Εγώ ο Κλαύδιος

Ρόμπερτ Γκρέηβς
Εγώ ο Κλαύδιος
Κέδρος 1996 (πέμπτη έκδοση)
Μετ. Αλέξανδρος Κοτζιάς

"Αυτή είναι μια ιστορία-εξομολόγηση. Αλλά σε ποιους εξομολογούμαι, θα μπορούσε να ρωτήσει κανείς; Η απάντησή μου είναι: απευθύνεται στους επιγενομένους. Και δεν εννοώ τα δισέγγονα ή τα τρισέγγονά μου: εννοώ κάποιο απώτατο μέλλον. Ωστόσο, η ελπίδα μου είναι ότι εσείς, οι τελικοί αναγνώστες μου, έπειτα από εκατό ή και παραπάνω γενεές, θα νιώσετε να σας μιλάω άμεσα, όπως ένας σύγχρονος: όπως συχνά νιώθω να μου μιλάνε ο Ηρόδοτος κι ο Θουκυδίδης, αν και πεθαμένοι τόσον καιρό".

Δεν υπάρχει νομίζω κανείς από τη "φυλή των βιβλιόφιλων" που να μην έχει ακούσει για το βιβλίο αυτό. Λιγότεροι ίσως το 'χουν διαβάσει. Κι εγώ το ανέσυρα απ' το σωρό τα αδιάβαστα βιβλία μου, όπου για χρόνια (τι κρίμα!) κειτόταν παραμελημένο κι αδιάβαστο. Το απολαυστικό του διάβασμα κράτησε μέρες. Η συναρπαστική εξιστόρηση της ζωής στην αρχαία Ρώμη, δοσμένη με μια ζωντανή αφήγηση και μια σύγχρονη γραφή, αφηγημένη σε πρώτο πρόσωπο από τον αυτοκράτορα Κλαύδιο, είναι απίστευτα γοητευτική. Ο Κλαύδιος εξιστορεί τη ζωή του, τη ζωή της οικογένειάς του, τη ζωή της κοσμοκράτειρας Ρώμης τα τελευταία χρόνια του 1ου π.Χ. αι. μέχρι το 41 μ.Χ.

Ο Κλαύδιος γεννήθηκε το 10 π.Χ. Συγγενής  της αυτοκρατορικής οικογένειας του Αυγούστου, όμως η ντροπή της οικογένειας, θα λέγαμε. Τραυλός, κουτσός, βαρήκοος, φιλάσθενος-"πεδίο μάχης ασθενειών, έλεγαν οι γιατροί- και επέζησα ίσως μόνο επειδή οι αρρώστιες δεν μπόρεσαν να συμφωνήσουν ποια θα είχε την τιμή να με ξεκάνει", γράφει ο ίδιος. Όμως μέσα σ'αυτό το άσχημο και ασθενικό σώμα υπήρχε ένας οξύτατος νους (έτσι τουλάχιστον μας τον παρουσιάζει ο Ρόμπερτ Γκρέηβς). Αφοσιωμένος στη μελέτη και τη συγγραφή, παίρνει καλή μόρφωση και πάθος του γίνεται η συγγραφή ιστορικών βιβλίων. Είναι πολύ χαρακτηριστικές οι σκέψεις του όταν, από συγκυρία και χωρίς καθόλου να το επιθυμεί ή να το επιδιώξει, ανακηρύσσεται το 41 μ.Χ. αυτοκράτωρ. Εκείνη την ώρα, λέει, δεν σκέφτηκε τίποτε άλλο παρά μόνο ότι τώρα θα μπορούσε να κάνει τον κόσμο να διαβάσει τα βιβλία του!

Με βαθιά γνώση της ιστορικής περιόδου που μυθιστορηματικά αναπλάθει ο Γκρέηβς, αλλά χωρίς  κουραστικές σημειώσεις ή παραπομπές, δημιούργησε ένα μυθιστόρημα που μπορεί πλέον να καταταγεί ανάμεσα στα κλασικά του 20ου αι. Η ιστορική περίοδος καλύπτει τη βασιλεία τριών αυτοκρατόρων: του Αυγούστου, του Τιβέριου και του Καλιγούλα. Σταματά στο σημείο όπου με τη δολοφονία του Καλιγούλα ανακηρύσσεται αυτοκράτωρ ο Κλαύδιος.

Ασφαλώς δεν μπορεί ο αναγνώστης να συγκρατήσει ούτε τα δεκάδες ονόματα που παρελαύνουν στο βιβλίο ούτε τις πολυδαίδαλες συγγένειες. Όμως το βιβλίο είναι ένα απολαυστικό ανάγνωσμα που, γραμμένο σε τόνο ανάλαφρο, διανθισμένο με χιούμορ, έξυπνες παρατηρήσεις και σχόλια, μας αφήνει έντονα αποτυπωμένες σκηνές, επεισόδια, χαρακτήρες. Πώς να ξεχάσεις για παράδειγμα την πανίσχυρη, ραδιούργα Λιβία, δεύτερη σύζυγο του Αυγούστου και γιαγιά του Κλαύδιου ή τον τρελό Καλιγούλα; Το σημαντικότερο, δεν σου αφήνει την αίσθηση ότι διαβάζεις για έναν κόσμο που υπήρξε 2000 χρόνια πριν. Σου δίνει την εντύπωση ενός ολοζώντανου παρόντος και ίσως mutatis mutandis (τηρουμένων των αναλογιών) να βρίσκαμε πολλά σημεία ομοιότητας με κάθε εποχή της ανθρώπινης ιστορίας. Η δίψα της εξουσίας, οι διαβολές και τα ψέματα της πολιτικής, η δόλια εξόντωση των πολιτικών αντιπάλων, οι γάμοι συμφέροντος και σκοπιμοτήτων, η μανία του χρήματος, ποτέ δεν έλειψαν από την ανθρωπότητα. Αθάνατος ο Θουκυδίδης μας το λέει με τον πιο χαρακτηριστκό τρόπο:

...γιγνόμενα μεν και αιεί εσόμενα, έως αν η αυτή φύσις ανθρώπων η...

Το κορίτσι της πτήσης 5403

Michel Bussi
Το κορίτσι της πτήσης 5403
Κέδρος, 2015
Μετ. Αριάδνη Μοσχονά

Το πρώτο κεφάλαιο δεν προδιαθέτει τον αναγνώστη για την αστυνομική πλοκή, στην οποία σε λίγο θα εξελιχθεί το μυθιστόρημα αυτό των 531 σελίδων. Και πράγματι, δεν είναι μόνο αστυνομικό. Στο εισαγωγικό κεφάλαιο παρακολουθούμε τα τελευταία λεπτά μιας πτήσης, στις 23 Δεκεμβρίου 1980, από την Ισταμπούλ στο Παρίσι. Κάπου κοντά στα γαλλοελβετικά σύνορα, το airbus με 169 επιβάτες χάνει ύψος και συντρίβεται στο βουνό Μον Τερίμπλ. Οι 168 από τους 169 επιβάτες σκοτώνονται, όμως, σαν από θαύμα, ένα βρέφος, ένα κοριτσάκι τριών μηνών, επιζεί. Θα ήταν πολύ απλό και εύκολο  να αποδοθεί στους συγγενείς, αφού και οι δυο γονείς που ταξίδευαν μαζί του έχουν σκοτωθεί, αν ήταν το μοναδικό βρέφος που ταξίδευε. Όμως ο έλεγχος των επιβατών αποκαλύπτει ότι  με την ίδια πτήση ταξίδευαν με τους γονείς τους δυο βρέφη. Κοριτσάκια και τα δύο, στην ίδια ηλικία. Ποιο λοιπόν είναι το βρέφος που σκοτώθηκε και σε ποια οικογένεια ανήκει αυτό που επέζησε;

Δυο οικογένειες παππούδων το διεκδικούν: Η πλούσια οικογένεια των Καρβίλ και η λαϊκή, φτωχή, των Βιτράλ. Εξονυχιστικές είναι οι έρευνες για στοιχεία που θα μπορούσαν να αποδείξουν την ταυτότητα του παιδιού. Τα ρούχα που φορούσε, πιθανές φωτογραφίες του, μαρτυρίες κάποιων που τυχόν το είχαν δει στη σύντομη ζωούλα του, ακόμα και το χρώμα των ματιών του κ.ο.κ. (εννοείται βέβαια πως το 1980 η μέθοδος DNA δεν είχε εφευρεθεί). Τίποτα δεν μπόρεσε να αποτελέσει αδιάσειστη απόδειξη. Η υπόθεση καταλήγει στο δικαστήριο που αφού άκουσε όλες τις μαρτυρίες, κατέληξε να αποδώσει το κοριτσάκι στη φτωχή οικογένεια των Βιτράλ. Όμως η πάμπλουτη οικογένεια των Καρβίλ έχει ενδοιασμούς, δεν έχει πεισθεί από την απόφαση. Προσλαμβάνει έναν ιδιωτικό ντετέκτιβ και με μια υπέρογκη ετήσια αμοιβή του αναθέτει να κάνει ό,τι μπορεί, όσο χρόνο κι αν χρειαστεί, για να βρει στοιχεία που να αποδεικνύουν πέραν πάσης αμφιβολίας την ταυτότητα του παιδιού.

Η τεχνική του συγγραφέα είναι εντυπωσιακή. Παράλληλα με τη λεπτομερή έρευνα του ντετέκτιβ την οποία ο ίδιος αφηγείται σε πρώτο πρόσωπο στο προσωπικό του ημερολόγιο και εμείς διαβάζουμε τμηματικά, όταν πια έχει τελειώσει, εξελίσσεται με κάθε λεπτομέρεια και μια συγκεκριμένη μέρα του 1998, όταν η μικρή διασωθείσα είναι πια 18 χρονών. Έξυπνα ευρήματα, ανατροπές, χαρακτήρες και σχέσεις προσώπων (κάποια στιγμή βέβαια και δολοφονίες) κρατούν αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη που συνεχώς αντιμετωπίζει καινούριες καταστάσεις που ανατρέπουν τη γνώμη που είχε σχηματίσει.

Το μυθιστόρημα του Bussi διακρίνεται τόσο για την πρωτοτυπία στο θέμα όσο και στον τρόπο ανάπτυξής του. Δεν λείπουν βέβαια οι κάποιες απιθανότητες και υπερβολές, συνηθισμένες στο είδος, αλλά και αχρείαστες σκηνές που απλώς αυξάνουν τις σελίδες. Με 50-100 λιγότερες σελίδες θα ήταν ένα τέλειο ανάγνωσμα. 

Αιρετικοί

Λεονάρδο Παδούρα
Αιρετικοί
Καστανιώτης, 2015
Μετ. Κώστας Αθανασίου

Επιτέλους! Το τελείωσα! Με κούρασε, με βασάνισε, μου πήρε σχεδόν δυο βδομάδες η ανάγνωσή του, χρειάστηκε να το ξαναρχίζω όταν το εγκατέλειπα για 1-2 μέρες, αλλά άξιζε τον κόπο. Στην ουσία δεν είναι ένα αλλά τρία μυθιστορήματα με μια πολύ χαλαρή σύνδεση μεταξύ τους. Σελίδες της Κούβας του 20ου και του 21ου αι., σελίδες του Άμστερνταμ του 17ου αι., Εβραίοι της Κούβας, της Πολωνίας, Εβραίοι του Άμστερνταμ, χρόνοι και πρόσωπα διαπλέκονται για να προβάλει ο συγγραφέας το αιώνιο αίτημα του ανθρώπου για ελευθερία. Ελευθερία από θρησκευτικά ταμπού, από προκαταλήψεις, από κοινωνικά κατεστημένα, ελευθερία που μπορεί στην ακραία περίπτωση να φτάσει ως την αυτοκαταστροφή. Αυτοί είναι οι αιρετικοί του Παδούρα. Οι άνθρωποι που σε κάθε τόπο και κάθε εποχή τολμούν να κάνουν την επανάστασή τους, να αποκλίνουν από τα καθιερωμένα, να διεκδικήσουν με κάθε τίμημα το δικαίωμα να είναι αυτό που θέλουν να είναι.

Το πρώτο από τα τρία βιβλία στα οποία διαιρείται το μυθιστόρημα τιτλοφορείται "Το βιβλίο του Ντανιέλ". Καθώς ο συγγραφέας πηγαινοέρχεται στο χρόνο και στα πρόσωπα (π.χ. Αβάνα 1939, Αβάνα 2007, Αβάνα 1940-1953, ξανά Αβάνα 2007, Αβάνα 1958 κ.ο.κ) απαιτείται αμέριστη η προσοχή του αναγνώστη. Αρχίζει στην Αβάνα το 1939. Εκεί ο Πολωνοεβραίος Γιόζεφ Καμίνσκι, μαζί με τον εξάχρονο ανιψιό του Ντανιέλ περιμένουν την οικογένεια Καμίνσκι (πατέρα, μητέρα και μικρή αδελφή του Ντανιέλ) που έρχονται με το υπερωκεάνιο Σαιντ Λιούις. Το πλοίο είναι γεμάτο με Εβραίους που προσπαθούν να διαφύγουν από τους διωγμούς που είχαν αρχίσει, δεν γίνεται όμως πουθενά δεκτό, αναγκάζεται να επιστρέψει στην Ευρώπη, όπου οι επιβαίνοντες βρήκαν τον θάνατο στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ανάμεσά τους και η οικογένεια Καμίνσκι που είχαν ελπίσει στη σωτηρία, μια και κατείχαν ένα πίνακα που άξιζε εκατομμύρια. Ο πίνακας, με την υπογραφή του Ρέμπραντ, παρίστανε τον Χριστό, με τα χαρακτηριστικά ενός νεαρού Εβραίου. Μ' αυτό τον πίνακα είχαν ελπίσει ότι θα εξασφάλιζαν την αποβίβασή τους στην Αβάνα, δωροδοκώντας έναν υψηλόβαθμο Κουβανό. Φαίνεται όμως ότι εκείνος οικειοποιήθηκε τον πίνακα χωρίς να συμβάλει στη σωτηρία της οικογένειας, που τελικά εξοντώθηκε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Ο Ντανιέλ είναι ο πρώτος "αιρετικός" του βιβλίου. Απαρνήθηκε τον εβραϊσμό στον οποίο τον εξωθούσε ο θείος του Γιόζεφ και ασπάστηκε τον καθολικισμό για να παντρευτεί την Κουβανή Μάρτα Αρνάες, με την οποία και εγκατέλειψαν την Κούβα. Προηγουμένως ο Ντανιέλ θέλησε να σκοτώσει τον Κουβανό που, όπως τυχαία ανακάλυψε, ευθυνόταν για την υπεξαίρεση του πίνακα και επομένως και για τον θάνατο των γονιών και της αδελφής του. Κάποιος όμως τον είχε προλάβει. Χρόνια αργότερα, το 2007, φτάνει στην Κούβα ο γιος του Ντανιέλ, Ελίας, που ζει στη Ν. Υόρκη και αναθέτει στον πρώην αστυνομικό Μάριο Κόντε να ανακαλύψει τι ακριβώς συνέβη τότε, το 1939, ποιος ήταν αυτός που οικειοποιήθηκε τον πίνακα του Ρέμπραντ που αποδεδειγμένα ανήκει στην οικογένειά του και πώς ο πίνακας αυτός έφτασε να πωλείται τώρα σε δημοπρασία στο Λονδίνο.

Στο δεύτερο βιβλίο, "Το βιβλίο του Ελίας", μεταφερόμαστε τρεις αιώνες πίσω, στο Άμστερνταμ  του 1643. Εδώ δεσπόζει η ιστορία ενός νεαρού Εβραίου, του Ελίας Αμπρόσιους, του οποίου διακαής πόθος είναι να μαθητεύσει κοντά στον περίφημο ζωγράφο της εποχής, τον Ρέμπραντ, θέλοντας να γίνει και ο ίδιος ζωγράφος. Το επιχειρεί με άκρα μυστικότητα, γιατί η ζωγραφική ήταν αυστηρά απαγορευμένη από τη θρησκεία τους στους Εβραίους. Βρήκα ιδιαίτερα ενδιαφέρον το μέρος αυτό του βιβλίου. Η ατμόσφαιρα της εποχής δίνεται με τόση πειστικότητα που ο αναγνώστης δυσκολεύεται να επιστρέψει στην εποχή μας. Ο Ρέμπραντ αποδίδεται στις καθημερινές του διαστάσεις, ενώ ταυτόχρονα πληροφορίες για τις απόψεις του για την τέχνη, για συγκεκριμένους πίνακες, για τα χρώματα και τις μεθόδους του, σε κάνουν να θέλεις να ανατρέξεις, να ξαναδείς έργα του, να επιβεβαιώσεις τις πληροφορίες.

Τέλος, το τρίτο μέρος τιτλοφορείται "Το βιβλίο της Ιουδήθ". Βρισκόμαστε ξανά στην Αβάνα του 2008-9. Ο πρώην αστυνομικός Μάριο Κόντε εξακολουθεί να αναζητά τον χαμένο πίνακα του Ρέμπραντ, ενώ ταυτόχρονα αναζητά και μια εξαφανισμένη νεαρή, την Τζούντι. Η Γιούντιτ του πρώτου βιβλίου, η μικρή αδελφή του Ντανιέλ που χάθηκε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, γίνεται τώρα Τζούντι και οι δυο θυμίζουν τη βιβλική Ιουδήθ. Μόνο όμως ως προς το όνομα. Σε άκρα αντίθεση με την Ιουδήθ της Βίβλου που αποκεφάλισε τον Ολοφέρνη σώζοντας την πατρίδα της, οι δυο σύγχρονες Ιουδήθ θυσιάζονται οι ίδιες. Η πρώτη εξαφανισμένη από το αντισημιτικό μένος, η δεύτερη αναζητώντας την προσωπική της ελευθερία και απαλλαγή από κάθε δεσμό, οικογενειακό, θρησκευτικό, κοινωνικό. Η Τζούντι υπήρξε μια ίμο, ηγετική μορφή της τάξης αυτής της νεολαίας που ζούσε μέσα στην κατάθλιψη, φορούσε μαύρα, αυτοτραυματιζόταν και αρνιόταν τα πάντα.

Ξέρω ότι έχω κάνει μια πολύ αδρομερή και επομένως πολύ ελλιπή παρουσίαση του βιβλίου. Οι "Αιρετικοί" θίγουν τόσα θέματα που καμιά παρουσίασση, νομίζω, δεν μπορεί να είναι ολοκληρωμένη. Μόνο η ανάγνωση του ίδιου του βιβλίου, κι αυτού με αργό ρυθμό, μπορεί να οδηγήσει στη μέθεξη και απόλαυσή του. Θα ήθελα να κλείσω με μια άποψη που εκφράζει ένα από τα πρόσωπα του βιβλίου. Άποψη που ισχύει και για το ίδιο το βιβλίο ως τέχνη του λόγου.

"Η τέχνη είναι δύναμη. Μόνο αυτό, ή κυρίως αυτό:δύναμη. Όχι για να εξουσιάζει χώρες και να αλλάζει κοινωνίες, για να προκαλεί επαναστάσεις ή να καταπιέζει άλλους. Είναι δύναμη για να αγγίζει κανείς την ψυχή των ανθρώπων και, επί τη ευκαιρία, να αποθέτει εκεί τους σπόρους της βελτίωσης και της ευτυχίας τους..."

(ebook)