Τρίτη, Φεβρουαρίου 24, 2009

Η καλή ζωή

καλή ζωή" του Jay McInerney (Πόλις, 2008, μετ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου) είναι ένα σύγχρονο αμερικανικό μυθιστόρημα. Μια τοιχογραφία της "καλής" αμερικανικής κοινωνίας, ζωγραφισμένη στον καμβά του τοπίου της Ν. Υόρκης, και πιο συγκεκριμένα του Μανχάταν. Χρόνος, η ημερομηνία που χάραξε ανεξίτηλα την ιστορία και ταυτόχρονα τη ζωή των ηρώων του Μακίνερνι:11η Σεπτεμβρίου 2001. Μυθιστόρημα που παρά τον όγκο του (500 σελίδες) και παρά το κοινότοπο κεντρικό θέμα του, έναν παράνομο έρωτα, διαβάζεται απνευστί. Η αφηγηματική ικανότητα του 53χρονου Αμερικανού πεζογράφου, που στήνει ολοζώντανες μπροστά μας σκηνές, χαρακτήρες, οικογενειακές σχέσεις, διλήμματα, διαλόγους, σκέψεις, όλο το λαμπερό κόσμο της ανώτερης αστικής αμερικανικής τάξης, ενώ ταυτόχρονα την υπονομεύει αρχίζοντας από τον ίδιο τον τίτλο που φαντάζει φορτωμένος ειρωνεία, συνθέτει ένα εξαιρετικό μυθιστόρημα.
Τα τρία μέρη στα οποία χωρίζεται το βιβλίο σηματοδοτούν το περιεχόμενο με τους κυριολεκτικούς αλλά και συμβολικούς, πιστεύω, τίτλους τους: "Το μακρύ καλοκαίρι"-"Εκείνο το φθινόπωρο"-"Οι γιορτές". Η ιστορία αρχίζει λίγο πριν την 11η Σεπτεμβρίου, στο τέλος ενός "μακριού καλοκαιριού", του μακριού καλοκαιριού της ξεγνοιασιάς, της ζωής όπως τη ζούσαν οι Νεοϋορκέζοι πολλά "μακριά καλοκαίρια". Ένα διανοουμενίστικο ζευγάρι, ο Ράσελ, επιμελητής εκδόσεων και η Κορίν, που αφού αποσύρθηκε επαγγελματκά για να φέρει στον κόσμο (με πολλή δυσκολία) τα δίδυμα, τώρα εξάχρονα, παιδιά της, άρχισε ξανά να δραστηριοποιείται ως σεναριογράφος, ετοιμάζονται να δεχτούν φίλους τους για το δείπνο. Παράλληλα μας συστήνεται και το άλλο ζευγάρι της ιστορίας. Είναι ο Λουκ και η Σάσα ΜακΓκάβοκ. Εκείνος, πάμπλουτος οικονομικός παράγοντας, έχει αποσυρθεί από την ενεργό οικονομική ζωή, έχοντας κερδίσει αρκετά για να περάσει την υπόλοιπη ζωή του κάνοντας ό,τι του αρέσει. Εκείνη, πανέμορφη, πρότυπο της κοσμικής καλλονής, με μόνη φροντίδα τον εαυτό της και ενίοτε τη φιλανθρωπική δράση. Έχουν μια κόρη, τη 14χρονη Άσλεϊ.
Η ζωή όλων διακόπτεται ξαφνικά από το τρομοκρατικό χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου "Εκείνο το φθινόπωρο". Προσφυής η ιδέα του συγγραφέα να μη μας δώσει καμιά περιγραφή της καταστροφής, που την έχουμε δει ξανά και ξανά, που έχουμε διαβάσει γι' αυτήν, που τα σύγχρονα μέσα μας την έδειξαν σχεδόν την ώρα που συνέβαινε. Ούτε καν αναφορά στη συγκεκριμένη μέρα δεν επιχειρεί ο Μακίνερνι. Από την παραμονή της 11ης πηδάει στην επομένη. Όμως η 11η θα σκιάζει με την παρουσία της και τις συνέπειές της όλο το βιβλίο από δω και πέρα και όλη τη ζωή των ηρώων του.
Την επομένη της καταστροφής συναντώνται κοντά στα καπνίζοντα ερείπια ο Λουκ, που εντελώς τυχαία έχει σωθεί, και η Κορίν, που του προσφέρει λίγο νερό. Οι δυο τους, άγνωστοι ως τότε μεταξύ τους, θ' αρχίσουν να προσφέρουν εθελοντική εργασία για βδομάδες, ετοιμάζοντας φαγητό για τους διασώστες. Ο έρωτας μεταξύ τους γεννιέται στη σκιά των δίδυμων πύργων. Παντρεμένοι κι οι δυο, αλλά με ήδη κλονισμένες τις συζυγικές τους σχέσεις, ζουν στιγμές τρυφερών συναισθημάτων, πάθους και έντονης σεξουαλικότητας. Σχεδιάζουν να εγκαταλείψουν τις οικογένειές τους και να κάνουν μια νέα αρχή στη ζωή τους. Ο συγγραφέας φροντίζει να τους εφοδιάσει με αρκετά ελαφρυντικά για απάμβλυνση των ενοχών τους. Η κοσμική γυναίκα του Λουκ, η Σάσα, φημολογείται ότι έχει δεσμό με έναν άλλο πάμπλουτο Νεοϋορκέζο, ενώ η χωρίς επαρκή επίβλεψη κόρη της καταλήγει στο νοσοκομείο λόγω υπερβολικής δόσης. Ο δε Ράσελ, όπως μαθαίνει η Κορίν, για δυο χρόνια διατηρούσε δεσμό με τη γραμματέα του. (Παρένθεση: Βεβαίως ο Μακίνερνι δεν χρησιμοποιεί την ευπρεπή γλώσσα που μεταχειρίζομαι εγώ εδώ και ίσως η γλώσσα του είναι κάτι που μπορεί να ενοχλήσει, όπως λένε και για τις ακατάλληλες σκηνές στις ταινίες!).
Και ακολουθεί το τρίτο μέρος, "Οι γιορτές". Πλησιάζουν Χριστούγεννα. οι δυο παράνομοι εραστές δεν έχουν εγκαταλείψει ακόμη τις οικογένειές τους. Τυπικά μένουν μαζί, ακολουθώντας τις από χρόνια καθιερωμένες οικογενειακές συνήθειες. Ο αναγνώστης στέκεται δίβουλος και απορημένος. Πώς θα μπορέσει ο συγγραφέας να δώσει ένα ικανοποιητικό τέλος σ' αυτή την ιστορία; Πώς θα εξισορροπήσει το μεγάλο έρωτα με τις οικογένειες που οδεύουν προς διάλυση; Βρήκα εκπληκτικό τον τρόπο που το πετυχαίνει σε μια τελευταία εξαιρετική σκηνή, όταν αναπάντεχα οι δυο οικογένειες, από τη μια ο Λουκ, η Σάσα, η κόρη τους Άσλεϊ και από την άλλη ο Ράσελ, η Κορίν και τα δίδυμα συναντώνται, άγνωστοι μεταξύ τους, έξω από το θέατρο, όπου ετοιμάζονται να παρακολουθήσουν τον "Καρυοθραύστη".
Η ερωτική ιστορία μπορεί να βρίσκεται στο κέντρο του μυθιστορήματος, όμως τον πρωταγωνιστικό ρόλο, πιστεύω, διαδραματίζει η ίδια η πόλη, η μαγευτική Ν. Υόρκη. Οι γειτονιές της, η Τριμπέκα, το Άπερ Ίστ Σάιτ, οι λεωφόροι της, η 5η, η Μπροντγουέη, οι δρόμοι της, το Σέντραλ Παρκ, το "21", μικρά μπαρ και καφετέριες και βεβαίως το Graound Zero, Το Σημείο Μηδέν. Για σύντομα διαστήματα το σκηνικό μεταφέρεεται και έξω από τη Ν. Υόρκη, όπως το νησί Ναντάκετ ή μια μικρή πόλη στο Τενεσί. Ονόματα υπαρκτών προσώπων, ταινιών, βιβλίων, τραγουδιών, ακόμα και αναμνήσεις από τον εμφύλιο πλημμυρίζουν το πολυσέλιδο βιβλίο και οι επεξηγηματικές σημειώσεις της μεταφράστριας καθίστανται απαραίτητα βοηθητικές.
Ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο, όπου το πραγματικό σμίγει με το φανταστικό σ' έναν ελκυστικότατο συνδυασμό, καθιστώντας το διαχρονικώς επίκαιρο.


Παρασκευή, Φεβρουαρίου 20, 2009

Ιδιοφυής και μόνη


Η ζωή κάποιων γυναικών που σημάδεψαν με τη ζωή και το έργο τους (αλλά και με το θάνατό τους) τη λογοτεχνία, ιδιαίτερα με συγκινεί. Μια τέτοια γυναίκα υπήρξε η Βιρτζίνια Γουλφ, της οποίας μια καινούρια βιογραφία κυκλοφόρησε πρόσφατα από τον Γερμανό Βέρνερ Βάλντμαν: "Βιρτζίνια Γουλφ-Ιδιοφυής και μόνη" (Μελάνι, 2008, μετ. Μαρίνα Μπαλάφα, επιμ. Πελαγία Τσινάρη).

Όμορφη, έξυπνη, μεγαλωμένη σ' ένα πνευματικό περιβάλλον, αλλά περιορισμένη από τις συνθήκες της εποχής, μπόρεσε να σπάσει τα δεσμά που η πατριαρχική δομή της τότε κοινωννίας επέβαλλε στις γυναίκες και να συμβάλει με το δικό της τρόπο όχι μόνο στη χειραφέτηση της γυναίκας, αλλά και στην ανανέωση της λογοτεχνίας.

Ο Βάλντμαν, παρεμβάλλοντας πολλά αποσπάσματα από το έργο και τα ημερολόγιά της, μας δίνει όλη τη ζωή της ξεχωριστής αυτής γυναίκας. Το οικογενειακό περιβάλλον, τις μετακινήσεις στα διάφορα σπίτια, τον αγώνα για αυτομόρφωση (η Γουλφ ποτέ δεν πήρε κανονική σχολική εκπαίδευση), τους θανάτους που αλλεπάλληλα έπληξαν την οικογένεια, τη γνωριμία και το γάμο με τον Λέοναρντ Γουλφ, τον κοινό τους αγώνα στον εκδοτικό χώρο, την αρρώστια της, την πάλη της με τη συγγραφή, τα έργα της και τέλος την τραγική εθελούσια έξοδό της από τη ζωή.

Σύντομη και περιεκτική η βιογραφία της Γουλφ από τον Βάλντμαν σε βυθίζει σε καιρούς και τόπους περασμένους. Σε μια βικτωριανή Αγγλία, τότε που η γυναίκα ήταν προορισμένη μόνο για γάμο και τεκνοποίηση, που εξαρτιόταν απόλυτα από τα αρσενικά μέλη της οικογένειας. Αυτή την εξάρτηση προσπαθεί να διαρρήξει η Βιρτζίνια προσπαθώντας και συμβουλεύοντας και τις άλλες γυναίκες να αγωνιστούν για την οικονομική τους ανεξαρτησία, απαραίτητη προϋπόθεση για κάθε είδους ανεξαρτησία. Το "Ένα δικό σου δωμάτιο" είναι, κατά τον Βάλντμαν "ένα ξεκάθαρο βιβλίο, μια πνευματώδης, οξυδερκής συζήτηση, που περιστρέφεται γύρω από τη θέση ότι το γεγονός ότι οι γυναίκες ήταν πάντα καταπιεσμένες, δεν θεμελιώνεται στη φύση, αλλά είναι αποτέλεσμα συγκεκριμένων ολέθριων οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών".


Ο πατέρας της Γουλφ, Λέσλι Στήβεν, συγγραφέας και κριτικός, έχοντας χάσει την πρώτη του γυναίκα, παντρεύτηκε την επίσης χήρα Τζούλια Ντάκγουερθ, η οποία είχε ήδη τρία παιδιά. Εκτός από τη Βιρτζίνια (γεν.1882), το ζεύγος Στήβεν απέκτησε άλλα τρία παιδιά. Στα 13 της χρόνια η Βιρτζίνια χάνει τη μητέρα της, λίγο αργότερα πεθαίνει μια ετεροθαλής αδερφή, αργότερα ο πατέρας κι ένας ακόμη αδερφός. Είναι αυτός ο αδερφός που το 1905 διοργανώνει εβδομαδιαίες συναντήσεις διανοουμένων και καλλιτεχνών, τον περίφημο κύκλο του Μπλούσμπερι, στον οποίο συμμετέχει και η Βιρτζίνια.

Ήδη από πολύ νωρίς η Βιρτζίνια αρχίζει να έχει προβλήματα με την υγεία της. Νευρικός κλονισμός, φοβεροί πονοκέφαλοι, ανορεξία, είναι τα συμπτώματα μιας "σχιζοφρενούς ψύχωσης". Το 1912 παντρεύεται τον Λέοναρντ Γουλφ που θα της συμπαρασταθεί και θα τη βοηθήσει τόσο στην αρρώστια της, που κατά διαστήματα επανέρχεται, όσο και στη συγγραφική της δραστηριότητα. Μαζί οι δυο τους, μέσα σε αφάνταστες οικονομικές δυσκολίες, θα δημιουργήσουν τον εκδοτικό οίκο Χόγκαρθ Πρεςς. Η Βιρτζίνια γράφει. Όπως και στη ζωή της έτσι και στη λογοτεχνική της γραφή πρωτοπορεί. Γράφει ο Βάλντμαν: "Αδιαμφισβήτητο είναι επίσης το γεγονός ότι η Βιρτζίνια Γουλφ, δίπλα στον Τζόις, σηματοδότησε την αφετηρία μιας καμπής στην αφηγηματική τεχνική υπό την ετικέτα stream of consiousness (γραφή που προσπαθεί να αποτυπώσει τη συνεχή ροή των ιδεών, των σκέψεων και των συναισθημάτων που βιώνει ένας άνθρωπος-Σ.τ.Μ.), κι έτσι έγινε, και παραμένει μέχρι σήμερα, η θετή μητέρα μιας ολόκληρης γενιάς μοντέρνων λογοτεχνών".

Όσο διαρκούσε η συγγραφή ενός έργου, η Βιρτζίνια βρισκόταν σε μια έξαρση, χωρίς κανένα πρόβλημα υγείας. Μόλις τέλειωνε, βυθιζόταν στην κατάθλιψη, άκουγε φωνές, όπως έλεγε, και οι πονοκέφαλοι ξανάρχιζαν. Ένα πρωί, στις 28 Μαρτίου 1941, άφησε δυο γράμματα, ένα για την αδερφή της Βανέσσα, ένα για τον Λέοναρντ, πήρε το μπαστούνι της, γέμισε τις τσέπες του παλτού της με πέτρες και μπήκε στο ποτάμι Ουζ. Το πτώμα της βρέθηκε στην όχθη δυο βδομάδες αργότερα.

Δοσμένη με συντομία και απλότητα από τον Βάλντμαν η ζωή της ξεχωριστής αυτής γυναίκας αποβαίνει για τον αναγνώστη κίνητρο για ακόμη καλύτερη γνωριμία με το έργο της. Μια ωραία ιστοσελίδα με πολλές πληροφορίες για τη Βιρτζίνια Γουλφ και τα μεταφρασμένα στα Ελληνικά έργα της μπορείτε να βρείτε εδώ.

Πέμπτη, Φεβρουαρίου 12, 2009

Το "Υποβρύχιο" και "Ο Φύλακας στη σίκαλη"


Το "Υποβρύχιο" (Ίνδικτος, 2008, μετ. Αλέξης Καλοφωλιάς) είναι το πρώτο μυθιστόρημα του 26χρονου Ουαλού Joe Dunthorne, που το έγραψε καθώς παρακολουθούσε μαθήματα δημιουργικής γραφής στο Πανεπιστήμιο East Anglia. Ένα βιβλίο που η λογοτεχνική κριτική το υποδέχτηκε με διθυράμβους παγκοσμίως. Κάποιοι μάλιστα κριτικοί διερωτήθηκαν: "Μήπως έχουμε ένα νέο Salinger μ' ένα καινούριο "Φύλακα στη σίκαλη;"

Ομολογώ ότι δίστασα, εγώ, μια απλή αναγνώστρια, να αντιπαρατεθώ με τόσο περιώνυμους κριτικούς και να εκφέρω αντίθετη άποψη, αλλά στο κάτω κάτω, τα βιβλία σ' εμάς τους αναγνώστες απευθύνονται και όχι ειδικά στους κριτικούς. Επειδή, λοιπόν, καθώς διάβαζα το "Υποβρύχιο", σε πολλά σημεία αντιδρούσα αρνητικά, κι επειδή με κόπο το τέλειωσα, πήρα να ρίξω μια ματιά και να ξαναθυμηθώ τον "Φύλακα στη σίκαλη". Ε, από τη στιγμή που το έπιασα στα χέρια μου, δεν μπορούσα να το αφήσω και το ξαναδιάβασα ολόκληρο. Καμιά σχέση ανάμεσα στα δυο βιβλία, εκτός από το ότι ήρωας και πρωταγωνιστής και στα δυο είναι ένας 16χρονος έφηβος. Αλλά είναι τόσο διαφορετικοί χαρακτήρες, δρουν και αντιδρούν με τόσο διαφορετικούς τρόπους (παρ' όλες βέβαια τις ομοιότητες της ηλικίας) που η τελική εικόνα είναι εντελώς διαφορετική.
Ο έφηβος του Dunthorne είναι ο Όλιβερ Τέιτ. Ζει με τους γονείς του στο Σουόνσι της Ουαλίας. Ο πατέρας του είναι ιστορικός, ενώ η μητέρα του, που δεν εργάζεται, ψάχνει πληροφορίες στο ίντερνετ για ανύπαρκτες ασθένειες και κάνει κούρα διαλογισμού. Ο Όλιβερ παρακολουθεί μετά μανίας τη σεξουαλική ζωή των γονιών του και, πιστεύοντας ότι κάτι δεν πάει καλά, υποψιαζόμενος ότι η μητέρα του έχει παράνομο δεσμό με το δάσκαλο του διαλογισμού, δεν διστάζει να την κατασκοπεύσει και σε πολλές σελίδες περιγράφει λεπτομερώς δυο περιπτώσεις παρακολούθησης, μια στο δάσος και μια στο σπιτάκι του δασκάλου.
Παράλληλα, βέβαια, τον απασχολεί, όπως κάθε έφηβο, ο εαυτός του. Η σεξουαλικότητά του βρίσκει διέξοδο σε δυο συμμαθήτριές του, με τη μία από τις οποίες γνωρίζει το σεξ, όχι όμως και τον έρωτα, αφού σε λίγο χωρίζει χωρίς να φαίνεται ότι αυτό τον ενοχλεί ιδιαίτερα. Θεωρεί τον αυτό του πολύ έξυπνο και μια από τις ασχολίες του είναι να βρίσκει στο λεξικό τη σημασία ασυνήθιστων λέξεων.
Το βιβλίο αποτελείται από σχεδόν αυτοτελή κεφάλαια, πράγμα που και ο ίδιος ο συγγραφέας σε συνέντευξή του παραδέχτηκε, ότι δηλαδή αρχικά τα έγραφε ως διηγήματα για τις ανάγκες των μαθημάτων στο East Anglia.
Σ' αυτό τον τύπο του εφήβου, του ολίγον εξυπνάκια, του απασχολημένου σχεδόν μόνο με το σεξ, που παρακολουθώντας τη ζωή των γονιών του υπολογίζει μέχρι και πόσα γραμμάρια εμμήνων εκβάλλει η μητέρα του κατά τη διάρκεια της περιόδου (!), που για μαθήματα ή φιλίες ή ψυχαγωγία ή ποδόσφαιρο (θέματα που απασχολούν τους εφήβους κάθε εποχής) κάνει ελάχιστο ή καθόλου λόγο, αντιπαρατίθεται ο έφηβος του Salinger, ο εμβληματικός Χόλντεν Κώλφηλντ. Τριάντα χρόνια μετά την έκδοσή του το 1951, "Ο φύλακας στη σίκαλη" ήταν το πιο απαγορευμένο βιβλίο στην Αμερική, αλλά και το δεύτερο πιο διδασκόμενο στα σχολεία της. Κατηγορήθηκε ότι ενέπνεε κακοποιά στοχεία. Αυτό το βιβλίο είχε μαζί του ο Chapman, ο δολοφόνος του Τζον Λένον, όταν συνελήφθη. Αλλά και ο Λένον αυτό διάβαζε.
Ο Χόλντεν, ο θεωρούμενος αποσάρμοστος νέος, που τον διώχνουν από τέσσερα σχολεία, είναι ένας επαναστατημένος έφηβος. Απορρίπτει την υποκρισία της κοινωνίας που τη συναντά παντού, στους καθηγητές του, στους συμμαθητές, στην εκκλησία, στους πάντες γύρω του. Του αρέσει το διάβασμα και το μόνο μάθημα στο οποίο τα πάει καλά είναι τα Αγγλικά. Κάτω από το αδιάφορο εξωτερικό κρύβει μια βαθιά ευαιασθησία. Πόση αντίθεση ανάμεσα στον Όλιβερ που ρίχνει δηλητήριο για να σκοτώσει το σκύλο της φίλης του και τον Χόλντεν που ανησυχεί και αναρωτιέται τι γίνονται οι πάπιες το χειμώνα, όταν παγώνει η λιμνούλα στο Σέντραλ Παρκ!
Κουβαλάει μαζί του ένα γάντι του μπέηζμπολ, με γραμμένους επάνω στίχους, γάντι που ανήκε σ' έναν αδερφό του που πέθανε από λευχαιμία και που η ανάμνησή του γεμίζει με θλίψη την έτσι κι αλλιώς θλιμμένη διάθεσή του. Νιώθει απέραντη μοναξιά, μάταια αναζητεί κατανόηση από τους γύρω του. Το σεξ επίσης τον απασχολεί, αλλά με πολύ διαφορετικό τρόπο από τον Όλιβερ. "Για να ξέρετε, είμαι παρθένος", λέει.
Θα μπορούσα να μιλώ ώρες γι' αυτό τον συμπαθή ήρωα του Salinger που τελικά οδηγείται στον ψυχαναλυτή.
Άραγε έχουμε δυο τόσο διαφορετικούς εφήβους γιατί ανήκουν σε δυο πολύ διαφορετικές εποχές; Ή μήπως απέχω τόσο από την εφηβεία ώστε να μην καταλαβαίνω τη σημερινή νεολαία; Δεν ξέρω. Δεν νομίζω όμως ότι το "Υποβρύχιο" (τίτλος που δεν ερμηνεύεται πουθενά στο βιβλίο-εκτός αν θέλει να παραπέμψει στο Yellow Submarine των Beatls) μπορεί να εμπνεύσει, ούτε να γίνει σημείο αναφοράς σε στίχους τραγουδιών, σε ταινίες, γενικά στη λογοτεχνία, όπως συνέβη με τον "Φύλακα", τίτλο για τη σημασία του οποίου δίνεται μια ερμηνεία που τονίζει την κρυμμένη ευαισθησία του Χόλντεν.







Παρασκευή, Φεβρουαρίου 06, 2009

Το χρονικό του Δαρείου

Μπορεί ένα βιβλίο βασισμένο στην επικαιρότητα μιας εποχής να έχει διαχρονική διάρκεια; Με άλλα λόγια, μπορεί να γίνει κατανοητό ή να είναι ενδιαφέρον και για πολύ μεταγενέστερους; Αν σκεφτούμε ανάλογα έργα (μου έρχεται τώρα στο νου το "Πόλεμος και Ειρήνη" του Τολστόι) η απάντηση θα είναι οπωσδήποτε καταφατική. Ναι μεν η εισβολή του Ναπολέοντα στη Ρωσία, ο πόλεμος, είναι κεντρικό θέμα του μυθιστορήματος, όμως, αφενός ήταν πόλεμος που είχε ευρύτερες συνέπειες για τον Ευρωπαϊκό χώρο, αφετέρου οι κεντρικοί χαρακτήρες έχουν μια οικουμενικότητα, αντιπροσωπεύουν ανάλογους χαρακτήρες σε όλο τον κόσμο και όλες τις εποχές.
Αν πάλι στραφούμε στη σάτιρα και πάρουμε π.χ. τον Ροΐδη ή τον Λασκαράτο, θα δούμε ότι σατίρισαν την εποχή τους, αλλά το ιερατείο ή οι ανθρώπινοι χαρακτήρες που σατιρίζονται μπορούν να βρεθούν σε κάθε τόπο και κάθε εποχή.
Αυτές τις σκέψεις έκανα διαβάζοντας το τελευταίο βιβλίο του Γιώργη Γιατρομανωλάκη "Το χρονικό του Δαρείου" (Ελληνικά Γράμματα, 2008), σαφώς βιβλίο που δεν αναταποκρίνεται στα πιο πάνω κριτήρια διαχρονικότητας. Ακόμα κι εμείς οι σύγχρονοι που βιώσαμε πρόσωπα και πράγματα της Παπανδρεϊκής περιόδου δυσκολευόμαστε να εντοπίσουμε πρόσωπα και γεγονότα. Ακόμα και το ότι με το ψευδώνυμο "Δαρείος" υπονοείται ο Ανδρέας Παπανδρέου το αντιλαμβανόμαστε σήμερα που η απόσταση από τα γεγονότα είναι μικρή. Διερωτώμαι τι θα λένε αυτά τα πρόσωπα κι αυτά τα γεγονότα στον αναγνώστη του μέλλοντος.
Οπωσδήποτε όμως, αν παρακάμψουμε αυτή την πλευρά, ο Γιατρομανωλάκης στήνει μια επιτυχημένη ειρωνική απεικόνιση της περιόδου διακυβέρνησης του Ανδρέα Παπανδρέου. Το βιβλίο υποτίθεται ότι γράφει ένας χρονικογράφος, φανατικός θαυμαστής και πιστός ακόλουθος του Δαρείου, που αφηγείται τους αγώνες του εναντίον του Παλατιού και της Χούντας, την κατάληψη της εξουσίας, τις αλλαγές που επέφερε και τέλος το θάνατό του σε βαθιά γεράματα. Γύρω του μια ομάδα έμπιστων συνωμοτών που αναφέρονται με τα ψευδώνυμά τους και ο αναγνώστης είναι αδύνατο να μην προσπαθήσει, με βάση τα χαρακτηριστικά που τους αποδίδονται, να εντοπίσει ποιο υπαρκτό πρόσωπο κρύβεται πίσω από κάθε ψευδώνυμο, χωρίς βεβαίως αυτό να είναι πάντα εφικτό. Δυσκολία δημιουργείται στον αναγνώστη και από το πλήθος των αρκτικολέξων που υπεραφθονούν στο βιβλίο, σατιρική βέβαια εξεικόνιση της χρήσης τους κατά την εν λόγω περίοδο. Είναι τόσα τα αρκτικόλεξα που ο συγγραφέας αναγκάζεται στο τέλος του βιβλίου να τα ερμηνεύσει ξανά. Π.χ. ΑΠΕΘΛΑ: Απόλυτη Εθνική Λαλιά, ΙΜΙ: Ινστιτούτο Μοντέρνας Ιστορίας κ.λπ. Παρατίθεται επίσης στο τέλος του βιβλίου Κατάλογος Κυρίων Προσώπων π.χ. Αντρέας Δήμου:Ποιητής της Γενιάς του Δαρείου, Έλλη:Ηθοποιός, Υπουργός Ελληνικού Πολιτισμού και Επιστήμης, Πρώην αγαπημένη και παρακοιμώμενη του Δαρείου κ.λπ.
Ανάμεσα στο πλήθος των συναγωνιστών, κολάκων και ερωμένων που περιστοιχίζουν τον χαρισματικό Ηγεμόνα, ξεχωρίζει η αγαπημένη του Δαρείου, η Μίτια. Και βεβαίως το όνομα άμεσα παραπέμπει στο Δήμητρα.
Ο συγγραφέας, ειρωνευόμενος, διασώζει πολλά από τα χαρακτηριστικά της Παπανδρεϊκής περιόδου: την προσπάθεια "ελληνοποίησης", την "επιστροφή της Ελλάδας στους Έλληνες", όπως λέει. Ακόμα τη λαϊκή προέλευση των κινηματιών (ποιος δεν θυμάται τα ζιβάγκο, τις γενειάδες κ.λπ.) παρουσιάζοντας τον αρχηγό να χαρίζει σε όλους γραβάτες μόλις ανέλαβε την εξουσία. Γράφει ο χρονικογράφος του Δαρείου:"Υλικά αγαθά δεν απόκτησα. Έτσι κι αλλιώς οι περισσότεροι σύντροφοι-συναγωνιστές φτωχοί ξεκίνησαν και κατέληξαν φτωχότεροι. Κι όσοι μπόρεσαν να αποκτήσουν κάποια πλούτη, τα απόκτησαν με σκληρή, έντιμη δουλειά και με πολύ ιδρώτα".
Επίσης καταγράφεται η καταλυτική επίδραση στη γλώσσα, της οποίας δυστυχώς (λέω εγώ) τις συνέπειες βιώνουμε μέχρι σήμερα. Η προσπάθιεια κατάργησης των επιρρημάτων σε -ως (προσεχώς, επομένως, κυρίως, αμέσως, κ.λπ.) που "παραπέμπουν σ' ένα βαθύτατα αντιδραστικό, ελιτίστικο και πρώτα και κύρια σε ένα βαθιά ταξικό λόγο", μας κληροδότησε επιρρήματα όπως άμεσα αντί αμέσως (που βεβαίως έχει άλλο νόημα), κύρια αντί κυρίως κ.λπ.
Δυο στιγμιότυπα που δεν νομίζω να υπάρχει Έλληνας που τα έζησε και να μην τα θυμάται, είναι οι περίφημες σκηνές της γαμήλιας τούρτας Ανδρέα-Δήμητρας, όταν εκείνη τον ταΐζει με το κουταλάκι το πρώτο κομμάτι της τούρτας και η σκηνή με το νεύμα, όταν εκείνος κατεβαίνει από τη σκάλα του αεροπλάνου και γυρίζει πίσω νεύοντας στη Δήμητρα να τον ακολουθήσει. Βέβαια, στο βιβλίο και οι δυο σκηνές εμφανίζονται παραλλαγμένες. Είναι από τα επιτυχημένα για μας τους συγχρόνους στιγμιότυπα, αλλά ακριβώς αυτά που δεν θα μπορούν να εκτιμήσουν οι μεταγενέστεροι.
Αν κάτι διαχρονικό υπάρχει στο βιβλίο, αυτό είναι ο τύπος του χαρισματικού ηγέτη, αυτού που τα πλήθη πάντα αναζητούν και είναι έτοιμα να τον δημιουργήσουν. Οι κόλακες που μαζεύονται γύρω από τον ηγέτη, η ερωτική αύρα που τον περιβάλλει, αλλά και οι αγνοί ιδεολόγοι που συνήθως μένουν στην αφάνεια.
Διάσπαρτες διακειμενικές αναφορές διανθίζουν και πλουτίζουν το κείμενο, π.χ. "Δύση κακό, Ανατολή καλό", σαφής παραπομπή στη "Φάρμα των ζώων" και στην "προβατοποίηση" του πλήθους. Ή το άλλο "βγήκαν μαζικά σε δρόμους και πλατείες με σημαίες, με λάβαρα, με ταμπούρλα" ή ακόμα το Παλαμικό "ω τρακόσιοι σηκωθείτε" κ. ά.
Η Μάρη Θεοδοσοπούλου στην κριτική της βρίσκει αδόκιμη τη χρήση του ψευδωνύμου "Δαρείος" για ένα τόσο "Ελληναρά" ηγέτη, παρ' όλες τις ομοιότητες που εντοπίζει με τον Πέρση βασιλιά. Εμένα ο νους μου όμως περισσότερο κατευθύνεται προς τον Καβαφικό Δαρείο: "Υπεροψίαν και μέθην θα είχεν ο Δαρείος, Υπεροψίαν και μέθην".
Παρουσίαση επίσης στο "Βιβλιοκαφέ"