Πέμπτη, Αυγούστου 27, 2015

Στην κόψη του ξυραφιού

Σώμερσετ Μωμ
Στην κόψη του ξυραφιού
Άγκυρα, 1972
Μετ. Αννίκας Φερτάκη
Παλιό, κιτρινισμένο απ' τον καιρό, με μικρά τυπογραφικά στοιχεία που αμφιβάλλω αν υπάρχουν σήμερα, φορτωμένο με τις αναμνήσεις της προ τόσων δεκαετιών πρώτης ανάγνωσής του, το μυθιστόρημα του Σώμερσετ Μωμ μου χάρισε λίγες μέρες πολύ ευχάριστης συντροφιάς. Ένα μυθιστόρημα που γράφτηκε πριν από 70 τόσα χρόνια κι όμως δεν παύει να έχει τη φρεσκάδα, τη ζωντάνια, την επικαιρότητα και την αξία ενός σύγχρονου καλού μυθιστορήματος. Μ' άλλα λόγια, ένα κλασικό έργο.
Αρχίζει το 1919. Ο Μεγάλος Πόλεμος μόλις έχει τελειώσει, οι άνθρωποι ρίχνονται με  καινούριο ζήλο στη ζωή και στις απολαύσεις της. Δεν είναι όμως λίγοι κι αυτοί που βγήκαν προβληματισμένοι, επηρεασμένοι από τη μεγάλη σφαγή και τα εκατομμύρια τους νεκρούς. Ένας απ' αυτούς είναι ο νεαρός Λάρυ. Πολύ νέος κατατάχθηκε στην αεροπορία, υπηρέτησε στον πόλεμο ως πιλότος βομβαρδιστικού και είδε τον φίλο του να πεθαίνει, θυσιάζοντας τη ζωή του για να τον σώσει. Γυρίζει στο Σικάγο, όπου τον περιμένει η όμορφη, νεαρή αρραβωνιαστικιά του, η Ισαβέλλα. Όμως ο Λάρυ δεν είναι πια ο ίδιος όπως πριν από  τον πόλεμο. Εξακολουθεί να αγαπά την Ισαβέλλα, αλλά δεν θέλει ακόμα να την παντρευτεί. Ζητάει δυο χρόνια αναβολή. Όπως λέει, θέλει να διαβάσει, να ταξιδέψει, να μάθει. "Θέλω να πεισθώ αν υπάρχει Θεός ή όχι. Θέλω να μάθω γιατί υπάρχει στον κόσμο το κακό. Θέλω ν' ανακαλύψω αν η ψυχή μου είναι αθάνατη ή αν ο θάνατος βάζει τέλος σε όλα".
Η τεχνική που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας είναι τέτοια που προσδίδει στο μυθιστόρημα μια πειστικότητα και μια αληθοφάνεια που σπάνια συναντάμε στα μυθιστορήματα, ακόμα και σ' αυτά που μας λένε ότι στηρίζονται σε  πραγματικά γεγονότα. Ο Σώμερσετ Μωμ στο βιβλίο εξακολουθεί να είναι ο συγγραφέας. Γνωρίζεται με τα βασικά πρόσωπα του έργου, παρακολουθεί τη ζωή τους, καταγράφει τις συνομιλίες τους, εκφράζει κρίσεις και χαρακτηρισμούς γι'αυτούς.
Βασικοί χαρακτήρες του έργου, εκτός από τον Λάρυ και την Ισαβέλλα, η μητέρα της κα Μπράντλεϋ, μια κοσμική κυρία που θέλει να δει την κόρη της παντρεμένη με τον πλούσιο Γκραίη Ματουρίν, ο Γκραίη, φίλος του Λάρυ, ερωτευμένος κι αυτός με την Ισαβέλλα και προπάντων ο Έλιοτ, θείος της Ισαβέλλας, πλούσιος, αν και δεν φαίνεται να ασκεί ένα συγκεκριμένο επάγγελμα, λάτρης των δεξιώσεων και της κοσμικής ζωής. Τους βασικούς χαρακτήρες πλαισιώνουν πολλά άλλα δευτερεύοντα πρόσωπα.
Το έργο αρχίζει στο Σικάγο, η δράση όμως σύντομα μεταφέρεται στο Παρίσι ("η μόνη πολιτεία του κόσμου όπου μπορεί να ζήσει ένας πολιτισμένος άνθρωπος", κατά τον Έλιοτ), στην Κυανή Ακτή και μέσα από τις αφηγήσεις του Λάρυ σε πολλά άλλα μέρη, μέχρι τις Ινδίες, στις οποίες η γνωριμία με τους Γιόγκι και η παραμονή του σε μια Ασράμα (ερημητήριο) είχε καθοριστική επίδραση στη ζωή του.
Ο συγγραφέας συναντάται ευκαιριακά με όλα αυτά τα πρόσωπα, παρακολουθεί τη ζωή τους, ακούει τις εξομολογήσεις τους, λειτουργεί ως ένα είδος συμβούλου και παρατηρητή μεταφέροντάς μας όχι μόνο την εξέλιξη της ζωής τους αλλά και την όλη ατμόσφαιρα της εποχής. Την ευφορία και την οικονομική άνοδο της Αμερικής θα διαδεχτεί το φοβερό κραχ του 1929 που δεν θα αφήσει ανεπηρέαστη τη ζωή των ηρώων. Κυρίως όμως ο συγγραφέας παρακολουθεί και μας μεταφέρει τη ζωή του Λάρυ, του νέου που προβληματίζεται, που εναγωνίως αναζητά νόημα και σκοπό στη ζωή.
Δίκαια πιστεύω το μυθιστόρημα αυτό θεωρείται πια κλασικό. Συνδυάζει τη ρεαλιστική απεικόνιση της ζωής του μεσοπολέμου, κυρίως μιας ανώτερης κοινωνικής τάξης, με τον προβληματισμό γύρω από το νόημα της ζωής.
Υ. Γ. Στα ελληνικά βρήκα μόνο μια επανέκδοση, στις εκδόσεις Μελάνι. Στα Αγγλικά κυκλοφορούν πολλές. Και βεβαίως έχει μεταφερθεί και στον κινηματογράφο.

Τετάρτη, Αυγούστου 19, 2015

Ένας θάνατος στην οικογένεια

Καρλ Ούβε Κνάουσγκορντ
Ένας θάνατος στην οικογένεια
Ο ΑΓΩΝΑΣ ΜΟΥ-ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ
Καστανιώτης, 2014
Μετ. Σωτήρης Σουλιώτης
Το βιβλίο αρχίζοντας δημιουργεί μεγάλο ενδιαφέρον, τουλάχιστον για τις δικές μου αναγνωστικές προτιμήσεις. Είναι ένα σύντομο δοκίμιο περί θανάτου. Πότε (σωματικά) επέρχεται ο θάνατος, γιατί αποφεύγουμε το νεκρό σώμα, γιατί το σκεπάζουμε, το απομακρύνουμε όσο πιο σύντομα γίνεται, γιατί αυτή η δυσφορία για τα νεκρά σώματα. Όμως η συνέχεια με απογοήτευσε. Η φιλοσοφική θεώρηση των πραγμάτων στην οποία ήλπισα και για την οποία με είχαν προϊδεάσει οι αρχικές σελίδες, τερματίστηκε εδώ. Σε ελάχιστα άλλα σημεία του βιβλίου ο συγγραφέας διακόπτει τη λεπτομερέστατη αφήγηση της ζωής του για να προβεί σε κάποια εκτίμηση, να σχολιάσει, να εμβαθύνει. Όλο σχεδόν το βιβλίο είναι μια αναπόληση και μια καταγραφή της ως τώρα ζωής του. Το σώζει κάπως η λογοτεχνική (όσο μπορούμε να κρίνουμε από τη μετάφραση)  έκφραση και η μη ευθύγραμμη αφήγηση που κρατούν εν μέρει το ενδιαφέρον.
Η εξιστόρηση της ζωής κάποιου άλλου πιστεύω ότι μας ενδιαφέρει είτε όταν συνδέεται με σημαντικά ιστορικά γεγονότα είτε όταν κατορθώνει να μας κάνει να ταυτιστούμε μαζί του λόγω κοινών εμπειριών, παρόμοιων ψυχολογικών καταστάσεων, ανάλογων σκέψεων και βιωμάτων. Τίποτε από αυτά δεν συμβαίνει στο πολυσέλιδο έργο του Νορβηγού. Μακροσκελέστατες περιγραφές της οικογενειακής ζωής, των συμμαθητών και φίλων, της εφηβείας, των νεανικών ερώτων και προπάντων του καπνίσματος και της κατανάλωσης αλκοόλ. Στη μέση περίπου του βιβλίου αρχίζει η εξιστόρηση του θανάτου του πατέρα και η μετάβαση του συγγραφέα μαζί με τον αδελφό του στην πόλη όπου πέθανε ο πατέρας τους, πράγμα που συνέβη στο σπίτι της γιαγιάς του συγγραφέα (μητέρας του πατέρα τους), για την κηδεία. Απ'εδώ και πέρα γίνεται ακόμα πιο απαράδεχτο το βιβλίο. Σελίδες επί σελίδων για να μας περιγράψει την άθλια κατάσταση στην οποία βρισκόταν το σπίτι, την ακαταστασία, την παραμέληση, τη βρωμιά, τα καθαριστικά που αγόρασαν, την προσπάθεια να καθαρίσουν κ.λπ. Δεν ξέρω τι βρήκαν σ' αυτές τις σελίδες (περίπου το ένα τρίτο του βιβλίου) αυτοί που το εκθειάζουν τόσο. Το πιθανότερο είναι ότι τις πηδούσαν!
Είναι φανερή η προσπάθεια του συγγραφέα να μιμηθεί τον Προυστ.  Οι λεπτομερείς περιγραφές, οι αφορμές για να επιστρέψει στο παρελθόν, η αναπόληση, όλα θυμίζουν τον "Χαμένο χρόνο". Αλλά πόρρω απέχει. Αν είχα ένα κέρδος απ' αυτό το βιβλίο είναι η επιθυμία και η απόφαση να ξαναδιαβάσω Προυστ.
Υ.Γ. Το βιβλίο είναι ο πρώτος τόμος μιας εξαλογίας. Εννοείται πως ούτε λόγος για να αναζητήσω τους υπόλοιπους πέντε  τόμους όταν εκδοθούν. 
(ebook) 

Πέμπτη, Αυγούστου 06, 2015

Ο ήχος των πραγμάτων όταν πέφτουν

Juan Gabriel Vasques
Ο ήχος των πραγμάτων όταν πέφτουν
Ίκαρος, 2014
Μετ. Αχιλλέας Κυριακίδης
Η ανάμιξη μυθοπλασίας με πραγματικά γεγονότα είναι κάτι πολύ γοητευτικό, νομίζω, σ' ένα βιβλίο. Κι όταν σ' αυτού του είδους τη γραφή εμφιλοχωρούν ή σου προκαλούνται σκέψεις, η γοητεία του βιβλίου αυξάνεται ακόμα περισσότερο.
Ένα τέτοιο βιβλίο είναι το "Ο ήχος των πραγμάτων όταν πέφτουν". Τοποθετημένο στην Κολομβία, διαδραματίζεται χρονικά μεταξύ 1970 περίπου (αν και υπάρχουν εγκιβωτισμένα και παλαιότερα γεγονότα) και 2009. Κεντρικός πρωτοπρόσωπος αφηγητής, όχι όμως κατ' ανάγκη και πρωταγωνιστής, είναι ο 26χρονος Αντόνιο Γιαμάρα, καθηγητής στη Νομική Σχολή. Σ' ένα σφαιριστήριο, στο οποίο κάποτε πηγάινει και παίζει μπιλιάρδο, γνωρίζεται μ' έναν αρκετά μεγαλύτερό του μπιλιαρδόρο, τον Ρικάρδο Λαβέρδε. Λίγα πράγματα ξέρει για τη ζωή του, π.χ. ότι είναι πιλότος και από άλλους μαθαίνει ότι είχε περάσει είκοσι χρόνια στη φυλακή.
Είναι παραμονές του 1996. Ο Λαβέρδε περιμένει τη γυναίκα του που θα έρθει από την Αμερική. Όμως αυτή δεν θα φτάσει ποτέ. Το αεροπλάνο με το οποίο θα ερχόταν κατέπεσε στις 20.12.1995 (πραγματικό γεγονός). Η κασέτα με  ηχογραφημένη την τελευταία στιχομυθία των δυο κυβερνητών του αεροπλάνου θα ακουστεί ξανά και ξανά στο βιβλίο. Η κασέτα σταματά με τον ήχο πραγμάτων που πέφτουν: "Ακούγεται μια κοφτή κραυγή ή κάτι που μοιάζει με κραυγή. Ακούγεται ένας ήχος που δεν μπορώ να ταυτοποιήσω: ένας ήχος που δεν είναι ανθρώπινος ή είναι παραπάνω από ανθρώπινος, ο ήχος από ζωές που χάνονται, αλλά κι ο ήχος από υλικά που σπάνε. Είναι ο ήχος των πραγμάτων που πέφτουν από ψηλά, ένας ήχος διακεκομμένος και εξ αυτού αέναος, ένας ήχος που δεν τελειώνει ποτέ, που συνεχίζει να βοά στο κεφάλι μου από εκείνο το απόγευμα και δε λέει να φύγει, που αιωρείται στη μνήμη μου για πάντα, κρεμασμένος πάνω της σαν πετσέτα στην κρεμάστρα. Αυτός ο ήχος είναι ο τελευταίος που ακούγεται στο πιλοτήριο της πτήσης 965. Η κασέτα σταματά".
Έχω την αίσθηση πως ο αποκαλυπτικός ήχος δεν είναι μόνο αυτός που αναφέρεται στην πτώση του αεροπλάνου. Είναι και ο ήχος των αποκαλύψεων πολλών άλλων γεγονότων. Η σύντομη και ελλιπής, όσον αφορά   το παρελθόν του Λαβέρδε, γνωριμία του Αντόνιο με τον Λαβέρδε τερματίζεται ξαφνικά και βίαια. Μια μέρα, ενώ φεύγουν μαζί από το σφαιριστήριο, μια δολοφονική επίθεση αφήνει νεκρό τον Λαβέρδε και σοβαρά τραυματισμένο τον Αντόνιο. Η επίθεση άφησε ψυχολογικά και σεξουαλικά τραυματισμένο τον Αντόνιο, που στο μεταξύ έχει παντρευτεί σ' ένα συμβατικό γάμο κι έχει αποκτήσει μια κόρη. Όμως ποτέ δεν έπαψε να θέλει να διερευνήσει το παρελθόν, να μάθει ποιος υπήρξε ο Λαβέρδε, γιατί φυλακίστηκε, γιατί δολοφονήθηκε.
Την ευκαιρία αυτή θα του δώσει η κόρη του Λαβέρδε, η Μάγια Φριτς, που ζει μόνη σε μια απομονωμένη έπαυλη, τέσσερις ώρες μακριά από τη Μποκοτά. Την επισκέπτεται ένα Σαββατοκύριακο. Μέσα από παλιά γράμματα, χαρτιά, αποκόμματα εφημερίδων, αναμνήσεις, ανασυστήνεται η ζωή του Λαβέρδε, ο έρωτάς του με την Ελένα, αλλά και η ζωή στην Κολομβία τις δεκαετίες '70-'90, το εμπόριο της κοκαΐνης, ο πόλεμος κατά των ναρκωτικών, οι δολοφονίες, ο φόβος που είχε κυριεύσει έναν ολόκληρο λαό. Μια εποχή, μια πόλη, η Μποκοτά και μια χώρα ζωντανεύουν με τη δύναμη της λογοτεχνίας.
Για το κατά τα άλλα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο έχω δυο επιφυλάξεις: Δεν βρίσκω καθόλου απαραίτητη αλλά ούτε και φυσική την ερωτική σκηνή μεταξύ Αντόνιο-Μάγιας, δυο ανθρώπων που συναντώνται για πρώτη, και ίσως μόνη, φορά ένα σαββατοκύριακο. Επίσης υπάρχουν υπερβολικά πολλές σημειώσεις του μεταφραστή. Σε 296 σελίδες υπάρχουν 179 σημειώσεις! Άλλοτε για ερμηνεία ισπανικών λέξεων, άλλοτε για διευκρίνιση όρων ή γεγονότων κ.λπ. Είναι πολύ κουραστικό για τον αναγνώστη να ανατρέχει συνεχώς στις σημειώσεις. Ας του μείνουν και μερικές απορίες ή ας ψάξει και μόνος του για κάτι που θα θεωρήσει σημαντικό.
(ebook)