Δευτέρα, Μαρτίου 24, 2014

Ζήσαμε την ευτυχία

Λίλι Τακ
Ζήσαμε την ευτυχία
Κέδρος, 2013
Μετ. Θωμάς Σκάσσης
Αν δεν είχα διαβάσει προηγουμένως δυο άλλα με παρόμοιο θέμα βιβλία, ίσως να μου άρεσε κάπως περισσότερο το "Ζήσαμε την ευτυχία". Δεν με άγγιξε συναισθηματικά, όπως κανονικά θα έπρεπε ένα τέτοιο βιβλίο, δεν ταυτίστηκα με την ηρωίδα του, όπως συνέβη με τα άλλα δυο βιβλία. Ίσως γιατί είναι πιο "εγκεφαλικό" και λιγότερο συναισθηματικό, ίσως και γιατί δεν στηρίζεται σε προσωπικές εμπειρίες όπως συμβαίνει στα δυο άλλα βιβλία.
Το πρώτο σχετικό βιβλίο που διάβασα ήταν ένα ευσύνοπτο βιβλιαράκι, έκδοση " Θεμέλιο" 1988, με τίτλο "Όσο κρατάει ένας στεναγμός". Γραμμένο από τη δημοσιογράφο Ανν Φιλίπ, σύζυγο του ηθοποιού Ζεράρ Φιλίπ, καταγράφει τις σκέψεις και τα συναισθήματα της Ανν, όταν πληροφορείται την ανίατη ασθένεια του συζύγου της και εν τέλει το θάνατό του. (Δυο φορές αγόρασα το βιβλίο και δυο φορές το χάρισα. Είναι κρίμα που δεν έχει επανεκδοθεί).
Το δεύτερο παρόμοιο βιβλίο είναι το πολύ πιο πρόσφατο "Η χρονιά της μαγικής σκέψης"  της Τζόαν Ντίντιον, όπου και πάλι μια γυναίκα, μετά το ξαφνικό θάνατο του συζύγου της αναπολεί την κοινή τους ζωή.
Μια από τις διαφορές στο "Ζήσαμε την ευτυχία" είναι ότι η γυναίκα, η Νίνα, που κι αυτή ξαφνικά κι αναπάντεχα χάνει το σύζυγό της ένα βράδυ, ενώ είχε ετοιμάσει το δείπνο και τον φωνάζει για να φάνε, είναι ότι μιλάει σε τρίτο πρόσωπο. Όλο το βράδυ μόνη, πλάι στο νεκρό σύντροφό της θυμάται. Συνειρμικά, μεταπηδώντας ασύνδετα από το ένα θέμα στο άλλο, αναπολεί στιγμές της κοινής τους ζωής, τη γνωριμία τους στο Παρίσι, τη γέννηση της κόρης τους, φίλους και διακοπές, σκηνές από τα ταξίδια τους και γενικά όλη την περασμένη τους ζωή. Η Νίνα ήταν ζωγράφος, ο Φίλιπ καθηγητής  Μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο. Δεν ξέρω πόσο φυσιολογικό είναι, τη στιγμή που η Νίνα ξενυχτά πλάι στο νεκρό σύζυγό της, να ανακαλεί στη μνήμη και να παραθέτει πλήθος μαθηματικούς όρους ή προβλήματα. Για παράδειγμα, αναφέρονται οι πρώτοι αριθμοί, οι τέλειοι αριθμοί, οι φιλικοί αριθμοί, η ακολουθία Φιμπονάτσι (αυτό το τελευταίο μάλιστα ενώ έκαναν έρωτα !), ο αριθμός π και οι λεκτικοί τρόποι απομνημόνευσής του, η αλληλογραφία Πασκάλ-Φερμά, ο νόμος των πιθανοτήτων κ.λπ. Κάποιες απ' αυτές τις αναφορές επαναλαμβάνονται ως μέρος των διαλέξεων του Φίλιπ προς τους φοιτητές του, στις οποίες ασφαλώς η Νίνα δεν ήταν παρούσα. Να υποθέσουμε ότι τις της ανέφερε γυρίζοντας στο σπίτι;
Και μια τελευταία ένσταση στα επαινετικά σχόλια που συνοδεύουν το βιβλίο. Είναι αυτή η νύχτα της αγρύπνιας η ώρα να θυμηθεί η Νίνα τις δυο φορές που απάτησε τον άντρα της, για τις οποίες μάλιστα δεν φαίνεται καθόλου να μετανιώνει; Δεν ξέρω, ίσως να είμαι κάπως  παλιάς σχολής, αλλά αν το να "ζήσεις την ευτυχία" περιλαμβάνει και απιστίες, τότε, ναι, θα εξακολουθήσω να είμαι της παλιάς σχολής.

Τετάρτη, Μαρτίου 19, 2014

Το τανγκό της παλιάς φρουράς

Αρτούρο Πέρεθ-Ρεβέρτε
Το τανγκό της παλιάς φρουράς
Πατάκης, 2013
Μετ. Τιτίνα Σπερελάκη
Αν ήθελα να χαρακτηρίσω το μυθιστόρημα αυτό με μια μόνο λέξη, θα έλεγα: ατμοσφαιρικό. Και νομίζω πως για να το εκτιμήσει κανείς, να το απολαύσει, να το θεωρήσει ένα καλό βιβλίο που του χάρισε ωραίες αναγνωστικές στιγμές, έτσι θα πρέπει να το δει. Σαν ένα ευχάριστο κινηματογραφικό έργο με εξαιρετική σκηνοθεσία, χωρίς να περιμένει απ' αυτό ούτε προβληματισμό ούτε γνώσεις ούτε πληροφορίες. Τουλάχιστον έτσι το είδα εγώ. Για ώρες βυθίστηκα στις σελίδες του αναλογιζόμενη εποχές περασμένες, τόπους που γνώρισα, μουσικές και ταξίδια.
Το έργο κινείται σε τρεις χρόνους. Αρχίζει το 1928 πάνω σε ένα πολυτελές υπερωκεάνιο που διασχίζει τον Ατλαντικό οδεύοντας προς την Αργεντινή. Σ' αυτό ταξιδεύει ένα διάσημο, κοσμικό ζευγάρι, ο  συνθέτης Αρμάντο ντε Τροέγε που πάει εκεί για να συνθέσει ένα τανγκό και η πανέμορφη γυναίκα του  Μέτσα. Στο πλοίο εργάζεται ως κοσμικός χορευτής ο Μαξ Κόστα, ο κύριος χαρακτήρας του έργου, ένας "απατεώνας με άσπρα γάντια". Η δουλειά του στο πλοίο είναι να χορεύει με κυρίες που είτε είναι μόνες ή οι σύζυγοί τους δε θέλουν να τις συνοδέψουν στο χορό. Είναι μια χαρούμενη, αισιόδοξη εποχή. Ο Μεγάλος Πόλεμος έχει τελειώσει, τα νέφη του Β΄ Παγκοσμίου δεν φαίνονται ακόμη, ο κόσμος χαρούμενος διασκεδάζει, η διάκριση των τάξεων εμφανής.
Ο Μάξ είναι τώρα νέος και ωραίος, στα 25 του χρόνια, τον περιμένει όμως μια πολυτάραχη, περιπετειώδης ζωή ως τα 64 του χρόνια που θα τον ξανασυναντήσουμε. Τον συναντάμε στο παρόν, το 1967, στο Σορρέντο της Ιταλίας, κεφάλαια διατυπωμένα στον ενεστώτα, που εναλλάσσονται με τα κεφάλαια του παρελθόντος, γραμμένα στον αόριστο. Το παρελθόν είναι άλλοτε το 1928 και άλλοτε το 1937. 
Ο Μαξ και η Μέτσα θα ζήσουν στο πλοίο όμορφες, ρομαντικές στιγμές που θα εξελιχθούν σε έρωτα και σε μια, προσωρινή έστω, σχέση όταν αποβιβάζονται στο Μπουένος Άιρες. Ο Μαξ, που είχε γεννηθεί εκεί, αναλαμβάνει να οδηγήσει το ζευγάρι σε κάποια κακόφημα (και επικίνδυνα) καταγώγια όπου το τανγκό χορεύεται όπως είχε πρωτοεμφανιστεί και όχι όπως εξελίχθηκε αργότερα. Οι δυο τους θα ξανασυναντηθούν το 1937 στη Ριβιέρα, όπου και θα ζήσουν ένα θυελλώδη έρωτα. Ο Ισπανικός Εμφύλιος, οι δικτατορίες, οι κατασκοπίες, παράλληλα με το κοσμικό χρώμα της Νίκαιας, του Μόντε Κάρλο και γενικά της Κυανής Ακτής απεικονίζουν εξαιρετικά την ατμόσφαιρα της εποχής και του τόπου.
Τώρα όμως βρισκόμαστε στα 1967, εκείνος 64 χρόνων, εκείνη δυο χρόνια νεότερη. Το παρελθόν δεν έχει σβήσει από τη μνήμη κανενός. "Οι αναμνήσεις του Μαξ επιστρέφουν και στριμώχνονται στο μυαλό του στο χλιαρό άγγιγμα των μαργαριταριών-μουσική και κουβέντες, φώτα μιας άλλης εποχής που μοιάζουν από άλλον αιώνα, όχθες του Μπουένος Άιρες, κροτάλισμα βροχής σ' ένα παράθυρο μπροστά στη Μεσόγειο, γεύση χλιαρού καφέ στα χείλη μιας γυναίκας, μετάξι και λείο δέρμα. Σωματικές αισθήσεις από καιρό ξεχασμένες, που ξαφνικά επιστρέφουν βιαστικές, σαν ριπή φθινοπωρινού αέρα όταν παρασύρει τα ξερά φύλλα".
Μελαγχολικά τελειώνει το βιβλίο. Θα 'λεγα πως είναι ένα ρέκβιεμ για εποχές περασμένες, για τόπους κι ανθρώπους χαμένους πια για πάντα, αν η δύναμη της λογοτεχνίας δεν τους επανέφερε στη ζωή, έστω και για όσο χρόνο διαβάζουμε το βιβλίο.
(ebook)

Παρασκευή, Μαρτίου 07, 2014

Επιχείρηση Ζάχαρη

Ιαν ΜακΓιούαν
Επιχείρηση Ζάχαρη
Πατάκης, 2013
Μετ. Κατερίνα Σχινά
Ένα  βιβλίο απατηλά κατασκοπευτικό, ένα βιβλίο για τη λογοτεχνία κάτω από το κάλυμμα του αστυνομικού, ένα βιβλίο για μια εποχή, μ' ένα τόσο ανατρεπτικό τέλος που αξίζει να διαβαστεί έστω και μόνο γι' αυτό.
Αρχίζει με την ήρεμη, αυτοβιογραφική, πρωτοπρόσωπη αφήγηση ενός κοριτσιού, της Σερίνα Φρουμ, κόρης αγγλικανού επισκόπου, που μεγάλωσε σε μια μικρή πόλη της ανατολικής Αγγλίας. Παρ' όλο που η ίδια θέλει να σπουδάσει αγγλική φιλολογία ("μου άρεσε πολύ να διαβάζω λογοτεχνία. Ήμουν ταχυαναγνώστρια-τελείωνα δύο με τρία βιβλία την εβδομάδα- και το να διαβάζω ασταμάτητα επί τρία χρόνια μου ταίριαζε γάντι"), πείθεται από το περιβάλλον της να ακολουθήσει Μαθηματικά στο Κέμπριτζ. Στο τελευταίο έτος θα γνωρίσει έναν καθηγητή, τον Τόνυ Κάννινγκ, με τον οποίο θα συνδεθεί ερωτικά, παρ' όλη τη διαφορά ηλικίας. Η σχέση αυτή θα της ανοίξει καινούριους δρόμους. Αν και εξακολουθεί να διαβάζει ασταμάτητα, τα συνήθως ανάλαφρα διαβάσματά της δίνουν τη θέση τους, με την καθοδήγηση του Κάννινγκ, στη μελέτη της Ιστορίας, στο διάβασμα σοβαρών εφημερίδων, στο ενδιαφέρον για την πολιτική και την εποχή.
Βρισκόμαστε στο 1972, "με τον πληθωρισμό να προκαλεί απεργίες και οι μειώσεις των μισθών πληθωρισμό, με τους χοντροκέφαλους μάνατζερ και τα επαγγελματικά τους γεύματα, με τα αιμοχαρή συνδικάτα που ονειρεύονταν εξέγερση, με την αδύναμη κυβέρνηση, τις ενεργειακές κρίσεις, τα συνεχή μπλακάουτ, τους σκίντχεντς, τους βρόμικους δρόμους, τις ταραχές στη Βόρεια Ιρλανδία, τα πυρηνικά".
Η σεξουαλική επανάσταση συνεχίζεται, τα τρομοκρατικά κινήματα, ο ΙΡΑ, οι παλαιστινιακές ομάδες, οι Ερυθρές Ταξιαρχίες κ.λπ. κυριαρχούν, ο ψυχρός πόλεμος υπάρχει ακόμη.
Η σχέση της Σερίνα με τον Τόνυ θα διακοπεί απότομα και βίαια από εκείνον. Όμως, στο μεταξύ, με τη βοήθειά του η Σερίνα έχει προσληφθεί στην Υπηρεσία Πληροφοριών, την Μ15, σε μια κατώτερη θέση γραφειοκρτικών κυρίως καθηκόντων. Δεν αργεί όμως να αναβαθμιστεί. Την καλούν και της αποκαλύπτουν ένα σχέδιο, την "Επιχείρηση Ζάχαρη", όπως το ονόμασαν και είναι περίπου το εξής: Μέσα στα πλαίσια της πολιτιστικής πλευράς του ψυχρού πολέμου, αναζητούνται συγγραφείς, νεαροί κυρίως, που χρηματοδοτούμενοι από ένα ίδρυμα (οι φανεροί πόροι του οποίου είναι καθ' όλα νόμιμοι) θα συμβάλουν στην αντικομουνιστική προπαγάνδα. Η μέθοδος δεν είναι καινούρια. Λένε ότι χρησιμοποιήθηκε ακόμα και στην περίπτωση του Τζωρτζ Όργουελ, του οποίου "Η φάρμα των ζώων" και το "1984"μεταφράστηκαν και κυκλοφόρησαν σε τόσες γλώσσες με τη συμβολή μυστικών κονδυλίων (Θα μπορούσε κανείς να πει πως η μέθοδος αυτή δεν έπαψε ποτέ να χρησιμοποιείται και από τη Δύση και από την Ανατολή).
Οι συγγραφείς που αναζητούνται δεν είναι ανάγκη να συμβάλουν σ' αυτή την προπαγάνδα με το συγγραφικό οτυς έργο. Όπως της λένε όταν της αναθέτουν να προσεγγίσει ένα νέο συγγραφέα, τον Τομ Χάλεϊ, "αναζητούμε το είδος εκείνο του συγγραφέα που είναι πρόθυμος να ξοδέψει λίγο από τον χρόνο του προς χάριν των δεινά χειμαζόμενων ομοτέχνων του στο Ανατολοκό μπλογκ, που ταξιδεύει εκεί πέρα για να προσφέρει υποστήριξη, που στέλνει βιβλία, υπογράφει εκκλήσεις υπέρ των διωκόμενων συγγραφέων, διαπληκτίζεται με τους ψευδολόγους μαρξιστές συναδέλφους του εδώ, δε φοβάται να μιλήσει δημόσια για τους φυλακισμένους συγγραφείς στην Κούβα του Κάστρο".
Η Σερίνα δέχεται. Εκείνο όμως που δεν μπορούσαν να προβλέψουν ούτε οι πράκτορες της Μ15, ούτε η ίδια, ούτε ο νεαρός συγγραφέας που ευχαρίστως δέχεται τη χρηματοδότηση, χωρίς βεβαίως να γνωρίζει την ακριβή της προέλευση, είναι ότι οι δυο νέοι θα ερωτευτούν. Περνούν απίθανες ώρες μαζί, εκείνη εκτός από τον ίδιο ερωτεύεται και το συγγραφικό του έργο. Διαβάζει τα διηγήματά του, πολλές σελίδες του βιβλίου καταλαμβάνουν εκτενείς περιλήψεις των διηγημάτων του. Συζητήσεις γύρω από τη λογοτεχνία, αναφορές σε συγγραφείς, η μύηση εκείνης στην ποίηση, εναλλάσσονται με ερωτικές συνευρέσεις, ρομαντικά δείπνα, εκστατικά σαββατοκύριακα, όταν εκείνη κάθε Παρασκευή βράδυ βρίσκεται κοντά του στο Μπράιτον.
Παρ' όλη την ευτυχία που βιώνει η Σερίνα κατατρύχεται από τις τύψεις και την αμφιταλάντευση αν πρέπει ή όχι να του αποκαλύψει την αλήθεια και τον πραγματικό της ρόλο. Η αλήθεια όμως θα την προλάβει αποκαλυπτόμενη από τον σκανδαλοθηρικό τύπο. Τι θα γίνει όταν εκείνος μάθει την αλήθεια;
Η τέχνη του ΜακΓιούαν δεν εξαντλείται στην πλοκή, ο συγγραφέας είναι και μάστορας της τεχνικής, όπως μας έχει δείξει και στα άλλα έργα του (Εξιλέωση, Σάββατο, Στην Ακτή κ.ά.). Μας γοητεύει με το στήσιμο των σκηνών, με τις λεπτομερείς αλλά καθόλου ανιαρές περιγραφές, με τη διύλιση σκέψεων και συναισθημάτων, με τις αιφνίδιες ανατροπές.
Η "Επιχείρηση Ζάχαρη" μπορεί να διαβαστεί μέσα από πολλά επίπεδα. Σαν μια αναβίωση της αγγλικής κοινωνίας και εποχής των αρχών της δεκαετίας του '70, ή σαν αποκάλυψη των κατασκοπευτικών μεθόδων και των σχέσεων Ανατολής-Δύσης, αλλά προπάντων, πιστεύω, σαν μελέτη πτυχών της λογοτεχνικής γραφής. Ό,τι και να 'ναι, αξίζει.