Τετάρτη, Οκτωβρίου 21, 2015

Η αδελφότητα των Ιπτάμενων Μοναχών

Μετίν Αρντιτί
Η αδελφότητα των Ιπτάμενων Μοναχών
Πατάκης, 2015
Μετ. Ρίτα Κολαΐτη
(ebook) 
"Την περίοδο 1918-1938, το σοβιετικό καθεστώς κατέστρεψε, λεηλάτησε και επέτρεψε σε επιτήδειους να μεταφέρουν στο εξωτερικό όλα-ή σχεδόν όλα- τα έργα τέχνης που η Ρωσική Εκκλησία χαρακτήριζε ως "θησαυρούς της".
Έτσι αρχίζει ο (τουρκικής καταγωγής Ελβετός συγγραφέας) Μετίν Αρντιτί το προλογικό του σημείωμα για τον αναγνώστη. Το θέμα βέβαια γνωστό. Οι διωγμοί του "άλλου" για τις ιδέες, την πίστη ή τις αντιλήψεις του και η λογοτεχνική τους αποτύπωση δεν έλειψαν ποτέ, από την αυγή της ανθρωπότητας ως τις μέρες μας. Αλλά, όπως πολλές φορές έχει επισημανθεί, στη λογοτεχνία δεν μετράει μόνο το "τι", αυτό που έχει κυρίως σημασία είναι το "πώς". Ο Αρντιτί βρήκε έναν καινούριο τρόπο να μετουσιώσει λογοτεχνικά τους θρησκευτικούς διωγμούς του σοβιετικού καθεστώτος που κορυφώθηκαν τη δεκαετία του '30, όταν διώχθηκαν, βασανίστηκαν, εξοντώθηκαν χιλιάδες άνθρωποι, άλλοι λόγω της πίστης τους,  και άλλοι γιατί θεωρούνταν εχθροί του καθεστώτος.
Το βιβλίο χωρίζεται σε δυο ευδιάκριτα μέρη. Το πρώτο τοποθετείται στο 1937. Μια ομάδα μοναχών, με επικεφαλής τον Νικόδημο, διαφεύγουν την εξόντωση και ζουν σε ένα πρόχειρο κατάλυμα στα δάση, ανατολικά της Αγ. Πετρούπολης (τότε Λένινγκραντ). Σκοπός τους ήταν όχι μόνο να σωθούν οι ίδιοι, αλλά και να περισώσουν ό,τι μπορούν από τους θησαυρούς των συλημένων μοναστηριών και εκκλησιών. Προπάντων από κάποιες εκκλησίες που σκόπιμα, για το θεαθήναι, είχε αφήσει ανοιχτές το καθεστώς. Εικόνες, ιερά σκεύη "κλέβονται" και φυλάσσονται σε μυστική κρύπτη. Ο επικεφαλής και ηγετική μορφή ανάμεσα στους μοναχούς, ο Νικόδημος, μας θυμίζει κάπως τον ιερέα από το "Η δύναμη και η δόξα" του Γκράχαμ Γκρην. Είναι κι αυτός ένας πιστός ιερωμένος, του οποίου η πίστη δοκιμάζεται από τους πειρασμούς της σάρκας. Μετανιωμένος ο Νικόδημος για το αμάρτημα που διέπραξε με τη νεαρή Ιρίνα, γεμάτος τύψεις, παραδίνεται αυτοβούλως στις αρχές, βασανίζεται και φυσικά εξοντώνεται. (Στο προλογικό σημείωμα ο Αρντιτί αναφέρει: "Στις 26 Απριλίου 2002, ημέρα Παρασκευή, η Ιερά Σύνοδος της Ρωσικής Εκκλησίας, συνελθούσα υπό τον Πατριάρχη Αλέξιο, συμπεριέλαβε τον Νικόδημο Κιριλένκο στις τάξεις των μαρτύρων").
Στο δεύτερο μέρος του μυθιστορήματος μεταφερόμαστε στο Παρίσι του 2000. Ο Ματίας Μαρσώ, διάσημος φωτογράφος, βρίσκει μέσα σ' ένα έπιπλο που του άφησε πεθαίνοντας ο πατέρας του, ένα τετράδιο με σημειώσεις. Μαθαίνει έτσι την πραγματική του καταγωγή και τις ρωσικές του ρίζες. Εμπιστευόμενος την αλήθεια των σημειώσεων του τετραδίου, μεταβαίνει στη Ρωσία κι αναζητεί τόσο τις ρίζες του όσο και τις κρυμμένες εικόνες.
Είναι ένα βιβλίο στο οποίο ο αναγνώστης δεν βιάζεται να φτάσει στο τέλος. Δεν είναι αυτό που έχει τόση σημασία, για παράδειγμα αν βρέθηκαν οι εικόνες ή όχι. Σημασία έχουν τα ατομικά δράματα που δεν περιορίζονται στις τύχες του Νικόδημου, της Ιρίνας ή του Ματίας, αλλά αναφέρονται και σε άλλα πρόσωπα του έργου, μέσα από τα οποία φωτίζεται και η γενικότερη ιστορία του τόπου και της εποχής. Διαβάζοντάς το δεν μπορούσα να μην αναρωτηθώ: Θα έρθει άραγε κάποτε η μέρα που οι άνθρωποι δεν θα διώκονται για τις ιδέες τους ή για την πίστη τους; Δημόσιοι αποκεφαλισμοί, καμικάζι που μαζί τους παρασύρουν στο θάνατο χιλιάδες αθώους, αλληλοεξόντωση, μίσος για τον "άλλο", υποδηλούν πως κι αν θα έρθει κάποτε αυτή η μέρα, θ' αργήσει πολύ ακόμα.
Υ.Γ. Ευχαριστίες στον Πατριάρχη Φώτιο από τον οποίο γνώρισα τον συγγραφέα και το μυθστόρημα των "Ιπτάμενων Μοναχών".

Πέμπτη, Οκτωβρίου 15, 2015

Το βαμμένο πέπλο

Σώμερσετ Μωμ
Το βαμμένο πέπλο
Μεταίχμιο, 2008
Μετ. Τρισεύγενη Παπαϊωάννου
(ebook)
Δεν ξέρω τι ήταν αυτό που μου άφησε μια γεύση μελαγχολίας καθώς τέλειωνα το μυθιστόρημα του Σώμερσετ Μωμ "Το βαμμένο πέπλο". Ίσως γιατί δεν έχει ευτυχισμένο τέλος ή ίσως γιατί η όλη ατμόσφαιρα του Χονγκ Κονγκ του 1920 ζωγραφίζεται καταθλιπτική για τον ντόπιο, αποικιοκρατούμενο πληθυσμό.
"Είμαι στην πρώτη σειρά της δεύτερης τάξης συγγραφέων", δήλωνε αυτοειρωνευόμενος ο Σώμερσετ Μωμ (1874-1965). Κι όμως, αυτός ο συγγραφέας που δεν καταξιώθηκε από την επίσημη κριτική, είχε μια πλατιά απήχηση στο αναγνωστικό κοινό και όχι λίγα έργα του μεταφέρθηκαν στον κινηματογράφο (ανάμεσά τους και "Το βαμμένο πέπλο"). Θεωρήθηκε άραγε ένας "ευπώλητος" της εποχής του; Αλλά ένας "ευπώλητος" που εκδίδεται και διαβάζεται δεκαετίες μετά τον θάνατό του δεν μπορεί να έχει σχέση με τα σημερινά "ευπώλητα".
Η υπόθεση του "Βαμμένου πέπλου", το οποίο ο ίδιος λέει πως εμπνεύστηκε από ένα απόσπασμα από το "Καθαρτήριο" της "Θείας Κωμωδίας" του Δάντη, τοποθετείται στο 1920. Μια νέα και πολύ όμορφη κοπέλα, η Κίτι, παντρεύεται χωρίς καθόλου να τον αγαπά και μάλλον νιώθοντας περιφρόνηση γι' αυτόν, τον Γουόλτερ, έναν μικροβιολόγο, και οι δυο τους αναχωρούν από την Αγγλία για το Χονγκ Κονγκ, όπου εκείνος εργάζεται. Εκεί η Κίτι δεν αργεί να συνάψει μια εξωσυζυγική σχέση με τον επίσης παντρεμένο Τσαρλς Τάουνσετ, υπάλληλο στην αποικία. Όταν ο Γουόλτερ το πληροφορείται, βάζει την Κίτι μπροστά σ' ένα δίλημμα: Είναι πρόθυμος να της δώσει διαζύγιο, αν ο Τάουνσετ είναι διατεθειμένος να χωρίσει και να την "αποκαταστήσει", όπως λέει. Αλλιώς η Κίτι θα είναι υποχρεωμένη να ακολουθήσει τον άντρα της σε μια απομακρυσμένη περιοχή της Κίνας, όπου έχει ξεσπάσει επιδημία χολέρας. Φυσικά ο εραστής της δεν έχει καμιά διάθεση να χωρίσει από τη γυναίκα του την οποία αγαπά και η οποία αναδεικνύεται ως ένας από τους ωραίους χαρακτήρες του βιβλίου.
Στην περιοχή της χολέρας η Κίτι θα γνωρίσει έναν καινούριο κόσμο. Η έμφαση δεν δίνεται τόσο στην επιδημία και τον ντόπιο πληθυσμό, όσο στις Καθολικές μοναχές των οποίων το μοναστήρι γίνεται κέντρο βοήθειας γι' αυτούς που υποφέρουν, κυρίως τα παιδιά. Η Κίτι ελκύεται από τον κόσμο της προσφοράς και της αυτοθυσίας, τον τόσο αντίθετο από τη δική της αλαζονική και εγωιστική συμπεριφορά. Ιδιαίτερα την επηρεάζουν οι συνομιλίες που κάνει με την ηγουμένη. Της λέει κάποια φορά η ηγουμένη: "Τη γαλήνη δεν τη βρίσκει κανείς στη δουλειά ή στην απόλαυση, στον κόσμο ή σ' ένα μοναστήρι. Τη βρίσκει μόνο στην ψυχή του". Άλλοτε πάλι, όταν η Κίτι βλέπει τη λατρεία που έχουν τα παιδιά προς την ηγουμένη, εκείνη της λέει: "Μόνο ένας τρόπος υπάρχει να κερδίσεις καρδιές κι αυτός είναι να γίνεις σαν αυτούς από τους οποίους θα ήθελες να αγαπηθείς".
Τα συναισθήματα της Κίτι για τον άντρα της, που τον βλέπει επίσης να εργάζεται για την ανακούφιση των αρρώστων με ζήλο και αυταπάρνηση, αλλάζουν. Μήπως όμως είναι πια αργά για να διορθώσει το κακό που του προξένησε;
Βιβλίο γραμμένο το 1925 που δεν χάνει την επικαιρότητά του ακόμα και σήμερα. Σύντομες περιγραφές του περιβάλλοντος ζωντανεύουν τον χώρο και τον χρόνο. Ο προβληματισμός γύρω από τον μοναχισμό και την πίστη γίνεται αφορμή για περαιτέρω προβληματισμό για τον αναγνώστη. Πολύ ενδιαφέρουσες οι συζητήσεις μεταξύ της Κίτι και του Γουάντινγκτον, ενός τελενωνειακού υπαλλήλου με τον οποίο συνδέεται φιλικά στον τόπο εκείνο της εξορίας. Σε μια απ' αυτές τις συνομιλίες η Κίτι διερωτάται μήπως η ζωή των μοναχών που τα παράτησαν όλα στην πατρίδα τους για να αφιερωθούν σ' αυτό που θεωρούν καθήκον για να κερδίσουν την αιώνια ζωή είναι μια αυταπάτη, ο Γουάντινγκτον της λέει: "Αμφιβάλλω αν έχει σημασία το ότι κυνήγησαν μια χίμαιρα. Αυτή καθαυτή η ζωή τους είναι ωραία. Έχω τη γνώμη ότι το μόνο πράγμα που σου επιτρέπει να αντιμετωπίζεις τον κόσμο στον οποίο ζούμε χωρίς αποστροφή είναι η ομορφιά που δημιουργεί κατά καιρούς ο άνθρωπος από το χάος. Οι πίνακες που ζωγραφίζει, η μουσική που συνθέτει, τα βιβλία που γράφει, η ζωή που ζει. Το πλουσιότερο σε ομορφιά απ' όλα αυτά είναι μια όμορφη ζωή. Αυτή είναι το τέλειο έργο τέχνης".

Τετάρτη, Οκτωβρίου 07, 2015

Οι δρόμοι μου

Νίκος Δήμου
Οι δρόμοι μου
   (Μιχαήλ Βόδα, Ρήνου, Γαλήνης, Παράσχου)
Πατάκης, 2015
Ο Νίκος Δήμου ασφαλώς δεν χρειάζεται καμιά σύσταση, τουλάχιστον στο ελληνικό κοινό. Καθένας μας κάποια πλευρά από το πολυσύνθετο ταλέντο του θα 'χει συναντήσει. Κι αν ακόμα δεν έχει διαβάσει, σίγουρα θα 'χει ακούσει για το "Η δυστυχία του να είσαι Έλληνας". Για κάποιο λογοτέχνη θα 'χει δει μελέτη του. Κάποιο άρθρο, σχόλιο, χρονογράφημά του θα 'χει συναντήσει. Σε κάποιο περιοδικό για αυτοκίνητα ή υπολογιστές θα 'χει δει το όνομά του. Σε κάποια δική του έκθεση φωτογραφίας θα τον έχει πιθανόν συναντήσει. Πολλές διαφημίσεις του (με κορυφαία για μας το "Δεν ξεχνώ") θα 'χει σιγοψιθυρίσει, έστω κι αν αγνοεί τον δημιουργό τους.
Νίκος Δήμου. Ένα ανήσυχο πνεύμα. Ένας άνθρωπος που ενσαρκώνει το αναγεννησιακό πρότυπο του homo universalis. Στα 80 του χρόνια σήμερα, έρχεται να κάνει μια ανασκόπηση και μια περιγραφή της ως τώρα πορείας του στη ζωή. Το βιβλίο κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 2004, όταν ο συγγραφέας πλησίαζε τα 65 χρόνια (γεννήθηκε το 1935). Εκεί ένωνε σε ένα βιβλίο τους τέσσερις τόμους που είχαν κυκλοφορήσει χωριστά και αντιπροσώπευαν τους τέσσερις δρόμους της ζωής του (Μιχαήλ Βόδα, Ρήνου, Γαλήνης, Παράσχου). Τώρα, το 2015, το βιβλίο ξανακυκλοφορεί με διορθώσεις, συμπληρώσεις, αλλά και τη ζωή των έντεκα χρόνων που πέρασαν από την πρώτη έκδοσή του ως σήμερα.
Τα όσα αναφέρονται στην καταγωγή, στις οικογενειακές ρίζες, το περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσε ο εκάστοτε αυτοβιογραφούμενος ενδιαφέρουν ως ένα βαθμό και τον αναγνώστη, καθώς όλα διαδραματίζουν ρόλο στη διαμόρφωση του χαρακτήρα και της προσωπικότητάς του. Τον αναγνώστη όμως ενδιαφέρει περισσότερο το ευρύτερο περιβάλλον, οι σπουδές, οι γνωριμίες, η κοινωνία μέσα στην οποία έζησε και δημιούργησε. Όλα αυτά τα στοιχεία υπάρχουν μέσα στην πολυσέλιδη (πάνω από 700 σελίδες) αυτοβιογραφία του Νίκου Δήμου.
Μετά την αποφοίτησή του από το Αμερικανικό Κολλέγιο Αθηνών, φεύγει για τη Γερμανία, να σπουδάσει φιλοσοφία. Έξι χρόνια έμεινε εκεί και επιστρέφει χωρίς τελικά να πάρει το τυπικό χαρτί. Όμως φαίνεται ότι τα χρόνια εκείνα υπήρξαν καθοριστικά για τη ζωή του. Λέει ο ίδιος: "Πολλά πράγματα σπούδασα στο Μόναχο: φιλοσοφία και λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο, τέχνη σε πολλές παραλλαγές στα θέατρα, στα μουσεία και στις αίθουσες συναυλιών, πρακτική τέχνης με τους φίλους της Fuchs Strasse (οι ολονύκτιες συζητήσεις μας και οι πειραματικές εξορμήσεις μας ήταν το δεύτερο Πανεπιστήμιο). Σπούδασα ακόμα μια κοινωνία αλλιώτικη από τη δική μου, που μου έδωσε απόσταση και μέτρα σύγκρισης. Αλλά ίσως η πιο σημαντική μελέτη που έκανα τα πρώτα χρόνια ήταν η εξερεύνηση του γυνακείου σώματος".
Πολλές σελίδες αφιερώνονται στις ερωτικές του σχέσεις, στις γυναίκες που αγάπησε, στις τρεις συζύγους του. Και ασφαλώς πλείστες σελίδες στη διαφήμιση που υπήρξε το κύριο βιοποριστικό του επάγγελμα όταν επέστρεψε στην Αθήνα. Τρόπος δουλειάς, συνεργάτες, γνωριμίες, πολλά που αφορούν νομίζω ιδιαίτερα την ιστορία της διαφήμισης στην Ελλάδα. Παράλληλα καταγράφονται οι ποικίλες συνεργασίες του με εφημερίδες, περιοδικά, τηλεόραση. Τονίζεται η ανεξαρτησία πνεύματος που τον διέκρινε, εξού και οι αλλεπάλληλες παραιτήσεις του.
Όμως τα ενδιαφέροντά του δεν σταματούν εδώ. Χωρίς να ξεχνάμε και την ιδιαίτερη αγάπη του για τις γάτες, τα ενδιαφέροντά του στρέφονται και στην τεχνολογία, εκφρασμένη στη φωτογραφία, τα αυτοκίνητα, τους υπολογιστές. Γράφει πάλι ο ίδιος: "Παρόλο που έζησα διαβάζοντας και γράφοντας βιβλία, δεν συμμερίστηκα ποτέ την υπεροψία των περισσότερων πνευματικών ανθρώπων απέναντι στην τεχνολογία και στις μηχανές. Τις θεωρώ σημαντικά δημιουργήματα του ανθρώπινου πνεύματος. Και νομίζω πως είναι σκέτος ρατσισμός (όταν δεν είναι σκέτη βλακεία) η περιφρόνηση των διανοούμενων προς τον επιστήμονα, τον τεχνολόγο και τον τεχνικό").
Ίσως είναι αυτή η πολυπραγμοσύνη που ευθύνεται για το ότι δεν τον θεώρησε δικό της καμιά ομάδα ομοτέχνων, πράγμα για το οποίο εκφράζει διαρκώς παράπονα. Δηλαδή ούτε ως συγγραφέα τον αποδέχτηκαν (παρ' όλο ότι εξέδωσε δεκάδες βιβλία), ούτε ως δημοσιογράφο, ούτε ως ποιητή. Αυτή την ερμηνεία δίνει ο ίδιος:"Έχω κατηγορηθεί συχνά για πολυπραγμοσύνη. Οι κατήγοροί μου τη βλέπουν ως ελάττωμα. Έχω εντελώς αντίθετη γνώμη. Τη θεωρώ το βασικό μου προτέρημα. Δεν πιστεύω ότι η (όποια) αξία μου είναι στα επιμέρους-αλλά στο σύνολο. Το έργο μου μπορεί να φαίνεται διασπασμένο, αλλά όλα τα κομμάτια του επικοινωνούν μεταξύ τους άμεσα. Οι γάτες, η αντιδογματική φιλοσοφία, η προσθετική τεχνολογία, η ποίηση, αποτελούν ένα όλον, με δύο βασικούς άξονες:την ελευθερία και την επικοινωνία. Αν κάποιος ασχοληθεί συστηματικά θα καταλάβει τι εννοώ".
Δεν υπάρχει αμφιβολία πως "Οι δρόμοι μου" είναι ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο. Θα προτιμούσα όμως περισσότερο βάθος και λιγότερη περιγραφική επιφάνεια. Όταν στη ζωή του όχι απλώς συνάντησε αλλά γνώρισε από κοντά τόσες προσωπικότητες, από τον Καραμανλή και τον Χορν ως τον Ελύτη  και τη Δημουλά και πολλούς άλλους, θα ήθελα κάτι περισσότερο γι' αυτούς. Ξέρω βέβαια ότι για αρκετούς έχει γράψει αλλού, για κάποιους μάλιστα ειδικά βιβλία, αλλά νομίζω χρειαζόταν κι εδώ. Ξεχώρισα σαν τέτοιο κείμενο το ταξιδιωτικό για την Φλωρεντία, όπου δίνεται μια πληρέστερη εικόνα για το παρελθόν και το παρόν της καταπληκτικής αυτής πόλης. Με σταμάτησαν επίσης οι σκέψεις, όπου υπάρχουν, κυρίως προς το τέλος, για την αρρώστια, τον θάνατο, τη μελαγχολία των γηρατειών.
(ebook)

Υ.Γ. 1.Πλουσιότατη η ιστοσελίδα  www.ndimou.gr όπου η πλήρης βιβλιογραφία, τα εκατοντάδες άρθρα και δημοσιεύματα, ένας αχανής χώρος στον οποίο ο αναγνώστης μπορεί να περιπλανάται για μέρες.
2. "Μοναχικός Πολυπράγων" τιτλοφορείται η έκθεση της συγγραφικής, φωτογραφικής, δημοσιογραφικής και διαφημιστικής δουλειάς του Νίκου Δήμου, σε μια παρουσίαση των αρχείων του που έχει δωρήσει στο Μουσείο Μπενάκη (24.9.-8.11.2015).