Κυριακή, Οκτωβρίου 30, 2016

Ύδατα Υδάτων



Νίκος Νικολάου -Χατζημιχαήλ
Ύδατα Υδάτων
Κάρβας εκδόσεις
2016
Ύδατα Υδάτων. Νερά των νερών. Το μαγικό υγρό χωρίς το οποίο δεν  υπάρχει ζωή. Το νερό απ' το οποίο ξεκίνησε η ζωή. Το νερό μέσα στο οποίο δημιουργείται κάθε νέα ζωή. Το νερό μέσα στο οποίο το νησί μας ταξιδεύει. Το νερό που μας συνδέει αλλά και μας χωρίζει. Το νερό, απ' τον αφρό του οποίου γεννήθηκε "το ομορφότερο πλάσμα του κόσμου".
Με τους στίχους  του ο ποιητής  οδηγεί τη σκέψη μας πίσω στις πρώτες μέρες της Δημιουργίας (...Και είπεν ο Θεός. Συναχθήτω το ύδωρ το υποκάτω του ουρανού εις συναγωγήν μίαν, και οφθήτω η ξηρά...") και φτάνει ως τη σημερινή θάλασσα που γίνεται τόπος χαμού με "το κύμα να χτυπάει ανελέητα ένα ζευγάρι παιδικά παπουτσάκια σφηνωμένα στου βράχου τη σχισμή" (ποιος δεν θυμάται την τραγική εκόνα του πεντάχρονου παιδιού;).
Υπαινικτικά αναφέρεται στη σκλαβωμένη πόλη του που καταστράφηκε αλλά "ξαναγεννήθηκε κρατώντας πορτοκάλι". Κι από κει στην ανάμνηση μιας άλλης Πόλης κτισμένης πλάι στη θάλασσα, στο θρήνο για την Άλωση και στο μαρτύριο του Πατριάρχη.
Η μνήμη της θάλασσας τον οδηγεί ακόμα στα στενά, στα γαλανά νερά των οποίων βούλιαξε ο στόλος του υπερόπτη βασιλιά.
Γεωολογία, Μυθολογία, Ιστορία συμπλέκονται ποιητικά στους υδάτινους στίχους του Νίκου Νικολάου-Χατχημιχαήλ. Ο δεκαπεντασύλλαβος και η ομοιοκαταληξία, χωρίς να γίνονται περιοριστικά δεσμά για την έμπνευση,  φέρνουν την ποίησή του ακόμα πιο κοντά στις παραδόσεις και τα ακούσματά μας. Γεμάτη συμβολισμούς και υπαινιγμούς δεν είναι εύκολη ποίηση. Όμως ακριβώς γι' αυτό είναι και πιο γοητευτική. Διαβάζοντας τους στίχους του νιώθεις το "πολύφλοισβον", "τα τραγούδια των βοτσάλων", τις "μελωδίες των κυμάτων".
Αξίζει ιδιαίτερα να προσεχθεί και να επαινεθεί η αρτιότητα και η καλλιτεχνική εμφάνιση της έκδοσης. Με σχέδια, χαρακτικά και τυπογραφική επιμέλεια του ίδιου του ποιητή είναι ένα πραγματικό έργο τέχνης, όχι μόνο ως προς το περιεχόμενο αλλά και ως προς τη μορφή.

Δευτέρα, Οκτωβρίου 24, 2016

Σκούρο γκρι, σχεδόν μαύρο

Ελένη Γιαννακάκη
Σκούρο γκρι, σχεδόν μαύρο
Πατάκης, 2016
(ebook)
Τη Γιαννακάκη την ήξερα από "Τα χερουβείμ της μοκέτας", ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο. Οι θετικές κριτικές (ειδικά του φίλτατου Βιβλιοκαφέ), καθώς και η ευχέρεια αγοράς του βιβλίου, μια και διατίθεται και σε ηλεκτρονική μορφή, ήταν δυο επιπλέον λόγοι για να διαβάσω το τελευταίο της βιβλίο, "Σκούρο γκρι, σχεδόν μαύρο".
Όλο το βιβλίο είναι ένας μακρύς μονόλογος μιας ηλικιωμένης γυναίκας, τεχνική που η συγγραφέας είχε χρησιμοποιήσει και στα "Χερουβείμ". Η ακριβής ηλικία δεν αναφέρεται, πρόκειται όμως για μια γυναίκα που πάσχει από Πάρκινσον, με αρχόμενη άνοια, κλεισμένη σ' ένα ίδρυμα-γηροκομείο, πλήρως εξαρτημένη από το προσωπικό για το πότε, τι και πώς θα φάει, για την καθαριότητα, για τις φυσικές της ανάγκες, για τα πάντα. Με σκαμπανεβάσματα, διακόπτοντας τις σκέψεις της με επαναφορά στη θλιβερή κατάσταση του παρόντος και στα παράπονά της για την αδιαφορία των ξένων γυναικών που τη φροντίζουν, με τον φόβο του σκοταδιού και του θανάτου, με διακοπές στην προσπάθειά της να θυμηθεί τις ακριβείς λέξεις αυτού που θέλει να πει, αναλογίζεται την περασμένη της ζωή. Τους πρόσφυγες από τη Μικρασία παππούδες, τη φτώχεια στην Κοκκινιά, τα δύσκολα χρόνια της Χούντας και την περιθωριοποίηση της οικογένειας λόγω των δεξιών φρονημάτων του πατέρα, θυμάται τον σύζυγο, τα αδέλφια, τα παιδιά και τα εγγόνια της. Γεμάτη παράπονα γιατί την εγκατέλειψαν σ' αυτό το άξενο περιβάλλον, έτοιμη όμως να δικαιολογήσει τη στάση τους, για να φτάσει τέλος στην κατανόηση, όταν θυμάται τη δική της στάση απέναντι στη μητέρα της. Είναι ακριβώς το σημείο όπου η αφήγηση ξυπνά το ενδιαφέρον του αναγνώστη, γιατί κατά τα άλλα ο εκτενής διάλογος κυλάει μονότονα, με επαναλήψεις και παλινωδίες. Η ανάμνηση της σχέσης με τη δική της μητέρα, για το θάνατο της οποίας κάτι βαραίνει τη συνείδησή της, γίνεται αφορμή να δείξει ακόμη μεγαλύτερη κατανόηση για τη στάση των παιδιών της. Και ο αναγνώστης διερωτάται: Μήπως αυτή είναι  αναπόφευκτη φυσική αναγκαιότητα;
Το βιβλίο σου αφήνει μια στενοχώρια, μια πικρή γεύση. "Κακό πράμα τα γηρατειά", λέει κάποια στιγμή η αφηγήτρια. Αυτό πράγματι κατορθώνει να δείξει με όλη αυτή την παραληρηματική εξομολόγηση. "Ανώδυνα, ανεπαίσχυντα, ειρηνικά", εύχεται η Εκκλησία να είναι τα τέλη της ζωής μας. Η ευχή ξανάρχεται στη σκέψη καθώς διαβάζουμε τον μονόλογο της ηρωίδας της Γιαννακάκη.

Τρίτη, Οκτωβρίου 18, 2016

Η Μεγάλη Χίμαιρα

Μ. Καραγάτσης
Η Μεγάλη Χίμαιρα
Εστία, χ.χ. (Δωδέκατη έκδοση)
Πρώτη έκδ. 1936, έκδ. επαυξημένη και αναθεωρημένη, 1953
Το μόνο που θυμόμουνα από την πριν από...μερικές δεκαετίες ανάγνωση του μυθιστορήματος του Καραγάτση, ήταν η δραματική σκηνή του τέλους. Θυμάμαι ότι η ανάγνωση μου είχε αφήσει μια πικρή γεύση που δεν θα ήθελα να ξαναζήσω. Ούτε θυμόμουνα πως το έργο διαδραματίζεται κυρίως στη Σύρα. Κι αν ακόμα το είχα προσέξει, η Σύρος δεν έλεγε τότε τίποτα για μένα, ήταν ένα νησί σαν οποιοδήποτε άλλο. Όμως φέτος το Πάσχα, μετά την τετραήμερη παραμονή μου εκεί, το "Κοκκινόσπιτο" που μας έδειξε ο ξεναγός ως το σπίτι της Γαλλίδας, το μονοπάτι από το οποίο εκείνη κατέβαινε στη θάλασσα, το Πισκοπιό, ξύπνησαν μέσα μου την επιθυμία να ξαναδιαβάσω αυτό το λογοτεχνικό διαμάντι. Το λιμάνι, το Πισκοπιό, η άνω Σύρος, η Πλατεία με τους φοίνικες, ο Άγιος Νικόλαος των Πλουσίων, δεν ήταν πια κάποιοι τόποι μακρινοί και άγνωστοι. Τοποθετούσα τώρα το έργο μέσα σ' ένα γνωστό, οικείο περιβάλλον.
Διερωτώμαι αν η πληθώρα των νεότευκτων συγγραφέων μας ή ακόμα κι αυτοί που διδάσκουν λογοτεχνία  έχουν διαβάσει τα κλασικά πλέον έργα των Ελλήνων λογοτεχνών. Πόσο Μυριβήλη, Βενέζη, Πολίτη, Καραγάτση, Ροΐδη, Τερζάκη, Θεοτοκά, Καρκαβίτσα, Βιζυηνό, Παπαδιαμάντη (για να περιοριστώ σε ελάχιστους) γνωρίζουν; Συγκρίνουν καμιά φορά τα έργα τους μ' εκείνα των μεγάλων δημιουργών;
Διάβαζα τη "Χίμαιρα" και ξανάβρισκα σ' αυτήν ολόκληρη την Ελλάδα. Την αρχαία κλασική λογοτεχνία με την οποία ήταν θρεμμένη η πρωταγωνίστρια, η Γαλλίδα Μαρίνα, εύρισκα το γυμνό τοπίο, το φως και τον ήλιο της Ελλάδας, την αγάπη της θάλασσας, τη δύσκολη ζωή των ναυτικών, τη βασανισμένη ζωή των γυναικών...Και κοντά σ' αυτά την καταβύθιση στον ψυχικό κόσμο του ανθρώπου που δίνει έτσι διαχρονικότητα και καθολικότητα στους ήρωές του.
Η Γαλλίδα Μαρίνα Μπαρέ, έχοντας ζήσει δυστυχισμένα παιδικά χρόνια, με μητέρα αμφιβόλου ηθικής, αλλά που προσπάθησε να δώσει στην κόρη της μια γερή, κλασική παιδεία, ερωτεύεται έναν Έλληνα ναυτικό και πλοιοκτήτη, τον Γιάννη Ρεΐζη, τον παντρεύεται και τον ακολουθεί στην Ελλάδα. Έναν τόπο που η κλασική της παιδεία, η ελληνική αρχαιότητα, τα αρχαία ελληνικά που μιλούσε με ερασμιακή προφορά, τον έκαναν να φαντάζει στα μάτια της σαν  τον ιδανικό τόπο προορισμού της. Ένα κοριτσάκι ολοκληρώνει την ευτυχία του ζευγαριού, αν και η Μαρίνα ζει διαρκώς κάτω από τη σκιά της αυστηρής, μαυροφορεμένης πενθεράς της, που ποτέ δεν αποδέχτηκε τη νύφη της, ψυχανεμιζόμενη ίσως την κακιά μοίρα που εκείνη έσερνε μαζί της.
Η μεταβολή της τύχης έρχεται, όπως και στην αρχαία τραγωδία, στις πιο ευτυχισμένες στιγμές. Το ναυάγιο ενός από τα πλοία του Ρεΐζη τον οδηγεί και πάλι ως καπετάνιο σε μακρόχρονη απουσία από την οικογένειά του. Ο αναγνώστης το διαισθάνεται, βλέπει την τραγωδία που έρχεται, αν και δεν συνειδητοποιεί ούτε φαντάζεται ποια θα είναι αυτή. Αλλά κι όταν ακόμα θα συμβεί, η ευχαρίστηση από  την ανάγνωση μιας υψηλής λογοτεχνικής δημιουργίας δεν τον εγκαταλείπει.
Ο Καραγάτσης έχει χαρακτηριστεί ως "σεξουαλικός" ή "Φρουδικός" συγγραφέας. και είναι γνωστό πως η libido διαδραματίζει σημαντικότατο ρόλο στα έργα του όπως και σ' αυτό το βιβλίο. Όμως δεν παύει να παρουσιάζει τον άνθρωπο, όπως κι εδώ τη Μαρίνα, ν' αντιπαλεύει με τα πάθη του σώματος, ν' αγωνίζεται να δαμάσει τους μέσα του δαίμονες, άλλο αν τελικά νικιέται από την παντοδύναμη Μοίρα.

Τετάρτη, Οκτωβρίου 12, 2016

Offshore



Πέτρος Μάρκαρης
Offshore
Γαβριηλίδης, 2016
 Τηλεοπτικά σίριαλ βεβαίως δεν βλέπω, αναγνωστικά σίριαλ όμως, όπως τα βιβλία του Μάρκαρη, συχνά παρακολουθώ. Τα αποκαλώ σίριαλ γιατί, όπως και στην τηλεόραση, τα κύρια πρόσωπα είναι τα ίδια και κάθε φορά παρακολουθούμε μια καινούρια υπόθεση. Από βιβλίο σε βιβλίο: Νυχτερινό Δελίο,  Άμυνα ζώνης, Ο Τσε αυτοκτόνησε, Βασικός μάρτυρας, Παλιά, πολύ παλιά, Ληξιπρόθεσμα δάνεια, Περαίωση, Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία, Τίτλοι τέλους, τα μυθιστορήματα του Μάρκαρη εξελίσσονται με τους ίδιους ήρωες, μερικοί από τους οποίους προστέθηκαν καθ' οδόν, μέσα στο ίδιο Αθηναϊκό τοπικό και κοινωνικό περιβάλλον (με εξαίρεση το Παλιά, πολύ παλιά). Οι χαρακτήρες μας έχουν γίνει πια οικείοι, γνωστοί, φίλοι μας. Ο ικανότατος, αλλά παραγνωρισμένος από την υπηρεσία του αστυνόμος Χαρίτος του τμήματος Ανθρωποκτονιών, η γυναίκα του Αδριανή, τυπικός χαρακτήρας Ελληνίδας μεσοαστής νοικοκυράς, η κόρη του Κατερίνα που την παρακολουθήσαμε από φοιτήτρια Νομικής ως τον γάμο της και τώρα στη μαχόμενη δικηγορία, ο άντρας της, ο γιατρός Φάνης, ο παλιός κομμουνιστής Ζήσης που είχε βασανιστεί στην περίοδο της Χούντας, αλλά τώρα διαθέτει μια ώριμη, κριτική ματιά για τους πάντες, η φίλη και συνεργάτις της Κατερίνας Μάνια και ο σύντροφός της, ο Γερμανός Ούλι, οι συνεργάτες του Χαρίτου στην αστυνομία, είναι όλοι πια γνώριμοι και τους περιμένουμε σε κάθε καινούρια περιπέτεια.
Ο Μάρκαρης τοποθετεί το τωρινό του βιβλίο στη φανταστική εποχή που μια καινούρια γενιά σαραντάρηδων έχει πάρει στα χέρια της τη διακυβέρνηση της χώρας, τα μνημόνια έχουν περάσει, το χρήμα ρέει και πάλι στην Ελλάδα, ξένες εταιρείες επανέρχονται, γίνονται επενδύσεις, προχωρούν οι ιδιωτικοποιήσεις, αναμορφώνεται το ασφαλιστικό σύστημα, οι Έλληνες ξαναγυρίζουν στις παλιές, καλές τους συνήθειες. Ο πρακτικός όμως νους της Αδριανής και μερικών άλλων στέκεται δύσπιστος σ' αυτή την αλλαγή. "Καλά, πού βρέθηκε αυτό το χρήμα;" αναρωτιούνται.
Η δολοφονία ενός στελέχους του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού, υπεύθυνου για την ενοικίαση του χώρου των μαρίνων, ενός εφοπλιστή κι ενός παλαίμαχου αλλά ικανότατου δημοσιογράφου (αλήθεια, γιατί σκότωσε ο Μάρκαρης τον Σωτηρόπουλο; Μου ήταν πολύ συμπαθής!) θέτουν σε κίνηση την έρευνα του Χαρίτου. Όμως, κατά περίεργο τρόπο, οι δολοφόνοι γρήγορα εντοπίζονται, είναι σαν να παραδίνονται μόνοι τους και εύκολα ομολογούν τη διάπραξη των φόνων. Μήπως λοιπόν πίσω από τις δολοφονίες κρύβεται κάτι άλλο; Ο Χαρίτος θα το ανακαλύψει τελικά, αλλά τίποτα δεν μπορεί να κάνει γι' αυτό. Η πηγή του μαύρου χρήματος που ξεπλένεται με τις επενδύσεις θα παραμείνει για πάντα σκοτεινή.
Δεν έχω ιδέα από οικονομκά, αλλά απόλαυσα το μυθιστόρημα, όπως και όλα τα προηγούμενα. Θα περιμένω το...επόμενο επεισόδιο.

Κυριακή, Οκτωβρίου 02, 2016

Το μικρό παριζιάνικο βιβλιοπωλείο

Nina George
Το μικρό Παριζιάνικο Βιβλιοπωλείο
Κλειδάριθμος, 2016
Μετ. Χριστίνα Σωτηροπούλου
Δεν ξέρω κανένα βιβλιόφιλο που δεν θα δελεαζόταν από ένα βιβλίο που ο τίτλος του σχετίζεται με... βιβλία. (Μια πολύ ενδιαφέρουσα τέτοια συλλογή τίτλων μας δίνει το βιβλιοφιλικό blog Βολτίτσες). Γι' αυτό και ο τίτλος "Το μικρό παριζιάνικο βιβλιοπωλείο" λειτούργησε σαν μαγνήτης στην αναγνωστική μου επιλογή. Όμως η ικανοποίηση που μου έδωσε δεν ήταν αυτή που περίμενα, ίσως γιατί άλλα ήταν αυτά για τα οποία είχα προετοιμαστεί με τη φαντασία μου, άλλα ήταν αυτά για τα οποία η προσδοκία μου με είχε προϊδεάσει.
Το βιβλίο αρχίζει πολύ ωραία. Ο πενηντάχρονος βιβλιοπώλης Ζαν Περντί, διατηρεί ένα πρωτότυπο βιβλιοπωλείο. Πρόκειται για μια φορτηγίδα, ένα πλοιάριο προσαραγμένο στην όχθη του Σηκουάνα. Δεν είναι η μόνη πρωτοτυπία. Ο Περντί αποκαλεί το βιβλιοπωλείο του "Λογοτεχνικό φαρμακείο". Πιστεύει πως τα βιβλία μπορούν να θεραπεύσουν τις αρρώστιες της ψυχής και είναι σε θέση να προτείνει το κατάλληλο βιβλίο για τον κάθε αναγνώστη. Συχνά δεν διστάζει να χάσει έναν πελάτη παρά να του πουλήσει ένα βιβλίο, το οποίο κατά τη γνώμη του δεν του ταιριάζει!
Ο Περντί όμως έχει κι αυτός ένα ψυχικό τραύμα, το οποίο δυστυχώς τα βιβλία δεν μπόρεσαν να του γιατρέψουν. Πριν από εικοσιένα χρόνια είχε ερωτευτεί παράφορα μια γυναίκα, τη Μανόν, η οποία ξαφνικά εξαφανίστηκε από τη ζωή του, αφήνοντάς του μόνο ένα γράμμα, που ο Ζαν όλα αυτά τα χρόνια αρνιόταν να διαβάσει. Μια απρόσμενη συγκυρία τον κάνει να διαβάσει το γράμμα ύστερα από τόσα χρόνια, πράγμα που τον ωθεί να λύσει το πλοιάριο-βιβλιοπωλείο από την όχθη και μέσα από ποταμίσιους δρόμους να πλεύσει προς τα νότια της Γαλλίας, αναζητώντας την αγαπημένη του. Έτσι το βιβλίο παίρνει άλλη τροπή κι άλλη διάσταση. Τα βιβλία βέβαια εξακολουθούν να έχουν το ρόλο τους. Άλλοτε τα προτείνει ως αντάλλαγμα για ένα φόρο που πρέπει να πληρώσει για τον ελλιμενισμό του, άλλοτε για να αγοράσει τρόφιμα, δεν έχουν όμως τον κύριο ρόλο για τον οποίο ο αναγνώστης είχε προετοιμαστεί.
Ενδιαφέρουσες οι σκόρπιες αποφθεγματικές ρήσεις για το βιβλίο. Π.χ. "Τα βιβλία είναι κάτι παραπάνω από γιατροί, φυσικά. Κάποια μυθιστορήματα είναι τρυφεροί σύντροφοι για μια ζωή. Κάποια σου δίνουν ένα δυνατό χαστούκι, άλλα είναι σαν ζεστή κουβέρτα που σε τυλίγει όταν σε πιάνει φθινοπωρινή μελαγχολία. Και κάποια... ε, λοιπόν, κάποια είναι σαν ροζ μαλλί της γριάς, που γαργαλάει τον εγκέφαλό σου για τρία δευτερόλεπτα και αφήνει πίσω του ένα χαρούμενο κενό. Όπως μια σύντομη αλλά καυτή ερωτική σχέση".
Και μια ενδιαφέρουσα πρωτοτυπία. Στο επίμετρο του βιβλίου παρατίθενται αφενός συνταγές φαγητών της Προβηγκίας, αφετέρου δημοσιεύεται το "Λογοτεχνικό κουτί πρώτων βοηθειών" του Ζαν Περντί, όπου δίνει πληροφορίες και οδηγίες για τη θεραπευτική ιδιότητα συγκεκριμένων βιβλίων. Γράφει για παράδειγμα: "Μέλβιλ Χέρμαν, Μόμπι Ντικ: Για χορτοφάγους. Παρενέργειες: Φόβος του νερού.
Ή, Όργουελ Τζορτζ, 1984: Περιορίζει την ευπιστία και την απάθεια. Παλιό σπιτικό γιατρικό για τη χρόνια αισιοδοξία, που όμως έχει περάσει την ημερομηνία λήξης του".
Και με τον τρόπο αυτό μας δίνει τη θεραπευτική ιδιότητα 26 βιβλίων.
Γενικά ένα εύπεπτο βιβλίο, γι' αυτό ίσως και ευπώλητο, μεταφρασμένο σε 33 γλώσσες, που θα μπορούσε με βάση την κεντρική του ιδέα να είναι πολύ καλύτερο.

Σάββατο, Οκτωβρίου 01, 2016

Υπάρχω...

Για πρώτη φορά από τότε που ξεκίνησα αυτό το blog, εδώ και δέκα χρόνια, κατέγραψα τόσο μακρά απουσία. Τρεις περίπου μήνες χωρίς ούτε μια βιβλιοπαρουσίαση! Όχι, βέβαια, γιατί δεν διάβαζα. Ίσα-ίσα γιατί διάβαζα πάρα πολύ. Είχα τον τιμητικό ρόλο της συμμετοχής στην κριτική επιτροπή για τα Κρατικά Λογοτεχνικά Βραβεία της Κύπρου (εκδόσεις 2015). Έτσι διάβασα 50 ποιητικές συλλογές, 20 μυθιστορήματα, 17 συλλογές διηγημάτων, 6 δοκίμια/μελέτες, 9 έργα νέου λογοτέχνη. Όπως ήταν φυσικό δεν μπορούσα ούτε και τώρα μπορώ να δημοσιοποιήσω την άποψή μου. Όμως,  όλος αυτός ο όγκος μελέτης δεν μου άφηνε περιθώριο για διάβασμα άλλων βιβλίων, για τα οποία θα μπορούσα να γράψω στο blog. Ελεύθερη τώρα πια, αφού τελείωσε η μελέτη των προς κρίση βιβλίων, μπορώ να ξαναγυρίσω στο αγαπημένο μου blog και στις τακτικές μου παρουσιάσεις. Σύντομα η πρώτη.