν πάρα πολλά να κάνουν και πλαγιάζουν νωρίς γιατί έχουν τόσο λίγα να συλλογιστούν.
-Μ' αρέσουν οι άντρες που έχουν κάποιο μέλλον και οι γυναίκες που έχουν παρελθόν.

Παρασκευή, Δεκεμβρίου 04, 2020

Η βιβλιοθηκάριος του Άουσβιτς


 Antonio G. Iturbe
Η βιβλιοθηκάριος του Άουσβιτς
Κλειδάριθμος, 2020
Μετ. Αγγελική Βασιλάκου
Τον Ισπανό συγγραφέα δεν τον είχα ξανακούσει, για το βιβλίο δεν μου είχε μιλήσει κανείς, όμως η λέξη "βιβλιο.." στον τίτλο ήταν αρκετή για να το αναζητήσω. Κι ας ήταν επίσης στον τίτλο και η λέξη "Άουσβιτς", για το οποίο έχει γραφτεί πληθώρα βιβλίων, για το οποίο έχουμε διαβάσει ξανά και ξανά. Κι όμως. Όπως με τα ίδια υλικά μπορεί να χτιστεί μια καλύβα ή ένα παλάτι, το ίδιο μπορεί να συμβεί και στη λογοτεχνία. Με τα ίδια παλιά υλικά μπορεί να οικοδομηθεί κάτι νέο, κάτι που θα μπορεί να μας δώσει τη χαρά και την απόλαυση ενός ωραίου βιβλίου, όπως τη "Βιβλιοθηκάριο του Άουσβιτς".
Στο γεμάτο φρίκη, θαλάμους αερίων και κρεματόρια Άουσβιτς, στο στρατόπεδο BIIb, ένα μπλοκ ξεχώριζε. Ήταν ο θάλαμος 31, όπου ο Φρεντ Χιρς, ηγετική φυσιογνωμία, μια προσωπικότητα που θα διαδραματίσει σημαντικό ρόλο σε όλο το βιβλίο, πείθει τις γερμανικές αρχές του στρατοπέδου ότι η απασχόληση των παιδιών σε ένα θάλαμο, θα διευκόλυνε τη δουλειά των γονιών στο στρατόπεδο. Οι Γερμανοί το επιτρέπουν, όχι μόνο για τον λόγο αυτόν, αλλά και γιατί ένας τέτοιος θάλαμος θα μπορούσε να αποτελέσει μια βιτρίνα σε περίπτωση που θα επισκέπτονταν το στρατόπεδο άνθρωποι του Ερυθρού Σταυρού. Όρος βέβαια να ασχολούνται τα παιδιά μόνο με ψυχαγωγικές δραστηριότητες και όχι με μαθήματα.
Κι όμως. Μέσα σ' αυτόν τον ζόφο των μαρτυρίων και του θανάτου η αγάπη για τη γνώση και το βιβλίο βρίσκει τη θέση της. Κάποιοι δάσκαλοι γίνονται "ζωντανά βιβλία". Αφηγούνται δηλαδή το περιεχόμενο βιβλίων που θυμούνται, ενώ οχτώ πραγματικά βιβλία, φθαρμένα, μισοδιαλυμένα, αποτελούν τη "δανειστική βιβλιοθήκη": Ένας ταλαιπωρημένος άτλαντας, Οι βασικές αρχές της γεωμετρίας, Η σύντομη ιστορία του κόσμου του Χ. Τζ. Γουέλς, μια ρωσική γραμματική, ένα γαλλικό μυθιστόρημα, η Εισαγωγή στην ψυχανάλυση του Φρόιντ κι ένα τσέχικο μυθιστόρημα, Ο καλός στρατιώτης Σβέικ. Μια δεκατετράχρονη κοπελίτσα, η Ντίτα από την Πράγα, που μαζί με την οικογένειά της είχε φτάσει στο Άουσβιτς τον Ιανουάριο του 1944 και η οποία διακρίνεται για την υπέρμετρη αγάπη της για τα βιβλία, ορίζεται ως "βιβλιοθηκάριος". "Η Ντίτα κοίταζε τα βιβλία, αλλά κυρίως τα χάιδευε. Ήταν τσακισμένα και ταλαιπωρημένα, με καφεκόκκινα στίγματα μούχλας και υγρασίας, κάποια ήταν κατακρεουργημένα, αλλά δεν έπαυαν να είναι θησαυρός. Η ευθραυστότητά τους τα έκανε ακόμη πιο πολύτιμα. Συνειδητοποίησε ότι έπρεπε να φροντίζει αυτά τα βιβλία σαν υπέργηρους επιζήσαντες μιας καταστροφής, επειδή ήταν ζωτικής σημασίας: χωρίς αυτούς μπορούσε να χαθεί η σοφία αιώνων πολιτισμού. Η γεωγραφία, που μας έδειχνε πώς ήταν ο κόσμος. Η τέχνη της λογοτεχνίας, που πλούτιζε απίστευτα τη ζωή του αναγνώστη. Η επιστημονική πρόοδος που συνδεόταν με τα μαθηματικά, η Ιστορία, που μας θύμιζε από πού ήρθαμε και ίσως μας βοηθούσε να αποφασίσουμε πού έπρεπε να πάμε, η γραμματική, που επέτρεπε να στήσουμε νήματα επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων...Τα βιβλία ήταν πολύτιμα. Θα έδινε και τη ζωή της για να τα προστατεύσει".
 Για άλλη μια φορά παρακολουθούμε τις συνθήκες ζωής σ' αυτό το κολαστήριο, στο Άουσβιτς. Την πείνα, το κρύο, τις απάνθρωπες τιμωρίες, τις μολυσματικές ασθένειες, την έλλειψη στοιχειωδών κανόνων υγιεινής, τα φρικτά πειράματα του Μέγκελε, τους θαλάμους αερίων και τα κρεματόρια. Παρακολουθούμε ενίοτε την αλληλοβοήθεια των κρατουμένων, αλλά συχνότερα τον εγωιστικό αγώνα της επιβίωσης. Τον εξευτελισμό της ανθρώπινης ύπαρξης αλλά και αμυδρές φωτεινές αχτίνες αγάπης και έρωτα.
Πότε-πότε τα βιβλία ξεπροβάλλουν σαν φωτεινές νησίδες παρηγοριάς μέσα στο σκοτάδι του κακού. Η νεαρή Ντίτα αναπολεί και περιγράφει εκτενώς βιβλία που τη σημάδεψαν: "Το Κάστρο" του Κρόνιν, "Το μαγικό βουνό" του Τόμας Μαν, τον "Κόμη Μοντεχρίστο" του Αλέξανδρου Δουμά". "Όταν ξεκινάς ένα βιβλίο, είναι σαν να επιβιβάζεσαι σ' ένα τρένο για να πας διακοπές", σκέφτεται.
Την άνοιξη του 1945 η Ντίτα μεταφέρεται μαζί με άλλους κρατούμενους από το Άουσβιτς στο στρατόπεδο Μπέργκεν-Μπέλσεν στη Γερμανία. Εκεί θα την βρει η απελευθέρωση. Γυρίζει στην Πράγα, όπου και θα συναντήσει έναν άλλον επιβιώσαντα του Άουσβιτς, θα παντρευτούν και θα φύγουν για το Ισραήλ.
Βασισμένο σε πραγματικά γεγονότα και υπαρκτά πρόσωπα "Η βιβλιοθηκάριος του Άουσβιτς" είναι ένα συναρπαστικό μυθιστόρημα που επιβεβαιώνει τη ρήση του Γουίλιαμ Φώκνερ, όπως αυτή παρατίθεται σαν μότο του βιβλίου: "Αυτό που κάνει η λογοτεχνία είναι αυτό που κάνει κι ένα σπίρτο στο ξέφωτο στη μέση της νύχτας. Ένα σπίρτο δεν φωτίζει σχεδόν τίποτε, μας επιτρέπει όμως να δούμε το σκοτάδι που υπάρχει γύρω μας".