Παρασκευή, Ιανουαρίου 31, 2020

Ψηλά τις καρδιές

Μαξίμ Λέο
Ψηλά τις καρδιές
(Μια οικογένεια στην Ανατολική Γερμανία)
Μετ. Γιώτα Λαγουδάκου
Δώμα, 2019


Όσοι είμαστε κάποιας ηλικίας, όσοι ζήσαμε το δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα, όσοι έχουμε έστω και μια απόμακρη εικόνα των ιστορικών του γεγονότων, όλοι εμείς γνωρίζουμε το μοίρασμα της Γερμανίας σε δυο κράτη, Ανατολική και Δυτική Γερμανία (1949), βιώσαμε και την επανένωσή της (1989). Τα ζήσαμε όμως όλα αυτά κάπως απόμακρα, σαν κάτι που συνέβαινε σ' έναν άλλο κόσμο που δεν μας αφορούσε. Κι έτσι ήταν. Πώς τα έζησαν όμως οι ίδιοι οι Γερμανοί; Πώς τα έζησε προπάντων μια νεότερη γενιά Γερμανών που γεννήθηκε μέσα στην ΛΔΓ (Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας), που δεν γνώρισε τη Γερμανία πριν αυτή χωριστεί, που μεγάλωσε με την ιδέα "από κεί οι κακοί απ' εδώ οι καλοί";
Ο συγγραφέας, Μαξίμ Λέο, γεννημένος το 1970, προσπαθεί να καταλάβει. Προσπαθεί μέσα από την ιστορία της δικής του οικογένειας: "Πήγα σε αρχεία, έψαξα σε ντουλάπια και κιβώτια, βρήκα παλιές φωτογραφίες κι επιστολές, ένα ημερολόγιο προ πολλού ξεχασμένο, φακέλους κρυφούς. Έκανα ερωτήσεις στην οικογένειά μου, ρωτούσα τον ένα μετά τον άλλο, επί μέρες κι εβδομάδες". Ουσιαστικά το βιβλίο είναι μια πραγματική ιστορία, η ιστορία της οικογένειας του συγγραφέα, που αντιπροσωπεύει χιλιάδες γερμανικές οικογένειες. Ξεκινά από τους δυο του παππούδες, τον Γκέρχαρτ από την πλευρά της μητέρας του και τον Βέρνερ από την πλευρά του πατέρα του κι απλώνεται στα χρόνια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι τις αρχές του 21ου αι. Είναι η ιστορία ενός τόπου κι ενός λαού όχι όπως την εκθέτουν τα επίσημα βιβλία της Ιστορίας, αλλά μέσα από την καθημερινότητα απλών ανθρώπων. Που άλλοι απ' αυτούς πίστεψαν σ' αυτό το κράτος και με δάκρυα στα μάτια είδαν να χάνεται ένα όνειρο κι άλλοι να διαδηλώνουν πανηγυρίζοντας για το γκρέμισμα του Τείχους.
Δεν είναι εύκολο βιβλίο. Δεν ακολουθείται μια αυστηρά χρονολογική σειρά. Άλλωστε δεν είναι βιβλίο Ιστορίας, είναι μια βιωματική εξιστόρηση που πηγαινοέρχεται στο χρόνο και στα πρόσωπα.  Καλογραμμένη, διανθισμένη με οικογενειακές φωτογραφίες που ζωντανεύουν πρόσωπα και γεγονότα η ιστορία του Λέο αποκτά γενικότερο ενδιαφέρον. Γεγονότα όπως αυτό της εισβολής στη Τσεχοσλοβακία (1968), με τη διαφορετική ερμηνεία που δίνεται από το επίσημο κράτος, ακατανόητες απαγορεύσεις: "Όποιος φοράει μπλουτζίν και τσόκαρα είναι ταξικός εχθρός. Όποιος στέκεται μ' ένα φορητό ραδιόφωνο στην άκρη του δρόμου δέχεται απειλές από βοηθούς της Λαϊκής Αστυνομίας. Απαγορεύεται ν' ακούς δυτικό ραδιόφωνο και να συμμετέχεις σε συναθροίσεις. Όποιος έχει τα μαλιά του κοκοράκι, έπρεπε να στέκεται με τα πόδια ανοιχτά κολλημένος στον τοίχο όσο έλεγχαν την ταυτότητά του", η στενή παρακολούθηση των πάντων η γνώση της ελευθερίας την οποία απολαμβάνουν οι Δυτικογερμανοί, δημιουργούν ρωγμές στην πανίσχυρη διακυβέρνηση, ρωγμές που σιγά σιγά γίνονται ομιλίες διαμαρτυρίας, επαναστατικά φέιγ βολάν, διαδηλώσεις, ώσπου ένα βράδυ του Νοεμβρίου του 1989 θα γκρεμίσουν οριστικά το διαχωριστικό Τείχος.
Ψάχνοντας για ένα γενικό χαρακτηρισμό αυτού του ενδιαφέροντος βιβλίου δεν βρίσκω προσφυέστερο απ' αυτόν της γερμανικής εφημερίδας Frankfurter Allgemeine Zeitung: "Μια μοναδική αποτύπωση της γερμανικής ψυχής στον 20ο αιώνα. Σχεδόν ποτέ προηγουμένως δεν μπόρεσε κάποιος να μας κάνει να καταλάβουμε πώς σκέφτονταν οι άνθρωποι στην Ανατολική Γερμανία και γιατί φέρονταν όπως φέρονταν".

Δευτέρα, Ιανουαρίου 20, 2020

Κάτι κρυφό μυστήριο

Καρολίνα Μέρμηγκα
Κάτι κρυφό μυστήριο
Μελάνι, 2019
"Είσαι παντού και πουθενά. Σε ερειπωμένα κτίρια, μισογκρεμισμένα, που καμιά φορά όταν το απογευματινό φως γέρνει πάνω τους, αποκαλύπτουν μέσα από τους λίγους όρθιους αρμούς τους το απεγνωσμένο εγνωσμένο πείσμα σου. Σε πέτρες που κρατάνε ακόμα λίγο από τον ήλιο κάτω από τον οποίο πελεκήθηκαν, και κάποιαν ηχώ της φωνής και της θέλησής σου-αλλά μετά η ηχώ σβήνει και οι πέτρες έχουν κιόλας πέσει. Είσαι στη γέρικη ελιά της αυλής του σχολείου, στη μυρωδιά της κιμωλίας στην τάξη, στη λάμψη των άσπρων πουκάμισων της παιδικής ορχήστρας. Είσαι στις κουρασμένες προσόψεις καλυμμένες από γκράφιτι-αλλά κανένα γκράφιτι δεν διάλεξε να μη γραφτεί για να σωθεί η πρόσοψή σου".
Πάνε μέρες που τέλειωσα το "Κάτι κρυφό μυστήριο" κι όμως δεν μπορώ ακόμα να συνέλθω, δεν μπορώ να αποτραβήξω τη σκέψη μου απ' αυτή την ωραία μορφή που σαν διάττοντας πέρασε πάνω από την Ελλάδα, που έλαμψε για μια στιγμή, που φώτισε για λίγο με το πέρασμά της τον βασανισμένο τόπο κι έσβησε τόσο γρήγορα. 3 χρόνια, 8 μήνες και 21 μέρες επαναλαμβάνει η συγγραφέας. Τόσο κράτησε η διακυβέρνησή του. Τόσο τον άφησαν ν' αγωνιστεί σ' αυτόν τον ρημαγμένο τόπο, να στήσει κράτος, να δημιουργήσει από το μηδέν, μέσα σε αντίξοες συνθήκες, πολεμούμενος από εσωτερικούς κι εξωτερικούς εχθρούς. Ο Καποδίστριας. Όταν έρχεται στην Ελλάδα, ένα μικρό τμήμα αυτού που ονομάζουμε Ελλάδα είχε ελευθερωθεί. Σύνορα δεν υπήρχαν, κράτος δεν υπήρχε, ο Ιμπραήμ ήταν ακόμα στηνΠελοπόννησο, η επανάσταση δεν είχε τελειώσει.
3 χρόνια, 8 μήνες και 21 μέρες. Μέσα σ'αυτό το διάστημα έστησε κράτος, ίδρυσε σχολεία, μοίρασε γη στους ακτήμονες (κι ας διαμαρτύρονταν οι πρόκριτοι και οι κοτζαμπάσηδες), ίδρυσε την πρώτη Τράπεζα, έκοψε νομίσματα, φρόντισε τα ορφανά, οργάνωσε τον στρατό...
Μυθιστόρημα χαρακτηρίζει το βιβλίο της η συγγραφέας. Κι όμως πιο πολύ, νομίζω, βαραίνει το δεύτερο συνθετικό της λέξης: Ιστόρημα και όχι μύθος. Δεν είναι βιογραφία παρ' όλα τα βιογραφικά στοιχεία που δίνονται, χωρίς αυστηρή χρονολογική σειρά, πολλά μέσα από πρωτοπρόσωπες αφηγήσεις προσώπων που σχετίζονταν με τον Καποδίστρια ή μέσα από φανταστικούς διαλόγους, όπως θα μπορούσαν να είχαν γίνει. Μιλάει ο πιστός γραμματέας του Νικόλαος Δραγούμης, μιλάει η τρυφερή, ερωτική του σχέση, η Ρωξάντρα, Κυρία επί των Τιμών της Τσαρίνας, μιλάνε άλλοι πολλοί.
Θαυμασμός και απεριόριστη αγάπη για τη μοναδική αυτή προσωπικότητα που ανέδειξε ο τόπος προβάλλουν μέσα από το βιβλίο καθώς σκιαγραφείται η πορεία της ζωής του. Παιδί στην Κέρκυρα, νέος με σπουδές στην Ιταλία, υπουργός εξωτερικών του Τσάρου, σημαντικός παράγοντας στο Συνέδριο της Βιέννης που καθόρισε την τύχη της Ευρώπης μετά τον Ναπολέοντα, ιδρυτής του κράτους της Ελβετίας.
Εγκαταλείπει μια άνετη ζωή και μια λαμπρή καριέρα για να έρθει σ' αυτόν τον ερειπωμένο τόπο, να προσπαθήσει να τον ξαναστήσει όρθιο, να πεινάσει, να ξενυχτήσει, να αγαπηθεί και να μισηθεί. Ποτέ δεν πήρε μισθό κι όποια περιουσία είχε τη διέθεσε γι' αυτό το φτωχό, χρεωκοπημένο κράτος (Να το ξέρουν άραγε οι πολιτικοί μας; Να περνά καμιά φορά απ' το μυαλό τους;)
Με το βιβλίο της η Καρολίνα Μέμηγκα δεν νομίζω ότι μας δίνει κάτι καινούριο, κάτι που δεν ξέραμε γι' αυτή την ιστορική μορφή. Άλλωστε από το πρώτο κεφάλαιο ξέρουμε το τέλος. Ο ένας από τους δολοφόνους, αδελφός του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, κείτεται νεκρός, λιντσαρισμένος από το πλήθος. Ο άλλος, ο γιος του Πετρόμπεη, καταφεύγει στο σπίτι του Γάλλου πρέσβυ, για να δικαστεί και να εκτελεστεί σε λίγες μέρες. Μονάχα ο απλός λαός, αυτός για τον οποίο πάλαιψε ο Καποδίστριας, ξεσπάει σε θρήνο. "Ήδη ο θρήνος απλώνεται. Όλη η χώρα, σε λίγες ώρες, θα θρηνεί".

ένας άνθρωπος επιστρέφει στην πατρίδα του
πιστεύοντας ότι θα τον σκοτώσουν
και τον σκοτώνουν

αντιγράφει η Μέρμηγκα τον T.S.Eliot στην προμετωπίδα του βιβλίου της.
Ναύπλιο, Κυριακή 27 Σεπτεμβρίου 1831, 06:00 π.μ. Η σφαίρα που τον σκότωσε βρίσκεται ακόμα εκεί, στη γυάλινη προθήκη. Μελαγχολούμε κι αναλογιζόμαστε. Τι θα γιόταν άραγε αν...

Κυριακή, Ιανουαρίου 12, 2020

Άγρια φύση

Jane Harper
Άγρια φύση
Μεταίχμιο, 2019
Μετ. Χίλντα Παπαδημητρίου
Αν κάποιος θέλει να ξεκουραστεί διαβάζοντας ένα βιβλίο με αστυνομικό ενδιαφέρον αλλά όχι καθαρά αστυνομικό, αν δεν έχει διάθεση για μεγάλα κλασικά έργα, αν θέλει απλώς να ξεκουραστεί περιπλανώμενος μέσα σε μια άγρια φύση, μακριά από την κοσμοσυρροή και τον θόρυβο των μεγαλουπόλεων, τότε ας βυθιστεί για λίγο στον μυθιστορηματικό κόσμο της Jane Harper. Είχα διαβάσει το πρώτο της βιβλίο, "Ξηρασία", είδα μια ενδιαφέρουσα γραφή από μια νέα Αυστραλο-Αγγλίδα συγγραφέα κι έτσι δεν δίστασα να πάρω και τη δεύτερη συγγραφική της δημιουργία.
Όπως και το πρώτο της βιβλίο (το οποίο έχει βραβευτεί, έχει πολυμεταφραστεί κι έχει γυριστεί σε ταινία) έτσι και το δεύτερο διαδραματίζεται στην Αυστραλία, με κεντρικό ήρωα τον ομοσπονδιακό πράκτορα Άρον Φαλκ. Μια μεγάλη εταιρεία, για να αναπτύξει τη συναδελφικότητα και το ομαδικό πνεύμα των υπαλλήλων της, οργανώνει ολιγοήμερες ομαδικές εκδρομές, κατά τις οποίες οι συμμετέχοντες πρέπει να ζήσουν μέσα στη φύση με λιγοστά εφόδια, χωρίς επικοινωνία (απαγορεύονται τα κινητά τηλέφωνα), κουβαλώντας μέσα στα σακίδιά τους τα απαραίτητα, βρίσκοντας με χάρτες τη διαδρομή που πρέπει να κάνουν, κατασκηνώνοντας τα βράδια σε συγκεκριμένους χώρους.
Δυο ομάδες, μια ανδρών και μια γυναικών, αποτελούμενες κάθε μια από πέντε άτομα, παίρνουν μέρος σ' αυτή τη δοκιμασία. Σε τρεις μέρες η ομάδα των ανδρών επιστρέφει επιτυχώς. Λίγο αργότερα και η ομάδα των γυναικών. Όχι όμως πέντε γυναίκες, όπως είχαν ξεκινήσει, αλλά μόνο τέσσερις. Τι συνέβη; Τι έχει γίνει η πέμπτη γυναίκα; Πού βρίσκεται; Ζει ή κάτι άλλο συνέβη; Η συγγραφέας κεφάλαιο με κεφάλαιο, πηγαινοερχόμενη στο χρόνο, μας μεταφέρει από το παρόν της διάσωσης στο παρελθόν, στο ξεκίνημα της πορείας. Με ένα πολύ αργό ρυθμό, όπως διασχίζει κανείς μια πυκνή, αδιαπέραστη βλάστηση με οδηγό μόνο χάρτες και πυξίδα, με εξαντλητικές λεπτομέρειες, βαδίζουμε με τις πέντε γυναίκες, που πέρα από τον κοινό χώρο εργασίας τους, συνδέονται με πολλούς άλλους δεσμούς. Παραμένουν όμως ίδιοι αυτοί οι δεσμοί, όταν μπροστά στον κίνδυνο ξυπνά το ένστικτο της επιβίωσης; Η συγγραφέας δεν περιορίζεται στην εξωτερική περιγραφή. Το ψυχογράφημα των ηρωίδων της κατέχει εξίσου σημαντική θέση.
Ο πράκτορας Φαλκ και η βοηθός του Κάρμεν, ερευνώντας για ύποπτες δραστηριότητες στις οποίες πιθανόν να εμπλέκεται η συγκεκριμένη εταιρεία, βοηθούν την αστυνομία στην ανεύρεση των γυναικών. Πέρα όμως απ' αυτό, πολλά είναι τα θέματα που η συγγραφέας εμπλέκει στο μυθιστόρημά της. Θέματα σχέσεων, θέμα ενός προ εικοσαετίας σίριαλ κίλλερ, θέμα νευρικής ανορεξίας ή διαπόμπευσης στο διαδίκτυο, που σχετίζονται μεν, αλλά κατά τη γνώμη μου θα έπρεπε να περιοριστούν. Εκείνο όμως που, τουλάχιστον σε μένα έμεινε, είναι αυτή ακριβώς η άγρια φύση. Το κρύο, η πείνα και η δίψα, η αγωνία όταν χάνεσαι σ' αυτό το απέραντο άγνωστο και δεν έχεις τρόπο διαφυγής, μόνο εύχεσαι να σε βρουν το συντομότερο οι διασώστες. Στα θετικά του μυθιστορήματος οι ωραίες περιγραφές της φύσης, άλλοτε τρομακτικές κι άλλοτε ειδυλλιακές. 
Γενική αποτίμηση: ένα αξιοπρεπές μυθιστόρημα.