Παρασκευή, Δεκεμβρίου 23, 2011

Οι καιροί της μνήμης

Το τέταρτο και τελευταίο μέρος της τετραλογίας του Θοδωρή Παπαθεοδώρου με κούρασε για να το τελειώσω. Είχα διαβάσει με ενθουσιασμό το πρώτο μέρος, "Οι κόρες της λησμονιάς", με ενδιαφέρον το δεύτερο, "Οι μάνες της άδειας αγκαλιάς", με περιέργεια για την κατάληξη της ιστορίας το τρίτο μέρος, "Τα δάκρυα των αγγέλων", αλλά με αρκετή προσπάθεια το τέταρτο και τελευταίο μέρος, "Οι καιροί της μνήμης" (όλα στις εκδόσεις Ψυχογιός).
Ο Εμφύλιος τέλειωσε επισήμως το 1949. Όμως οι συνέπειές του δεν σταμάτησαν εκεί, τα μίση και τα πάθη δεν έσβησαν μεμιάς. Ο συγγραφέας στο μέρος αυτό διερευνά τις ζωές και τις τύχες κυρίως των ηττημένων κομμουνιστών που άλλοι κατέφυγαν στις ανατολικές χώρες, πρώτα στην Αλβανία και από εκεί διασκορπισμένοι στην Ουγγαρία, Ρουμανία, Πολωνία, Τασκένδη, άλλοι καταδικάστηκαν και εκτελέστηκαν κι άλλοι εξορίστηκαν σε ελληνικά ξερονήσια.
Ιδιαίτερα αναφέρεται στις χιλιάδες των φυγαδευμένων παιδιών, που οι μεν το ονόμαζαν παιδομάζωμα και οι δε παιδοσώσιμο. Όλα βέβαια τα γεγονότα αυτά στηρίζονται σε πληθώρα ιστορικών πηγών που παρατίθενται στο τέλος. Ακόμα περισσότερο φωτίζουν τα γεγονότα οι επεξηγηματικές σημειώσεις του συγγραφέα, όπως συνέβαινε και με τους υπόλοιπους τόμους.
Οι τρεις μάνες, η Αγγέλα, η Αριάδνη, η Μέλπω, καθεμιά από τις οποίες είχε το δικό της μερτικό στο πένθος και στον πόνο, εξακολουθούν να αναζητούν και να περιμένουν τα χαμένα τους παιδιά που κάποια ακούσια και άλλα με τη θέλησή τους βρέθηκαν στα βουνά και από εκεί στις ανατολικές χώρες. Μέσα από τις τύχες των ηρώων και των ηρωίδων του έργου ο συγγραφέας εκθέτει τη σκληρότητα της δεξιάς που επεκράτησε, τις διώξεις, τις εκτελέσεις, τις εξορίες τις φυλακίσεις, τον εξαναγκασμό σε δηλώσεις μετανοίας αλλά και τον αυταρχισμό των κομμουνιστικών καθεστώτων, τον καταπιεστικό και ανελεύθερο τρόπο λειτουργίας του κόμματος, τις διενέξεις και την αλληλοεξόντωση μεταξύ των ηττημένων και αργότερα την αρχή μιας διαφαινόμενης αλλαγής με το θάνατο του Στάλιν, φτάνοντας χρονικά περίπου ως το 1958.
Πολύ ενδιαφέρον ιστορικά το βιβλίο και γενικά όλη η τετραλογία, θα μπορούσε, πιστεύω, να είναι συντομότερη.. Κουράζουν οι επαναλήψεις και μεγάλο μέρος, όπως για παράδειγμα στις επιστολές, που η εξέλιξη είναι στάσιμη. Έχω επίσης την άποψη πως σ' ένα βιβλίο στηριγμένο σε ιστορικά γεγονότα δεν αρμόζει το ύφος που θα μπορούσε να ονομάσει κάποιος "γλυκερό", με συσσώρευση συνωνύμων ή με τη χρήση υποκοριστικών όπως μανούλα, καρδούλα, ψυχούλα, κ.ο.κ.
Δεν θέλω με τις παρατηρήσεις αυτές να μειώσω την αξία του βιβλίου, πιστεύω από τα πιο αντικειμενικά που γράφτηκαν για τον Εμφύλιο. Κι αν μπορούσε κανείς να συμπυκνώσει σε μια φράση τον άξονα στον οποίο κινείται το βιβλίο, θα ήταν το εξής απόσπασμα: "Τι Αγγέλα και τι Αριάδνη, τι αντάρτης και τι στρατιώτης, ίδιος ο πόνος της μάνας, ίδιος, ολόιδιος, ασήκωτος..."

Παρασκευή, Δεκεμβρίου 16, 2011

Νόστου πάθη

Φαίνεται ότι όπως συμβαίνει με τα sequel των ταινιών, όπου κατά κανόνα η πρώτη της σειράς είναι και η καλύτερη, κάτι παρόμοιο συμβαίνει και με τα βιβλία. Ο Μιλτιάδης Χατζόπουλος μας έδωσε με το πρώτο βιβλίο της τριλογίας του, το "Εν μέρει ελληνίζων", ένα αρκετά ενδιαφέρον βιβλίο, με πειστική απόδοση της κοινωνίας της Κύπρου του 1955-59, αν και είχα τις επιφυλάξεις μου ως προς τον χαρακτήρα του κεντρικού προσώπου, του νεαρού Δημήτρη Δωρίδη, ως προς το πώς απεικονιζόταν ο απλευθερωτικός μας αγώνας αλλά και ως προς την αμφισημία του τίτλου.
Το δεύτερο βιβλίο με τίτλο "Ο περατικός", παρακολουθούσε τη ζωή του Δημήτρη στη Γαλλία τη δεκαετία του '60, όπου σπουδάζει, ωριμάζει, ερωτεύεται μια Γαλλίδα, ενώ δεν ξεχνά την Άννα, το νεανικό του έρωτα στην Κύπρο.
Η τριλογία ολοκληρώνεται τώρα με τον τρίτο τόμο που έχει τίτλο "Νόστου πάθη" (Εστία, 2011). Η ιστορία συνεχίζεται. Ο Δημήτρης αναζητά την παλιά του αγαπημένη, την Άννα, στην Οξφόρδη, την παίρνει μαζί του στην Κύπρο και παντρεύονται. Εγκαθίστανται, συναντούν παλιούς φίλους, ο Δημήτρης εργοδοτείται στο Κέντρο Ιστορικών Μελετών. Είναι το 1969, η αρχή της πιο ταραγμένης περιόδου στην πρόσφατη ιστορία της Κύπρου, της περιόδου που σήμανε την έναρξη του εμφύλιου διχασμού και σταδιακά οδήγησε στην Τουρκική εισβολή του 1974.
Η οικογενειακή ζωή του Δημήτρη, η απόκτηση σπιτιού, η γέννηση του πρώτου του παιδιού καθώς και η επαγγελματική του αποκατάσταση εξιστορούνται κάτω από τη βαριά σκιά των ιστορικών γεγονότων της εποχής. Στον τρίτο αυτό τόμο ο Χατζόπουλος ρίχνει μεγαλύτερο βάρος στην ιστορία παρά στη μυθιστορία. Όλα τα γεγονότα όπως τα ξέρουμε καλά εμείς που τα βιώσαμε, η ίδρυση παράνομων οργανώσεων, ο βαθύς διχασμός Μακαριακών-Γριβικών, η αμφιταλάντευση ανάμεσα στην Ανεξαρτησία και την Ένωση, η σταδιακή συγκέντρωση των Τουρκοκυπρίων στο βόρειο μέρος του νησιού, οι απόπειρες κατά της ζωής του Μακαρίου, η ΕΟΚΑ Β', το πραξικόπημα, η εισβολή, όλα καταγράφονται λεπτομερώς.
Ο Δημήτρης Δωρίδης είναι ίσως η πρώτη φορά που δεν μένει απόμακρος παρατηρητής των γεγονότων, όπως συνέβαινε στα δυο προηγούμενα βιβλία κι ως ένα βαθμό και σ' αυτό το τρίτο, αλλά παίρνει μέρος στα διαδραματιζόμενα. Το σπίτι του συνορεύει με την τουρκοκυπριακή περιοχή και, έχοντας φυγαδεύσει τη γυναίκα του και τον μικρό του γιο στην Αγγλία, ο ίδιος συντάσσεται με τους υπερασπιστές ενός φυλακίου που βρίσκεται κοντά στο σπίτι του. Όταν και η δεύτερη φάση της τουρκικής εισβολής ολοκληρώνεται, όταν ο Δημήτρης παρακολουθεί τις διαδηλώσεις εναντίον των Αμερικανών και τη δολοφονία του Αμερικανού πρέσβη, τότε "Μια μόνη σκέψη είχε στον νου του ο Δημήτρης: να φύγει απ' αυτή την καταραμένη πόλη, από αυτό το καταδικασμένο από τους θεούς νησί". 
Ο επίλογος διαδραματίζεται 28 χρόνια αργότερα, όταν ο Δημήτης και η Άννα, με παιδιά μεγάλα πια και εγγόνια αποφασίζουν να γυρίσουν ξανά στην Κύπρο. Το "καταραμένο νησί" νιώθουν και πάλι να τους καλεί.
Για μας του Κυπρίους πιστεύω ότι το "Νόστου πάθη" έχει ιδαίτερο ενδιαφέρον, αν και πιο πολύ ιστορικό παρά λογοτεχνικό. Διερωτώμαι όμως αν μπορεί να ενδιαφέρει εξίσου και τους μη Κύπριους αναγνώστες.
Όσον αφορά το εντελώς προσωπικό ύφος και γλώσσα του συγγραφέα έχω αναφερθεί στην ανάρτησή μου για το προηγούμενο βιβλίο του.

Σημ. Μια ασήμαντη λεπτομέρεια. Διερωτώμαι γιατί ο συγγραφέας δεν κάνει καμιά αναφορά στην τηλεόραση. Οι ήρωές του παρακολοθούν παντού ραδιόφωνο, καμιά όμως αναφορά στην τηλεόραση που υπήρχε από πολλά χρόνια στην Κύπρο. Ασήμαντο βέβαια, αλλά σε ένα τόσο ρεαλιστικό μυθιστόρημα νομίζω είναι παράλειψη.

Πέμπτη, Δεκεμβρίου 15, 2011

Προβλήματα

Αντιμετωπίζω κάποια προβλήματα με τις αναρτήσεις μου, έχουν αλλάξει ταπάντα. Δεν ξέρω αν πρόκειται για γενική αλλαγή του google ή αν φταίω εγώ. Ελπίζω να διορθωθούν σύντομα. To  εθισμό με το blog μόνο ομοιοπαθείς μπορούν να τον καταλάβουν και επομένως και την απελπισία μου. Όμως, παρ' όλα αυτά δεν παύω να ελπίζω.

Παρασκευή, Δεκεμβρίου 09, 2011

Ο θείος Πέτρος και η εικασία του Γκόλντμπαχ

Στο βιβλίο αυτό σκόνταφτα εδώ και χρόνια, αλλά για κάποιο ανεξήγητο λόγο, παρ' όλο ότι μου αρέσει η μαθηματική λογοτεχνία, δεν μου γεννούσε την επιθυμία να το διαβάσω.
Πριν από λίγο καιρό, σε μια κοινωνική σύναξη, απ' αυτές που προσπαθείς να ισορροπήσεις στο ένα χέρι τσάντα και ποτήρι για να πεις με το άλλο "χαίρω πολύ", μου σύστησαν ένα νέο μαθηματικό. Βρεθήκαμε να μιλάμε για βιβλία, για λογοτεχνία και φυσικά για τα μαθηματικά στη λογοτεχνία. Απόρησε όταν του είπα ότι δεν είχα διαβάσει τον "Θείο Πέτρο και την εικασία του Γκόλντμπαχ" του Απόστολου Δοξιάδη. Η γυναίκα του, μου είπε, αν και δεν είχε σχέσεις με τα μαθηματικά, όταν το άρχισε, έμεινε ξάγρυπνη ως τις τρεις το πρωί για να το τελειώσει.
Βεβαίως, μετά από αυτό, την άλλη μέρα το πήρα (Καστανιώτης, 37η έκδοση). Δεν ξενύχτησα, γιατί το τέλειωσα σε μια μέρα! Πραγματικά εξαιρετικό, δικαιώνει τη φήμη του ως διεθνές μπεστ σέλερ, μεταφρασμένο σε πάνω από είκοσι γλώσσες.
Πολλά μαθηματικά δεν έχει το βιβλίο. Είναι περισσότερο ένας ύμνος στα μαθηματικά, είναι η αναφορά σε διάσημους μαθηματικούς, είναι η αφοσίωση στη μαθηματική επιστήμη, αλλά και γενικότερα, νομίζω, η αφοσίωση σ' ένα σκοπό, σ' ένα ιδανικό.
Ο μύθος έχει ως εξής: Ο νεαρός πρωτοπρόσωπος αφηγητής κατατρύχεται από την περιέργεια για τη ζωή του θείου του, του θείου Πέτρου, ο οποίος υπήρξε μια μαθηματική διάνοια, διέπρεψε στα νιάτα του σε πανεπιστημιακή έδρα του εξωτερικού, αλλά ξαφνικά τα παράτησε όλα, γύρισε στην Αθήνα και εδώ και χρόνια ζει απομονωμένος σ' ένα σπιτάκι στην Εκάλη, καλλιεργεί τον κήπο του, δεν έχει ίχνος κοινωνικής ζωής, εκτός από τις σπάνιες φορές που πηγαίνει στη σκακιστική λέσχη. Είναι το "μαύρο πρόβατο" της οικογένειας, ο αποτυχημένος της ζωής, όπως τον θεωρούν οι δικοί του. Όλα αυτά εντείνουν την περιέργεια του νεαρού ανιψιού του.
Το "προσφιλές ανιψούδι", όπως τον αποκαλέι ο θείος του, έχοντας και αυτός κλίση στα μαθηματικά, ζητά τη γνώμη του θείου του κατά πόσο νομίζει ότι είναι αρκετά προικισμένος γι' αυτή την επιστήμη, την οποία και θέλει να σπουδάσει. Εκείνος κάνει μια συμφωνία μαζί του. Θα του θέσει ένα πρόβλημα. Αν το λύσει (θα έχει όλο το καλοκαίρι στη διάθεσή του), θα σημαίνει ότι πράγματι είναι προικισμένος για μαθηματικός, γιατί πιστεύει ότι ο μαθηματικός "γεννιέται, δεν γίνεται", ή όπως το διατυπώνει στα Λατινικά "mathematicus nascitur, non fit".  Αν δεν το αποδείξει, τον βάζει να ορκιστεί ότι δεν θα ακολουθήσει ποτέ τον κλάδο των μαθηματικών.
Το πρόβλημα έχει ως εξής: "Θέλω να μου αποδείξεις", είπε, "ότι κάθε ζυγός αριθμός μεγαλύτερος του 2 μπορεί να εκφραστεί ως άθροισμα δύο πρώτων". Ο νεαρός ξέρει βεβαίως ότι πρώτοι λέγονται οι αριθμοί που δεν διαιρούνται παρά μόνο με τη μονάδα και τον εαυτό τους, όπως το 2, 5, 7, 11 κ.λπ. Αφού λοιπόν βασανίστηκε ένα καλοκαίρι, χωρίς βεβαίως να λύσει το πρόβλημα, φεύγει στην Αμερική για σπουδές. Όμως εκεί, τυχαία θα ανακαλύψει το μαρτύριο στο οποίο τον είχε υποβάλει ο θείος του και θα τον πλημμυρίσει η οργή.
Γυρίζοντας για τις καλοκαιρινές διακοπές θα επισκεφθεί τον θείο του και με έντονο ενδιαφέρον θα ακούσει από τον ίδιο την ιστορία του, την εξιστόρηση της θεωρούμενης ως σπαταλημένης ζωής και τα συναισθήματά του θα μεταστραφούν για άλλη μια φορά.
Υπαρκτά πρόσωπα, διάσημοι μαθηματικοί όπως ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρής, ο Χάρντυ, ο Λίτλγουντ, ο Τιούρινγκ κ. ά. εμπλέκονται στην αφήγηση του θείου Πέτρου. Οι ανατροπές τόσο στη ζωή του ανιψιού όσο και στην αφηγημένη ζωή του θείου διαδέχονται η μια την άλλη, κρατώντας μας αμείωτο το ενδιαφέρον.
Η εικασία του Γκόλντμπαχ διαδραματίζει, βεβαίως κυριαρχικό ρόλο στο βιβλίο. μα πάνω απ' όλα στο μυθιστόρημα υμνείται η γοητεία των αριθμών, η έρευνα των σχέσεων μεταξύ τους, που δεν έχουν απαραίτητα σχέση με πρακτικές εφαρμογές. "Οι μαθηματικοί τέρπονται από τις μελέτες τους όπως οι σκακιστές από το παιχνίδι τους. Για την ακρίβεια, η ψυχολογία του μαθηματικού ερευνητή είναι πολύ κοντύτερα σε αυτήν του ποιητή ή του μουσικοσυνθέτη, του ανθρώπου που τον απασχολεί η δημιουργία του Ωραίου και η αναζήτηση της Αρμονίας και της Τελειότητας". 
Εξού και η ζωή του μαθηματικού ερευνητή είναι μια ζωή μοναξιάς. "Με την πιο πραγματική έννοια της λέξης, ζει σ' ένα κόσμο εντελώς απρόσιτο, όχι μόνο στους πολλούς, αλλά και στο άμεσο περιβάλλον του. Ακόμα και οι οικείοι του δεν μπορούν να μετάσχουν ουσιαστικά στις χαρές και τις λύπες του, αφού τους είναι αδύνατο να καταλάβουν το περιεχόμενό τους".
"Ο μη μαθηματικός", μας λέει ο Δοξιάδης, "δεν μπορεί να αντιληφθεί τις απολαύσεις που στερείται. Το αμάλγαμα Αλήθειας και Ομορφιάς που αποκαλύπτεται μέσα από την κατανόηση ενός σημαντικού θεωρήματος δεν απαντιέται σε καμία άλλη ανθρώπινη δραστηριότητα, εκτός από-φαντάζομαι, δεν ξέρω-τη μυστική θρησκευτική εμπειρία".
Μια αμυδρή ιδέα αυτών των απολαύσεων μας δίνει αυτό το υπέροχο μυθιστόρημα.

Σάββατο, Δεκεμβρίου 03, 2011

Περαίωση

Ο συμπαθέστατος Κώστας Χαρίτος, ο μόνιμος πρωταγωνιστής των αστυνομικών ιστοριών του Πέτρου Μάρκαρη, ο αστυνόμος που ξεδιαλύνει τα εγκλήματα και ανακαλύπτει τους ενόχους, ξανάρχεται στο καινούριο μυθιστόρημα του Μάρκαρη, που έχει τίτλο "Περαίωση".
Τι σημαίνει "περαίωση"; Για τους σύγχρονους Έλληνες ο όρος είναι άμεσα κατανοητός. Για τους μεταγενέστερους ή τους ξένους ίσως χρειάζεται ερμηνεία. Περαίωση λοιπόν είναι μια διαδικασία στην οποία ο επιχειρηματίας καταβάλλει ένα ποσό στην εφορία (που θα συμφωνηθεί) και μετά από αυτό η εφορία κλείνει τους λογαριασμούς με τον επιχειρηματία, με άλλα λόγια δεν ελέγχει τα βιβλία του για την περίοδο που έγινε η περαίωση.
Γύρω λοιπόν από αυτό τον επίκαιρο όρο ο συγγραφέας πλέκει τον ιστό του έβδομου αστυνομικού του μυθιστορήματος. Και εδώ πάλι η σύγχρονη Αθήνα διαδραματίζει κυριαρχικό ρόλο. Η οικονομική κρίση με τις συνέπειές της, η αποκοπή μισθών, η ανεργία, οι αυτοκτονίες, τα συλλαλητήρια, οι πορείες, οι αγανακτισμένοι, το κυκλοφοριακό χάος, οι δρόμοι και οι γειτονιές της Αθήνας, αποτελούν το κοινωνικό και τοπικό περιβάλλον της δράσης.
Μεταφρασμένα στα Γερμανικά βιβλία του Μάρκαρη,  στο Βερολίνο
Δυο άνθρωποι, εξέχοντες πολίτες, ο ένας μεγαλογιατρός, ο άλλος πάμπλουτος επιχειρηματίας, βρίσκονται νεκροί. Ο ένας τοποθετημένος στο αρχαίο νεκροταφείο του Κεραμεικού, ο άλλος στον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας. Και οι δυο έχουν εκτελεστεί με ένεση...κώνειου. Σύντομα μια επιστολή στα μέσα ενημέρωσης αναφέρει ότι αυτοί οι δυο είχαν προειδοποιηθεί από κάποιον που υπογράφει ως "εθνικός φοροεισπράκτορας" ότι, αν δεν πλήρωναν τους οφειλόμενους φόρους που ανέρχονταν σε εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ, θα εκτελούνταν, πράγμα που έγινε.  Μετά από αυτό εκατομμύρια οφειλόμενων φόρων αρχίζουν να εισρέουν στα ταμεία του κράτους. Το έγκλημα όμως είναι έγκλημα.
Ο αστυνόμος Χαρίτος αναλαμβάνει την εξιχνίασή του, προπάντων όταν ο άγνωστος "εθνικός φοροεισπράκτορας", ο οποίος στο μεταξύ έχει αναδειχτεί σε λαϊκό ήρωα, ζητά ποσοστά από το ποσό που εισέπραξε το κράτος! Θα ακολουθήσουν και άλλοι φόνοι, αυτή τη φορά με βέλος εμποτισμένο σε κώνειο. Όλα τα στοιχεία παραπέμπουν στην αρχαιότητα. Δύσκολο το πρόβλημα για τον Χαρίτο, που στο μεταξύ αντιμετωπίζει και τα οικογενειακά του προβλήματα, με κυριότερο την απόφαση της κόρης του να μεταναστεύσει, μαζί με το σύζυγό της, μια και στην Ελλάδα δεν βρίσκει δουλειά.
Η διαπλοκή, η διαφθορά, η φοροδιαφυγή, οι κομματικές παρεμβάσεις, όλα όσα οδήγησαν την Ελλάδα στη σημερινή κατάσταση στηλιτεύονται με έμμεσο, ειρωνικό και συχνά ανάλαφρο τρόπο. Πάντα σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση, σε χρόνο ενεστώτα που δίνει αμεσότητα και ζωντάνια στο κείμενο, με άφθονους διαλόγους, με χιούμορ, ο Πέτρος Μάρκαρης θα μας οδηγήσει στη λύση. Ελπίζουμε με το μυθιστόρημά του αυτό να μη βάλει ιδέες σε κάποιους! Άλλωστε αυτό συμβουλεύει το οπισθόφυλλο: "Το μυθιστόρημα δεν συνιστάται για απομιμήσεις".

Σημ. Όπως μας πληροφορεί το οπισθόφυλλο, η "Περαίωση" είναι το δεύτερο μυθιστόρημα της Τριλογίας της Κρίσεως. Πρώτο υπήρξε το "Ληξιπρόθεσμα δάνεια". Όλοι εμείς που γνωρίσαμε και αγαπήσαμε τον Κώστα Χαρίτο, την οικογένεια, τους συναδέλφους του στο γραφείο, με ανυπομονησία θα περιμένουμε το τρίτο μέρος της τριλογίας.