Θάνατος στα σύννεφα

 Agatha Christie

Θάνατος στα σύννεφα

Ψυχογιός, 2021

Μετ. Χρήστος Καψάλης

(Α΄έκδ. 1935)

Διακοπές Χριστουγέννων χωρίς μια Άγκαθα Κρίστι δεν νοούνται για μένα. Η χειμωνιάτικη ατμόσφαιρα, κατά κανόνα ημισκότεινη, το κλείσιμο από νωρίς στο σπίτι, ο άφθονος ελεύθερος χρόνος, όλα συνηγορούν για την ανάγνωση ενός βιβλίου μυστηρίου. Και τι καλύτερο από την αγαπημένη μου Άγκαθα;

Η φετινή επιλογή ήταν το "Θάνατος στα σύννεφα". Ανήκει, όπως μας πληροφορεί ο πρόλογος, στα λεγόμενα μυστήρια "κλειδωμένου δωματίου" (locked-room mystery), μιας τεχνικής στην οποία η Άγκαθα Κρίστι είναι εξπέρ. Στο είδος αυτό της αστυνομικής λογοτεχνίας το έγκλημα διαπράττεται κάτω από συνθήκες που μοιάζουν αδιανόητες. Σύμφωνα με όλα τα στοιχεία, ο δράστης είναι αδύνατο να έχει μπει και να έχει βγει από τον χώρο του εγκλήματος, που συνήθως είναι ένα κλειδωμένο δωμάτιο. Στο "Θάνατος  στα σύννεφα" είναι η καμπίνα ενός αεροπλάνου".

Σε μια πτήση από το Παρίσι στο Λονδίνο στην οποία ταξιδεύει και ο Ηρακλής Πουαρό, βρίσκεται νεκρή στο κάθισμά της, δολοφονημένη προφανώς, η μαντάμ Ζιζέλ, μια Γαλλίδα τοκογλυφος. Πώς μπόρεσε λοιπόν κάποιος από τους υπόλοιπους επιβάτες να διαπράξει το έγκλημα χωρίς να γίνει αντιληπτός; 

Στο αεροπλάνο ταξιδεύουν επίσης η Κόμισσα Σίσελι Χάρμπερι, η υπηρέτριά της, μια παιδική φίλη του συζύγου της, μια κομμώτρια, ένας γιατρός, ένας οδοντίατρος, ένας Γάλλος αρχαιολόγος με τον γιο του, ένας συγγραφέας, ένας διευθυντής εταιρείας και δυο αεροσυνοδοί. Ποιος απ' όλους αυτούς διέπραξε το έγκλημα; 

Όταν το αεροπλάνο προσγειώνεται, όλοι περνούν από ανάκριση, αλλά ο δολοφόνος φυσικά δεν εντοπίζεται. Ο Πουαρώ αναλαμβάνει δράση. Με βάση τα ερωτήματα: Ποιος ωφελείται από το έγκλημα; Ποιος μπορούσε να το διαπράξει χωρίς να γίνει αντιληπτός; Ποιος είχε τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσει το όργανο του εγκλήματος, δηλ. ένα δηλητηριασμένο αγκάθι, όπως αυτό φάνηκε; Φυσικά τη λύση θα δώσει, όπως πάντα, ο δαιμόνιος ντέτεκτιβ.

Δεν θα έλεγα ότι το "Θάνατος στα σύννεφα" είναι από τα καλύτερα της Άγκαθα Κρίστι, είναι όμως μια καλή συντροφιά για ένα βροχερό, μελαγχολικό, χειμωνιάτικο απόγευμα.

Ανθρώπινη δουλεία

 Σώμερσετ Μωμ

Ανθρώπινη δουλεία

Μεταίχμιο, 2021

Μετ. Επίμετρο, Νίκος Α. Μάντης

Ο Σώμερσετ Μωμ (1824-1919) ήταν Άγγλος θεατρικός συγγραφέας, μυθιστοριογράφος και διηγηματογράφος. Αν και δημοφιλέστατος στην εποχή του, οι τότε κριτικοί, πιθανόν ακόμα και  σύγχρονοι, δεν τον κατατάσσουν στην πρώτη γραμμή της αγγλικής λογοτεχνίας (όπως π,χ, την Βιρτζίνια Γουλφ, τον Τζέημς Τζόυς, τον Ουίλλιαμ Φώκνερ κ. ά.), ίσως γιατί το ύφος του δεν είναι δυσνόητο, αλλά παραδοσιακό και απολύτως κατανοητό. Όμως το αναγνωστικό κοινό μέχρι σήμερα εξακολουθεί να τον αγαπά και να τον διαβάζει. Απόδειξη οι πολλές εκδόσεις των έργων του, οι θεατρικές παραστάσεις και οι κινηματογραφικές μεταφορές, που του δίνουν την καταξίωση την οποία η επίσημη κριτική του αρνήθηκε.

Δυο από τα έργα του, " Στην κόψη του ξυραφιού" και "Το βαμμένο πέπλο" έχω παρουσιάσει παλαιότερα. Η "Ανθρώπινη δουλεία", έργο του 1915, θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα μυθιστορήματα που έχουν γραφτεί στην αγγλική γλώσσα. Θεωρείται επίσης το πιο αυτοβιογραφικό του μυθιστόρημα, αφού στον πρόλογο του έργου γράφει ανάμεσα σ' άλλα: "Η ανθρώπινη δουλεία" δεν είναι αυτοβιογραφία, αλλά αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα. Πραγματικότητα και φαντασία έχουν ενωθεί αξεχώριστα" .

 Κεντρικός ήρωας είναι ο Φίλιπ Κάρεϊ. Πολύ μικρός μένει ορφανός και την ανατροφή του αναλαμβάνει ο θείος του με τη σύζυγό του, ένα άκληρο ζευγάρι, σε μια επαρχιακή, αγγλική πόλη. Ο θείος είναι εφημέριος κι έτσι ο Φίλιπ μεγαλώνει σ' ένα θρησκευτικό περιβάλλον, με αυστηρή τήρηση των τύπων και λιγότερο σχετικό με την ουσία του Χριστιανισμού. Φτωχικό περιβάλλον, μετρημένο το φαγητό, πολύ κρύο εντείνουν τα δυστυχισμένα παιδικά χρόνια του Φίλιπ που γνωρίζει επίσης στο σχολείο τη σκληρότητα και τον χλευασμό, προπάντων εξαιτίας μιας εκ γενετής αναπηρίας στο πόδι. 

Τελειώνοντας το σχολείο αρνείται να ακολουθήσει το ιερατικό στάδιο για το οποίο τον προόριζε ο θείος του και πάει στη Χαϊδελβέργη για να μάθει Γερμανικά. Εκεί γνωρίζει και συνδέεται με νέους ανθρώπους, καινούριες ιδέες. Οι συζητήσεις γύρω από θρησκευτικά θέματα τον κάνουν να αναθεωρήσει πολλές από τις απόψεις του για τη θρησκεία.

Γυρίζει στο Λονδίνο, μπαίνει μαθητευόμενος σ' ένα λογιστικό γραφείο, αλλά γργήγορα καταλαβαίνει πως δεν είναι αυτή η κλίση του. Φεύγει για το Παρίσι για να παρακολουθήσει μαθήματα ζωγραφικής. Ένας άλλος κόσμος ανοίγεται μπροστά του. Νέες γνωριμίες, φιλίες, νέες ιδέες. Όμως ούτε εκεί στεριώνει. Γυρίζει στο Λονδίνο και γράφεται στην Ιατρική Σχολή.

Σ' ένα φαγάδικο που συχνάζει γνωρίζει μια σερβιτόρα, την Μίλτρεντ. Καθόλου όμορφη, καθόλου καλός χαρακτήρας. Κι όμως θα του γίνει έμμονη ιδέα. Πρόκειται για έναν αρρωστημένο έρωτα, για μια συναισθηματική εξάρτηση που θα προξενήσει στον Φίλιπ αφάνταστη δυστυχία. Εκείνη τον εγκαταλείπει, παντρεύεται άλλον κι όταν, δυστυχισμένη και αποτυχημένη ξαναγυρίζει κοντά του, εκείνος τη βοηθά. Πάλι τον εγκαταλείπει κι όμως όταν ξαναγυρίζει τη δέχεται ξανά και ξανά. Θα βυθιστεί στην έσχατη εξαθλίωση για να μπορέσει κάποτε ν' απαλλαγεί απ' αυτή τη σχέση.

Το βιβλίο, γραμμένο το 1915, τοποθετείται στο τέλος του 19ου και αρχές του 20ου αι. Ταυτόχρονα με τη ζωή του κεντρικού ήρωα μας δίνεται η ατμόσφαιρα της εποχής. Ο τρόπος ζωής, συζητήσεις και ιδέες μέσα από δεκάδες πρόσωπα και γεγονότα.

Ένα βιβλίο που απλώνεται σε 936 σελίδες (739 σε ebook) είναι φυσικό ενίοτε να φλυαρεί και να πλατυάζει. Όμως η τέχνη του Σώμερσετ Μωμ το καθιστά τόσο αξιανάγνωστο και ελκυστικό, ώστε ο αναγνώστης να γυρίζει άπληστα τις σελίδες, να συμπάσχει κάθε στιγμή με τον ήρωά του, να βυθίζεται σ' εκείνη τη μακρινή εποχή, αγωνιώντας να δει  τον Φίλιπ να φτάνει επιτέλους σ' ένα αισιόδοξο τέλος. Με ένα μονολεκτικό χαρακτηρισμό, ένα εξαιρετικό βιβλίο.

Ένα δέντρο μεγαλώνει στο Μπρούκλιν

 Μπέτυ Σμιθ

Ένα  δέντρο μεγαλώνει στο Μπρούκλιν

γράμματα, 1994

Μετ. Στέλλα Βουρδούμπα

(Πρώτη έκδοση, 1943)

Ποτέ δεν φαντάστηκα πως  θα με κρατούσε ξάγρυπνη ένα βιβλίο που πρωτοδιάβασα πάνω από...εξήντα χρόνια πριν. Τότε που πρωτογνώριζα τη μαγεία της λογοτεχνίας, τότε που ξεμπέρδευα γρήγορα-γρήγορα με τα σχολικά μαθήματα, για να μπορέσω να βυθιστώ σ' έναν άλλο κόσμο, τότε που ταυτιζόμουν με κάθε νεαρή μυθιστορηματική ηρωίδα. Πότε με την Τζέην Έιρ, πότε με την Τόνυ Χούμπερτ (Αύριο όλα θα πάνε καλύτερα) κι άλλοτε με τις ηρωίδες της Πηνελόπης Δέλτα. Ηρωίδες που για μένα ήταν υπαρκτά πρόσωπα κι όχι λογοτεχνικές δημιουργίες. Κι όμως συνέβη. Ξαναγοητεύτηκα με το απλό ύφος της Μπέτυ Σμιθ, ξανάζησα στο Μπρούκλιν των αρχών του 20ου αι.

 Πάνε τόσες δεκαετίες από τότε που πρωτοδιάβασα το τρυφερό αυτό βιβλίο κι όμως είναι σκηνές που δεν έφυγαν ποτέ από τη μνήμη. Θυμάμαι την ταπείνωση της μικρής Φράνσι από τις κοροϊδίες των άλλων παιδιών, θυμάμαι ότι κάθε βράδυ, υπό οποιεσδήποτε συνθήκες, η μητέρα της Φράνσι και του Νήλυ επέμενε να διαβάζουν μια σελίδα από τον Σαίξπηρ και μια από την Αγία Γραφή (κι ας μην καταλάβαιναν τι σήμαιναν), θυμάμαι τον ωραίο, εύθυμο πατέρα, τον Τζόνη, που πέθανε τόσο νέος, θυμάμαι την απογοήτευση της Φράνσι από τη διάψευση του πρώτου εφηβικού της έρωτα. Η φράση της αμόρφωτης, αλλά σοφής μητέρας της "θα ξαναγίνεις ευτυχισμένη αλλά δεν θα ξεχάσεις ποτέ", μένει καρφωμένη στη μνήμη μου.

Ο Τζόνη Νόλαν, ιρλανδικής καταγωγής και η Κέιτι, αυστριακής καταγωγής, δεύτερη γενιά μεταναστών, γνωρίζονται το 1901 και παντρεύονται. Πολύ σύντομα αποκτούν δυο παιδιά. Ο Τζόνη δουλεύει ευκαιριακά ως σερβιτόρος και τραγουδιστής, η μητέρα καθαρίζει σπίτια. Συνθήκες αφάνταστης φτώχειας που γίνονται ακόμα χειρότερες όταν ο πατέρας πεθαίνει νεότατος. Κι όμως μέσα σ' αυτές τις συνθήκες λειτουργούν αρχές, απολαμβάνουν τις μικρές χαρές κι ονειρεύονται. Ακλόνητη η πεποίθηση της Κέιτι ότι τα παιδιά πρέπει να μορφωθούν, η μόρφωση είναι το μόνο μέσο για μια καλύτερη ζωή. Η Φράνσι λατρεύει το διάβασμα. Οι πιο ευτυχισμένες της ώρες είναι όταν, καθισμένη στην πίσω μικρή βεράντα, αχόρταγα διαβάζει βιβλία που δανείζεται από τη βιβλιοθήκη. Διαβάζει κι ονειρεύεται.

Πλήθος άλλα πρόσωπα διαδραματίζουν μικρό ή μεγαλύτερο ρόλο στο βιβλίο: Οι αδελφές της Κέιτι, δάσκαλοι των παιδιών, πρόσωπα της γειτονιάς, καλοί και κακοί χαρακτήρες. Οι απίστευτες λεπτομέρειες των περιγραφών, οι διάλογοι, το πλήθος των προσώπων δεν σε κουράζει. Ίσα-ίσα που σε μεταφέρουν με τόση αληθοφάνεια σ' εκείνο τον μακρινό κόσμο των αρχών του αιώνα. Η απλότητα του ύφους, η αθωότητα, η καλοσύνη, ο αγώνας για τη ζωή και το μέλλον, κυριαρχούν. Ξαναδιαβάζοντάς το δεν ταξίδεψα μόνο στο Μπρούκλιν των αρχών του 20ου αι. Ξανάζησα και τη δική μου παιδική και εφηβική ηλικία. Ένα κόσμο επίσης δύσκολων συνθηκών ζωής, αλλά κι ένα κόσμο αθωότητας και ονείρων.

Η απλότητα του ύφους, η αθωότητα και η καλοσύνη κυριαρχούν. Όχι άδικα το βιβλίο αυτό, γραμμένο το 1943, εξακολουθεί να γοητεύει και σήμερα. Έγινε κινηματογραφική ταινία (1945), θεατρικό έργο και μιούζικαλ στο Μπρόντγουαιη (1951), γνώρισε πολλές ελληνικές εκδόσεις.

Ξαναδιαβάζοντάς το τώρα σ' αυτή την ηλικία, ξαναζώ την εφηβεία και τα όνειρά μου. Αναλογίζομαι πόσο τυχερή στάθηκε η δική μου γενιά που, που παρ' όλες τις δύσκολες συνθήκες της τότε εποχής, τράφηκε πνευματικά με τέτοια αριστουργήματα. Και πραγματικά λυπάμαι για όσους δεν γνώρισαν ποτέ την απόλαυση της καλής λογοτεχνίας.

Διδασκαλικά μιας άλλης εποχής

 

Παύλου Ιωαννίδη

Διδασκαλικά μιας άλλης εποχής

Εκδ. Εν Τύποις

Λευκωσία, 2021

Ο Παύλος Ιωαννίδης που υπηρέτησε ως δάσκαλος, διευθυντής, επιθεωρητής δημοτικής εκπαίδευσης, εξέδωσε πρόσφατα, εμπλουτίζοντας ακόμα περισσότερο την ήδη πλουσιότατη εργογραφία του, ακόμα ένα βιβλίο. Είναι μια ενδιαφέρουσα, πρωτότυπη, ευχάριστη καταγραφή: «Διδασκαλικά μιας άλλης εποχής». Τόσο οι σημερινοί μαθητές όσο και οι δάσκαλοι στην πλειονότητά τους δεν μπορούν να διανοηθούν πώς ήταν η σχολική ζωή, τα μαθήματα, κάτω από ποιες συνθήκες εργάζονταν, πώς ζούσαν, πόσο αμείβονταν οι δάσκαλοι, προπάντων στην εποχή της Αγγλοκρατίας.

Το βιβλίο του Παύλου Ιωαννίδη δεν είναι μελέτη. Είναι απλώς καταγραφή εμπειριών και αναμνήσεων δασκάλων που προέρχονται από αφηγήσεις, όπως για παράδειγμα η αφήγηση του 94χρονου (το 2006) Δημοσθένη Μηλιώτη, ή από βιβλία, ή που δημοσιεύτηκαν σε διάφορα έντυπα και βιβλία, όπως το βιβλίο του Αντρέα Χριστοδουλίδη, «Κύκλος ζωής» (2003) κ.ά.

Όλες αυτές οι ιστορίες ταξινομήθηκαν από τον συγγραφέα σε δεκαέξι ομάδες: Αναμνήσεις δασκάλων, Φοιτητές στο Διδασκαλικό Κολλέγιο,, Ο επιθεωρητής στο έργο του, Αξιωματούχοι του Γραφείου Παιδείας, Επιθεωρητές Γενικών και Ειδικών Μαθημάτων, Μεταθέσεις-Μετακινήσεις δασκάλων, Φαιδρά, Από τη διδασκαλία στην τάξη, Βαθμοθηρία οι δάσκαλοι-Φόβητρο οι επιθεωρητές, Δάσκαλοι φιλοξενούν επιθεωρητές, Δάσκαλοι και γονείς, Ευθύνες στους μαθητές, Τιμωρίες μαθητών, Οι εξετάσεις.

Αφάνταστες οι δυσκολίες διακίνησης που γινόταν συχνά με  ζώα και σπάνια με ποδήλατο, χωριά φτωχά, σχολεία μονοδιδάσκαλα ή διδιδάσκαλα, μισθοί πείνας (ίσως όμως καλοί σε σχέση με το γενικότερο βιοτικό επίπεδο της εποχής), μαθητές ξυπόλυτοι κ.λπ. Αυτά βέβαια επί Αγγλοκρατίας. Οι συνθήκες σιγά- σιγά βελτιώνονταν.

Κάτι αξιοσημείωτο, που εγώ τουλάχιστον άκουσα και από αφηγήσεις των γονιών μου, ήταν οι τελικές εξετάσεις των μαθητών του δημοτικού που θα έκριναν αν αυτοί ήταν ικανοί να αποφοιτήσουν. Και ταυτόχρονα, βέβαια, κρινόταν και η αποτελεσματικότητα του δασκάλου! Στο τέλος του χρόνου δηλαδή,  στην παρουσία γονιών, των «Αρχών» του χωριού και του Επιθεωρητή, εκτός από κάποιο καλλιτεχνικό πρόγραμμα, οι μαθητές εξετάζονταν προφορικά από τον Επιθεωρητή, κυρίως στην ανάγνωση και την αριθμητική! Πολύ ενδιαφέρουσα η πρώτη γραπτή μαρτυρία για τις εξετάσεις αυτές, όπως παρατίθεται στο βιβλίο του Παύλου Ιωαννίδη, είναι η εξής, δημοσιευμένη στην εφημερίδα «Νέον Έθνος», αρ. 202, 1897: «Γράφουσιν ημίν εκ Τρικώμου ότι μετά λαμπρών αποτελεσμάτων διεξήχθησαν οι εξετάσεις του αυτόθι δημοτικού σχολείου, του διευθυνόμενου υπό του επιμελούς και ικανωτάτου διδασκάλου κ. Ιακώβου Χρ. Ιακωβίδου»,

Πολλά από τα κείμενα του βιβλίου έχουν ανεκδοτολογικό χαρακτήρα, πάντα όμως είναι ενδεικτικά μιας άλλης, περασμένης εποχής. Αξίζει, πιστεύω, να διαβαστεί από τους νεότερους δασκάλους. Ίσως τότε να εκτιμήσουν περισσότερο τη θέση του δασκάλου σήμερα.

 

Σέργιος και Βάκχος

 Μ. Καραγάτση

Σέργιος και Βάκχος

Βιβλιοπωλείον της "Εστίας", 6η έκδοση

(Πρώτη έκδοση 1959)

Η ιστορική αλήθεια σε συνδυασμό με τη μυθιστορηματική φαντασία στο ιδιόμορφο αλλά εξαιρετικά ενδιαφέρον μυθιστόρημα του Καραγάτση, αποτελούν αφενός ένα μορφωτικό ιστορικό ανάγνωσμα και αφετέρου ένα διασκεδαστικό μυθιστόρημα.

Οι άγιοι Σέργιος και Βάκχος, που η μνήμη τους εορτάζεται στις 7 Οκτωβρίου, υπήρξαν Ρωμαίοι στρατιώτες τον 3ο μ.Χ. αιώνα. Φίλοι αχώριστοι αν και διαφορετικοί από καταγωγή και χαρακτήρα, πολέμησαν γενναία εναντίον του Χριστιανισμού. Πυρπόλησαν εκκλησίες και μοναστήρια, βίασαν καλόγριες, υπηρέτησαν τον Ρωμαίο Αυτοκράτορα. Διάφορα γεγονότα κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής τους δράσης τους μετατρέπουν από διώκτες του Χριστιανισμού σε θαυμαστές του. Γίνονται Χριστιανοί, καταλήγουν σε μοναχούς και όταν πεθαίνουν γίνονται άγιοι και κατατάσσονται στον Παράδεισο.

Ωραίες σκηνές και διάλογοι διαδραματίζονται εκεί. Λογικές απορίες των δυο Αγίων συγκρούονται με τη θρησκευτική πίστη. Πολύ ενδιαφέρουσα η σκηνή με τη δίκη του Μ. Κωνσταντίνου που, όταν πεθαίνει, η ομήγυρις των Αγίων στον ουρανό προβληματίζεται αν θα τον ανακηρύξει άγιο, μια και είχε προσφέρει τεράστια υπηρεσία στον Χριστιανισμό ή να τον καταδικάσει για τα εγκλήματά του, ανάμεσα στα οποία και η θανάτωση του γιου του με την υποψία ότι συνήψε δεσμό με τη Φαύστα, δεύτερη σύζυγο του Κωνσταντίνου.

Κάποτε όμως στον Παράδεισο δημιουργείται υπερπληθυσμός. Αποφασίζεται τότε ότι για όποιους αγίους αφιερώνεται ναός, αυτοί θα πρέπει να φύγουν από τον Παράδεισο, να εγκατασταθούν στον ναό τους και από εκεί να βοηθούν τους πιστούς. Έτσι, όταν ο Ιουστινιανός κτίζει ναό στο όνομα των αγίων Σεργίου και Βάκχου, οι δυο φίλοι αναγκάζονται να εγκατασταθούν εκεί. Αόρατοι, εισακούοντας παρακλήσεις των πιστών, παρακολουθούν τις εξομολογήσεις και συχνά, μέσω των ιερέων, επεμβαίνουν με ασυνήθιστες, πρωτότυπες συμβουλές.

Όμως δεν παρακολουθούν μόνο τους πιστούς. Πότε ως άυλα πνεύματα και πότε παίρνοντας ανθρώπινη μορφή, παρακολουθούν όλα όσα συμβαίνουν στην Κωνσταντινούπολη, όλη τη μακρά ιστορία της Πόλης. Τους αυτοκράτορες, τις συνωμοσίες, τους πολέμους, την εμφάνιση του Ισλαμισμού, την εικονομαχία, το Σχίσμα των εκκλησιών, την εμφάνιση των Τούρκων και εν τέλει τη διάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Όταν ο περικαλλής ναός των δυο Αγίων, τόσο ωραίος που αποκαλείται και "Κουτσιούκ (μικρή) Αγία Σοφία" γίνεται τζαμί, οι δυο Άγιοι βρίσκονται σε δεινή θέση. Δεν ξέρουν πού να καταφύγουν. Η εισήγηση του Θεού (του οποίου τις εντολές πάντοτε διαβιβάζει ο Αρχάγγελος Μιχαήλ) είναι η εξής: Οι δυο Άγιοι, Σέργιος και Βάκχος, να καταχωνιαστούν στα θεμέλια του ναού και να πέσουν σε βαθύ ύπνο. Κάθε εκατό χρόνια ο Αρχάγγελος θα τους ξυπνά κι αν ως τότε ο ναός τους θα έχει ξαναγίνει χριστιανικός, να μείνουν εκεί. Αλλιώς να επιστρέψουν στον Παράδεισο.

Πέντε φορές ο Άγγελος τους ξυπνά. Περιδιαβάζουν στην αγαπημένη τους Πόλη, βλέπουν τις αλλαγές που έχουν συμβεί, όχι μόνο στην Πόλη αλλά και σ' ολόκληρο τον κόσμο από το 1453 ως το 1952. Κάθε φορά ελπίζουν... Όμως το 1952 το παίρνουν οριστικά απόφαση. Ο ναός τους δεν πρόκειται ποτέ να ξανγίνει χριστιανικός. Γυρίζουν λοιπόν οριστικά στον Παράδεισο.

Είναι πραγματικά εντυπωσιακές οι γνώσεις του Καραγάτση για όλη αυτή τη μακρά περίοδο. Ο αναγνώστης "μαθαίνει", αλλά και διασκεδάζει ταυτόχρονα. Χωρίς να προδίδεται η Ιστορία, παρεμβάλλονται διάλογοι, σκηνές φανταστικές δοσμένες με χιούμορ. Ηρωισμοί και εγκλήματα (τόσο συχνή η τύφλωση του αντιπάλου, ακόμα και συγγενών), πόλεμοι και έργα τέχνης, πραξικοπήματα και έργα ειρήνης πλημμυρίζουν έντεκα αιώνες Ιστορίας.

Έχω την άποψη πως, αν στο μάθημα της Ιστορίας οι καθηγητές χρησιμοποιούσαν αποσπάσματα από τον ¨Σέργιο και Βάκχο", οι μαθητές όχι μόνο θα απολάμβαναν το μάθημα, αλλά θα θυμόντουσαν καλύτερα πρόσωπα και γεγονότα της μακράς, ενδιαφέρουσας, αλλά συνήθως ανιαρής γι' αυτούς Βυζαντινής Ιστορίας. Θα θυμόντουσαν κάποιους τουλάχιστον από το πλήθος των αυτοκρατόρων, όλους αυτούς τους Κωνσταντίνους, τους Λέοντες, τους Ιωάννηδες, τους Αλέξιους, Ισαάκιους και πλήθος άλλους αλλά και ενδιαφέρουσες γυνακείες μορφές όπως τη Θεοδώρα, τη Ζωή, την Ειρήνη την Αθηναία, την Ευδοκία, την Άννα τη Δαλασσηνή (που απαθανάτισε ο Καβάφης)...

 

Ο Άρχοντας της ζήλιας

Jo Nesbo

Ο Άρχοντας της ζήλιας

Μεταίχμιο, 2021

Μετ. Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη

 Οι συλλογές διηγημάτων δεν είναι, νομίζω, στις πρώτες προτιμήσεις των αναγνωστών. Κι εγώ δεν αποτελώ εξαίρεση. Κι όμως έρχεται ένα βιβλίο που μας κάνει να δούμε αλλιώς το διήγημα, τη σημασία, την αξία του, την αναγνωστική απόλαυση που μπορεί να προσφέρει.

Ο κύριος εκπρόσωπος της νορβηγικής αστυνομικής λογοτεχνίας, ο συγγραφέας που μεταφράστηκε σε πενήντα γλώσσες, που πούλησε πάνω από πενήντα εκατομύρια βιβλία, ο Jo Nesbo, έρχεται να μας ξαφνιάσει ευχάριστα, όχι πλέον με ακόμα ένα μυθιστόρημα με πρωταγωνιστή τον πασίγνωστο πια ντετέκτιβ Χάρι Χόλε, αλλά με μια συλλογή επτά διηγημάτων. Κύριος συνδετικός τους κρίκος, όπως και ο τίτλος δηλοί, η ζήλεια. Αυτό το τόσο δυνατό συναίσθημα που ίσως δεν υπάρχει άνθρωπος που δεν το ένιωσε σε κάποια στιγμή της ζωής του. Ένα συναίσθημα που στην ακραία του μορφή οδηγεί στο έγκλημα. Εγκλήματα διαπράττονται και στα επτά διηγήματα (με εξαίρεση ίσως σε ένα). Εγκλήματα τόσο αριστοτεχνιά διαπραγμένα, ώστε συχνά μένουν ατιμώρητα. 

Στο πρώτο διήγημα της συλλογής (Λονδίνο) που διαδραματίζεται κατά τη διάρκεια μιας υπερατλαντικής πτήσης από τη Ν. Υόρκη στο Λονδίνο, μια γυναίκα εξομολογείται στον διπλανό της ένα σχέδιο που έχει καταστρώσει για να εκδικηθεί τον άπιστο σύζυγό της, που την απατά με την καλύτερή της φίλη. Το τέλος του διηγήματος ανατρεπτικό, απρόσμενο, μας εκπλήττει.

Το δεύτερο και εκτενέστερο διήγημα της συλλογής, που άνετα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως νουβέλα και από το οποίο παίρνει το όνομα ολόκληρη η συλλογή (Ο Άρχοντας της ζήλιας), μας μεταφέρει στην Ελλάδα και πιο συγκεκριμένα στην Κάλυμνο, την οποία ο συγγραφέας φαίνεται όχι μόνο να ξέρει καλά, αλλά και ιδαίτερα να αγαπά. (Από τα βιογραφικά στοιχεία του Nesbo μαθαίνουμε ότι  πηγαίνει κάθε καλοκαίρι στην Κάλυμνο για να ασχοληθεί με το αγαπημένο του σπορ, την αναρρίχηση). Με κεντρικό άξονα το αγαπημένο του σπορ, ο αστυνόμς Νίκος Μπαλής αναλαμβάνει να εξιχνιάσει την εξαφάνιση ενός ξένου αναρριχητή, ενώ ταυτόχρονα η ανάμνηση προσωπικών οδυνηρών γεγονότων που σημάδεψαν πριν χρόνια τη ζωή του ίδιου του αστυνόμου, μπλέκονται με την υπόθεση. Η Κάλυμνος, η αναρρίχηση, το ελληνικό τοπίο πλημμυρίζουν το διήγημα ενώ αναπάντεχες, διαρκείς ανατροπές κι ένα έγκλημα  δημιουργούν ένα μοναδικό ενδιαφέρον.

Σε δυο άλλα διηγήματα της συλλογής πρωταγωνιστούν μετανάστες. Δυσκολίες ανθρώπων που αναζητούν στο Όσλο καλύτερες συνθήκες ζωής, όπως μια μελαψή ταμίας σ' ένα κατάστημα, ένας οδηγός ταξί ή κάποιος άλλος που εργάζεται σε σκουπιδιάρικο. Αποκαλύπτονται πλευρές της ζωής της Νορβηγίας, που δεν είναι πάντα τόσο ειδυλλιακή όσο συνήθως φανταζόμαστε.

Ο Jo Nesbo αποδεικνύεται με τη συλλογή αυτή όχι μόνο ένας τεχνίτης της αφήγησης, αλλά κι ένας ανατόμος της ανθρώπινης ψυχής και των συναισθημάτων. Ακόμα, σκόρπιες αναφορές σε ακούσματα και διαβάσματα εμφαίνουν έναν αξιόλογο πνευματικό άνθρωπο. Αναφορές στον Μόγλη, τον Αντρέ Μαλρό, τον Ντίκενς ή στην ελληνική μυθολογία ενσπείρονται στο κείμενο.

"Ο άρχοντας της ζήλιας" είναι τελικά ένα βιβλίο που σε κάνει να αγαπήσεις το διήγημα, ένα βιβλίο που διαβάζεται απνευστί, σαν  το πιο ενδιαφέρον μυθιστόρημα.

Ελισάβετ της Αυστρίας

Νικόλ Αβρίλ

Ελισάβετ της Αυστρίας

Ωκεανίδα, 1993

Μετ. Αθηνά Ιακωβίδη

 Τι βιβλίο! Ιστορία και λογοτεχνία, πεζογραφία και ποίηση, ρεαλισμός και όνειρο! Η συγγραφέας Νικόλ Αβρίλ αφενός πρέπει να βυθίστηκε βαθιά στην Ιστορία και αφετέρου πολύ να αγάπησε την πρωταγωνίστρια, την Ελισάβετ, Αυτοκράτειρα της Αυστρίας. Εμείς οι παλαιότεροι γνωρίσαμε την κινηματογραφική εκδοχή αυτής της βγαλμένης από την Ιστορία και τον Μύθο προσωπικότητας, της Ελισάβετ, με το υποκοριστικό Σίσσυ (με πρωταγωνίστρια τη Ρόμι Σνάιντερ). Το βιβλίο της Αβρίλ έρχεται να μας παρουσιάσει την πραγματική Ελισάβετ και ταυτόχρονα να μας βυθίσει στον 19ο αιώνα, με τους πολέμους του, τους βασιλικούς του οίκους, να μας ταξιδέψει σε μια Ευρώπη που δεν υπάρχει πια.

Η Ελισάβετ γεννήθηκε το 1837 στη Βαυαρία. Κόρη της πριγίπισσας της Βαυαρίας Λουδοβίκας και του δούκα Μαξ. Δεκαέξι μόλις χρόνων συνοδεύει τη μητέρα της και τη μεγαλύτερη αδελφή της Ελένη, σ' ένα συνοικέσιο που αφορά την Ελένη με τον Φραγκίσκο Ιωσήφ, αυτοκράτορα της Αυστρίας, που είναι και ξάδερφός τους. Μα η μεγαλύτερη αδερφή παραμερίζεται, ο αυτοκράτορας ερωτεύεται την Ελισάβετ. Πώς να μην την ερωτευτεί; "Η Ελισάβετ είναι ένα και εβομήντα δύο, πανύψηλη δηλαδή για την εποχή της (...) έπειτα η ελαφράδα της. Όλη της τη ζωή δεν θα ξεπεράσει τα πενήντα κιλά και η επίβλεψη του βάρους της θα της γίνει μονομανία, τελικά και νευρική ανορεξία (,,,) Τέλος το μυστήριό της. Υπάρχει ολόγυρά της μια αχλή μελαγχολίας που αντισταθμίζει την αυθάδεια της ομορφιάς της, μια αίγλη απογοητεύσεων και θνησιγενών ελπίδων που γλυκαίνει τη λάμψη της νιότης της. Η θλίψη της δίνει κάτι το ηδυπαθές και το μοιραίο".

Κι έχει πολλές αφορμές για θλίψη η Ελισάβετ. Είναι η καταπίεση από την πενθερά της, την αρχιδούκισσα Σοφία, είναι ο θάνατος της πρωτότοκης, μικρής της κόρης, είναι οι αρρώστιες που την τριγυρίζουν, είναι το ασφυκτικό περιβάλλον με τα αυστηρά πρωτόκολλα, είναι πολλοί άλλοι θάνατοι προσφιλών, με αποκορύφωμα την αυτοκτονία του μοναχογιού της.

Παρ' όλα αυτά η Ελισάβετ είναι μια γυναίκα που προηγείται της εποχής της. Γυμνάζεται χρησιμοποιώντας κρίκους και σχοινιά, ιππεύει απίστευτες ώρες, διασχίζει χιλιόμετρα πεζοπορώντας. Και φυσικά αφιερώνει ώρες ατέλειωτες στην περιποίηση του εαυτού της, ειδικά των περίφημων μαλλιών της. (Μια χαρακτηριστική περιγραφή του λουσίματος των μαλλιών της μας δίνει ο Κωνσταντίνος Χρηστομάνος στο βιβλίο του "Το βιβλίο της αυτοκράτειρας Ελισάβετ", την οποία περιγραφή παραθέτει και η Αβρίλ).

Σε μια εποχή που τα ταξίδια είναι τόσο δύσκολα και σπάνια, η Ελισάβετ τριγυρίζει πότε με το αγαπημένο της τραίνο, πότε με πλοίο. Σ' ένα ταξίδι βλέπει την Κέρκυρα. Γοητεύεται. Εκεί θα κτίσει αργότερα σ' ένα ύψωμα απ' όπου βλέπει τη θάλασσα, το Αχίλλειο, ένα παλάτι αφιερωμένο στον ομηρικό ήρωα.

Η Ελισάβετ αγαπά το διάβασμα. Αγαπημένος ποιητής ο Χάινε και δραματουργός ο Σαίξπηρ. Γράφει η ίδια ποίηση, αρκετά δείγματα της οποίας αναφέρει η συγγραφέας. Με δάσκαλο τον Χρηστομάνο, νεαρό φοιτητή στη Βιέννη, προσπαθεί να μάθει Ελληνικά. Μα η αγαπημένη της γλώσσα και χώρα θα παραμείνει η Ουγγρική και η Ουγγαρία. Η Ουγγαρία είναι κατά κάποιο τρόπο υποτελής στην Αυστρία. Οι Ούγγροι επαναστατούν, ζητούν την ανεξαρτησία τους. Η συμβολή της Ελισάβετ στην παροχή ελευθεριών στην Ουγγαρία δεν είναι ασήμαντη. Στη Βούδα θα στεφθεί αυτοκράτειρα, οι Ούγγροι τη λατρεύουν, πολύ συχνά χρησιμοποιεί την ουγγρική εκδοχή του ονόματός της, Έρζεμπετ. Λέγεται, χωρίς να έχει αποδειχτεί αλλά με ισχυρές ενδείξεις, ότι ένας ιδιαίτερος δεσμός υπήρξε μεταξύ της Ελισάβετ και του ισχυρού άνδρα της Ουγγαρίας, του κόμη Άντρασι, που υπήρξε πρωθυπουργός της Ουγγαρίας καθώς και υπουργός εξωτερικών της Αυστροουγγαρίας.

Ο άντρας της, ο αυτοκράτορας Φραγκίσκος Ιωσήφ, την υπεραγαπά. Είναι όμως τόσο διαφορετικοί χαρακτήρες. Εργασιομανής εκείνος, ξυπνά από τις πέντε το πρωί για να φέρει εις πέρας τα καθήκοντα της ημέρας με την Ελισάβετ να ασχολείται με τόσο διαφορετικά πράγματα. Όταν όμως  χρειαστεί, εκείνη θα είναι παρούσα. Όπως βοήθησε και συνέτρεξε  όσους την χρειάζονταν στις δυο πολύνεκρες μάχες στις οποίες ενεπλάκη η Αυστρία, στο Σολφερίνο και στη Σάντοβα. 

Όμως η Ελισάβετ δεν υπήρξε ευτυχισμένη: "Αναγκάστηκε να παλέψει ενεντίον της πεθεράς της, εναντίον της Αυλής και της εθιμοτυπίας, εναντίον του συντηρητισμού και της θρησκοληψίας, και δεν βρήκε τη δύναμη να ελευθερώσει το ίδιό της το σώμα. Το εξάντλησε με σωματικές ασκήσεις, το δόξασε μέσα σε μια ναρκισσιστική ενατένιση, αλλά δεν το άφησε ποτέ να εκφραστεί κι ακόμα λιγότερο να χορτάσει".

Το αποκορύφωμα της δυστυχίας και του πένθους θα έρθει την Τετάρτη, 30 Ιανουαρίου 1889. Ο μοναχογιός της και διάδοχος της Αυτοκρατορίας, ο Ροδόλφος, βρίσκεται νεκρός στο κυνηγετικό περίπτερο στο Μάγιερλιγκ, λίγο έξω από τη Βιέννη. Αν και παντρεμένος και με ένα παιδί, αυτοκτονεί με την ερωμένη του Μαρία Βετσέρα. Η Ελισάβετ δεν θα βγάλει ποτέ πια τα μαύρα.

Στις 10 Αυγούστου του 1898, στην Ελβετία, στις όχθες της λίμνης Λεμάν, η Ελισάβετ θα βρει τον θάνατο, χτυπημένη από έναν αναρχικό νεαρό, τον Λουίτζι Λουκένι. Ήταν 61 χρονών.

Ο Φραγκίσκος Ιωσήφ επιζεί 19 χρόνια της αγαπημένης του Ελισάβετ. Πεθαίνει το 1916, μετά την κήρυξη του Α΄Παγκοσμίου Πολέμου, πριν προλάβει να δει τη διάλυση της Αυτοκρατορίας του. 

Κλείνεις το βιβλίο και αναλογίζεσαι. Σπάνια Ιστορία και Λογοτεχνία συναντούν τόσο αρμονική σύζευξη. Ένας αιώνας (ο 19ος) γεμάτος από πολέμους, κατακερματισμένα κράτη, αιματοχυσίες. Μια Ευρώπη πολύ διαφορετική απ' αυτήν που γνωρίζουμε σήμερα, που όμως ίσως να μην γινότανε αυτό που είναι χωρίς την Ευρώπη που προηγήθηκε. Και μια πριγκίπισσα, μια Αυτοκράτειρα, που προβάλλει μ' όλη την ομορφιά και τη δυστυχία της. Ένα υπέροχο βιβλίο.

 

Ευχές και κατάρες

Π

Παύλου Φ. Ιωαννίδη, Ευχές και κατάρες

Εκδόσεις, Εν τύποις

Ο πολύ γνωστός, ακάματος εργάτης της Παιδείας της Κύπρου, πολυγραφότατος συγγραφέας Παύλος Ιωαννίδης, ποτέ δεν σταμάτησε να μελετά, να συγγράφει, να εκδίδει. Στη συγγραφική του δουλειά περιλαμβάνονται Βοηθητικά βιβλία για τους μαθητές δημοτικών σχολείων, Ιστορικά βιβλία, Βιογραφίες, Άρθρα σε εφημερίδες και περιοδικά.

Αξιολογότατο, πιστεύω, είναι και το λαογραφικό του έργο. Γράφει ο ίδιος στην εισαγωγή του τελευταίου του βιβλίου: «Στα πέντε χρόνια (1969-1974) της υπηρεσίας μου ως επιθεωρητής Δημοτικής Εκπαίδευσης στην επαρχία Πάφου επισκεπτόμουν τα χωριά της εκπαιδευτικής μου περιφέρειας τρεις και τέσσερις φορές τον χρόνο για να επιθεωρήσω τα σχολεία. Χαιρόμουν να αγναντεύω τις μικρές αυτές κοινότητες, άλλες σκαρφαλωμένες σε βουνοπλαγιές, άλλες ριγμένες σε κοιλάδες ή δίπλα στο κύμα και να βρίσκομαι ανάμεσα στους μαθητές, αγόρια και κορίτσια, με ένα, δυο το πολύ τέσσερις δασκάλους».

Ζώντας σ’ αυτό το περιβάλλον, ακούγοντας τα παιδιά στην τάξη ή στα διαλείμματα, διαπίστωνε την ύπαρξη ενός πλούτου της λαϊκής μας παράδοσης.  Φοβούμενος μήπως αυτός ο μοναδικός, πνευματικός, λαϊκός πολιτισμός λόγω των ραγδαίων κοινωνικοοικονομικών και άλλων αλλαγών χαθεί, αποφάσισε να συγκεντρώσει έστω ένα μέρος του λαϊκού αυτού πλούτου που άκουε από τα παιδιά. Έτσι, προέκυψε το 1979 η μελέτη «Πασχαλινά παιγνίδια στην Επαρχία Πάφου», το 2019 η «Παιδική Λαϊκή Ποίηση Μέσα από τα Παιδικά Παιγνίδια» και πολύ πρόσφατα (2021) το «Ευχές και κατάρες».

Γράφει ο Παύλος Ιωαννίδης στο οπισθόφυλλο του βιβλίου: «Από τα παλιά χρόνια ο άνθρωπος εκφράζει τα συναισθήματά του σε κάποιον άλλον, σε στιγμές ευχαρίστησης, ενθουσιασμού, ευγνωμοσύνης και γενικά ψυχικής ικανοποίησης, με ευχές. Άλλοτε σε στιγμές καταπίεσης, εξευτελισμού, αγανάκτησης, θυμού και εκδίκησης, εκδηλώνεται με τις κατάρες».

Το βιβλίο του Παύλου Ιωαννίδη δεν είναι μια απλή καταγραφή ευχών και καταρών. Πέρα από την καταγραφή και ταξινόμηση όσων κατέγραψε από την επαρχία Πάφου, επεκτείνει τη μελέτη του τόσο σε άλλες πηγές όσο και σε άλλες εποχές. Π.χ. ευχές στην προχριστιανική εποχή, στη Βυζαντινή περίοδο, στη σύγχρονη εποχή, στην ποίηση, στα δημοτικά τραγούδια, ευχές για τον γάμο, τη ξενιτειά κ.λπ. Ακολουθεί το τμήμα για τις κατάρες που επίσης ταξινομούνται κατά κατηγορίες. Κατάρες για σωματικά παθήματα, παθήματα από τη φύση, με επίκληση του Θεού, κατάρες για τα ζώα κ.λπ.

Χρησιμότατο το «Γλωσσάρι», όπου ερμηνεύεται πλήθος κυπριακών λέξεων που συναντώνται στις Ευχές και στις Κατάρες, καθώς και η πλουσιότατη σχετική βιβλιογραφία.

Με την έρευνα που έγινε σε 74 κοινότητες, συγκεντρώθηκαν 534 ευχές, 1873 κατάρες και 290 για τα ζώα, πράγμα που προκαλεί εντύπωση. Γιατί άραγε οι κατάρες υπερτερούν τόσο των ευχών; Άραγε γιατί ο άνθρωπος κρύβει μέσα του περισσότερη κακία παρά καλοσύνη ή γιατί πιστεύει πιο πολύ στη δύναμη του Κακού παρά του Καλού; Ποιος ξέρει…