Τρίτη, Οκτωβρίου 24, 2006

Ένα καλό κυπριακό βιβλίο

Καιρό είχα να διαβάσω ένα καλό κυπριακό βιβλίο, όπως αυτό της Χρυστάλλας Κουλέρμου που κυκλοφόρησε πρόσφατα, σε μια ωραία (δική της) έκδοση από τυπογραφείο στη Λάρνακα. Τίτλος του, "Οι κληρονόμοι των ανέμων". Κρίμα που αυτό το βιβλίο δεν εκδόθηκε από κάποιο γνωστό εκδοτικό οίκο, που θα του εξασφάλιζε έτσι τουλάχιστον μεγαλύτερη προβολή. Δεν ξέρω αν η συγγραφέας αποτάθηκε και δεν βρήκε ανταπόκριση ή αν το θεώρησε εξαρχής αδύνατο να ενδιαφερθεί κάποιος. Κι όμως είναι ένα βιβλίο που αξίζει και δεν ξέρω αν θα το διαβάσει κανείς έξω από τα στενά όρια του νησιού μας. Το θέμα δεν είναι πρωτότυπο (παρόμοιο είναι και το θέμα ενός άλλου βιβλίου για το οποίο έγραψα στο μπλογκ, το "Όταν θα πέσουν τα μαύρα", αλλά τι διαφορά!) Είναι η ζωή της Αμμοχώστου τα τελευταία πριν από την εισβολή χρόνια, με αναδρομές σε μακρινότερες εποχές. Εν πολλοίς αυτοβιογραφικό, όπως φαίνεται, διακινεί πλήθος πρόσωπα και ιστορίες. Τόσα, που νομίζω ότι χρειάζονταν πολύ περισσότερες σελίδες από τις 138 του μυθιστορήματος. Στο κέντρο μια οικογένεια, παππούς, γιαγιά, παιδιά κι εγγόνια που ζουν κάτω από την ίδια στέγη. Δυο νέα κορίτσια, ξαδέλφες, ξεκινούν με όνειρα τη ζωή τους, μια καθηγήτρια που γίνεται πρότυπό τους, αλαφροϊσκιωτες γυναίκες, που θυμίζουν πρόσωπα του Βενέζη, προξενιά, έρωτας κι εγκατάλειψη, ο γλεντζές, επαναστάτης θείος, ο άλλος θείος που "πάλευε με τις λέξεις" (σαφής αναφορά σε γνωστό, Κύπριο ποιητή, στίχοι του οποίου αποτελούν μότο του βιβλίου) και πλήθος άλλα πρόσωπα γεμίζουν με τις πράξεις, τις σκέψεις και τα βάσανά τους το βιβλίο. Και πάνω απ' όλα η τραγωδία του τόπου και της πόλης, μια τραγωδία που συμβολικά δίνεται με το χωρισμό των κεφαλαίων του βιβλίου σε Πρόλογο, Πάροδο, Πρώτο επεισόδιο κλπ. Αρχίζει στα 1973, αλλά ανατρέχει και στο παρελθόν. Η Αμμόχωστος-το Βαρώσι της δεκαετίας του '40 και του '50 ζωντανεύει, αλλά και οι απόηχοι της εξέγερσης του '31 και ξανά ο αδελφοκτόνος σπαραγμός του 70-73, προάγγελος της μεγάλης τραγωδίας. Παρ' όλο ότι δεν λείπουν από το βιβλίο θέσεις αμφιλεγόμενες, όπως για παράδειγμα οι δολοφονίες από την ΕΟΚΑ για πολιτικά φρονήματα ή για προσωπικούς λόγους, εντούτοις δεν μπορεί κανείς να αμφισβητήσει τη λογοτεχνική αξία του βιβλίου.

Με ξεγέλασε το όνομα του συγγραφέα

Έχοντας διαβάσει την "Εξιλέωση", πιο πρόσφατα το "Σάββατο" που μου άρεσαν και τα δυο, αναζήτησα και το βραβευμένο με Booker βιβλίο του Μακ Γιούαν, "Άμστερνταμ" (Νεφέλη,1999). Ω, της απογοήτευσης! Με κόπο και μόχθο το τελείωσα, ελπίζοντας ότι για να πάρει αυτό το βραβείο κάτι θα είχε να πει. Τίποτα. Βαρετό, ανούσιο, σκέτη "πατάτα". Δυο φίλοι και πρώην εραστές της Μόλλυ, ο Κλάιβ, διάσημος συνθέτης και ο Βέρνον, επιτυχημένος δημοσιογράφος, συναντώνται στην κηδεία της Μόλλυ. Επηρεασμένοι από τον απρόοπτο θάνατό της και από τη νοητική της έκπτωση πριν απ' αυτόν, συμφωνούν ότι ο ένας θα δώσει την ευθανασία στον άλλο, αν τον δει κάποτε να βρίσκεται σε παρόμοια θέση. Στην υπόθεση εμπλέκεται και ένας πολιτικός, υπουργός εξωτερικών, του οποίου κάποιες σκανδαλώδεις φωτογραφίες πρόκειται να δημοσιεύσει ο Βέρνον. Το Άμστερνταμ του τίτλου, για το οποίο ο αναγνώστης συνεχώς αναρωτιέται τι σχέση έχει αφού η υπόθεση τοποθετείται στην Αγγλία, εμφανίζεται μόνο στο τέλος, όπου οι δυο ήρωες συναντώνται και σ' ένα τέλος που λίγο απέχει από το κωμικό, οι δυο ήρωες...αλληλοευθανατίζονται. Δεν θέλω να σπαταλήσω άλλο χρόνο μιλώντας για ένα βιβλίο που δεν μου άρεσε. Επιμύθιο: Και οι καλύτεροι συγγραφείς έχουν τις αδύνατές τους στιγμές.

Δευτέρα, Οκτωβρίου 16, 2006

Εσωτερικός τουρισμός

Ένας εντελώς συμβατικός τίτλος που καθόλου δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Ουσιαστικά ήταν ένα τριήμερο αναβάπτισης στην όμορφη, φθινοπωρινή κυπριακή φύση, που την έκανε ακόμα ωραιότερη η άφθονη βροχή πού ευεργετικά πότισε τη γη μας, κι ένα βύθισμα στην πρόσφατη αλλά και παλιότερη ιστορία του τόπου μας. Με οδηγούς φίλους από την περιοχή διασχίζουμε την ημιορεινή ύπαιθρο της Πάφου: Μεσόγη, Τσάδα, Στρουμπί, Θελέτρα, Γιόλου, Γουδί, Περιστερώνα, περνάμε χωριά που ονομαστικά μόνο τα ξέρουμε. Στην Περιστερώνα σταματάμε στο καινούργιο οίκημα της χωρεπισκοπής. Ο χωρεπίσκοπος Αρσινόης (πόσους αιώνες πίσω μας πάει αυτό το όνομα!), χημικός πριν γίνει θεολόγος, πρώην συνάδελφος εκπαιδευτικός, μας δέχεται εγκάρδια στο γραφείο του. Πίνουμε καφέ, μιλάμε για τις εν εξελίξει αρχιεπισκοπικές εκλογές, για τα προβλήματα της περιφέρειάς του και ξεναγούμαστε στο βυζαντινό μουσείο. Εικόνες αιώνων, συγκεντρωμένες από τη γύρω περιοχή, μαυρισμένες απ' τον καιρό, παλαίτυπα ευαγγέλια, ιερατικές στολές και μίτρες, ένα εξαιρετικό τέμπλο...όλη η γοητεία της θρησκευτικής πατριδογνωσίας. Ανηφορίζουμε προς τη Στενή, τη Λυσό και λίγα χιλιόμετρα έξω απ' το χωριό σταματάμε. Το μνημείο του νεαρότερου μάρτυρα της αγχόνης, το άγαλμα του Ευαγόρα, του ωραίου έφηβου, του χαρισματικού ποιητή που θυσιάστηκε στα 18 του χρόνια, υψώνεται στο σημείο που συνελήφθη, το Δεκέμβρη του 1956. Λίγοι δικοί του στίχοι χαραγμένοι στο μάρμαρο, φρέσκα κλωνιά βασιλικός, τριγύρω χαμηλές βουνοκορφές κι απέραντη σιωπή. Δεν χωράνε λόγια. Μόνο η σκέψη, ανυπότακτη, πετάει στο πριν και στο τώρα, στα όνειρα με τα οποία μεγαλώσαμε και στη θλιβερή πραγματικότητα που ζούμε...
Γευματίζουμε στο Πολέμι, σ' ένα παλιό οίκημα, μετόχι μοναστηριού, που έχει μετατραπεί σε παραδοσιακό εστιατόριο. Κι εκεί δοκίμασα μια απ' τις εντονότερες συγκινήσεις που ένιωσα ποτέ. Ο ιδιοκτήτης (Τηλέμαχος, η οδύσσεια επιβιώνει ακόμα στην Κύπρο), πρώην αστυνομικός, κάθεται στο τραπέζι μας. Ο αφηγηματικός του λόγος έχει κάτι το συναρπαστικό. Παλιός αγωνιστής, θυμάται ανάμεσα σ' άλλα τις θλιβερές μέρες του εμφυλίου στην Κύπρο, που βέβαια ποτέ δεν αναγνωρίστηκε ως τέτοιος. Αυτός ήταν με το μέρος των αντιφρονούντων, με το μέρος αυτών που μεγάλωσαν με το ιδανικό της Ένωσης και δεν μπορούσαν να δεχτούν τη λύση της ανεξαρτησίας του '60. Στις συγκρούσεις με τους Τούρκους το 1963-64 ο δεκαεξάχρονος αδελφός του σκοτώνεται. Ο ίδιος, με τρύπιο κορμί από σφαίρες, μεταφέρεται στην Ελλάδα για περίθαλψη. Στην Ελλάδα, στην οποία δεν είχε πάει ποτέ ως τότε, στην Ελλάδα που ήταν μόνο ένα όνειρο, ένα ιδανικό για το οποίο εκείνη τη στιγμή έρρεε το αίμα του. Ένα νοσοκομειακό αυτοκίνητο τον παραλαμβάνει στο αεροδρόμιο του Ελληνικού. Ξαπλωμένος στο φορείο, καθώς το αυτοκίνητο τρέχει, ψιθυρίζει στην αδελφή:"Ανασήκωσέ με, αδελφή, να δω τι πράμα είναι αυτή η Ελλάδα". Τα μάτια μου θολώνουν κι αυτή τη στιγμή που αναθυμούμαι την αφήγηση. Δεν μπορώ να πω τίποτε άλλο.

Πέμπτη, Οκτωβρίου 12, 2006

Το λαϊκό διάταγμα της αγάπης

Αρχίζοντας το μυθιστόρημα αυτό του Τζέιμς Μίικ (Εληνικά Γράμματα, 2005), διερωτήθηκα γιατί τόσος ενθουσιασμός από τον αγαπητό Librofilo (www.librofilo.blogspot.com), του οποίου, ομολογώ, το εγκωμιαστικό ποστ για το εν λόγω βιβλίο με είχε οδηγήσει στην αγορά του. Άργησα κάπως να μπω στο πνεύμα, στην ατμόσφαιρα του βιβλίου. Σύγχιζα τα πρόσωπα, ο Σαμάριν, ο Μουτς, ο Μπαλασόφ, ο Μάτουλα, ο Μοϊκανός, ο Κλίμεντ, ο Νέκοβαρ, ο Μπρούτσεκ, και πλήθος άλλοι, άργησαν να πάρουν μέσα μου στέρεη μορφή, χαρακτήρα που να τους ξεχωρίζω. Η όλη ατμόσφαιρα του βιβλίου μου φαινόταν θολή και αδιευκρίνιστη ως προς το τι σκόπευε ο συγγραφέας. Από ένα σημείο όμως και πέρα το βιβλίο με συνεπήρε, τόσο που αισθάνομαι την ανάγκη να το ξαναπάρω από την αρχή για να απολαύσω και όσο μου ξέφυγε. Νόμιζα πως ζούσα πραγματικά στην ταραγμένη Ρωσία του 1919, στη Ρωσία της ρευστής κατάστασης, της μετάβασης από μια εποχή σε μια άλλη, με τους ανθρώπους αθύρματα, πιόνια που αγωνίζονται για την επιβίωση, που αγωνίζονται για ένα καλύτερο ατομικό και συλλογικό αύριο, μα των οποίων ο προσωπικός αγώνας υποκύπτει συχνά σε μια μοίρα έξω και πέρα απ' αυτούς. Αποκορύφωμα λογοτεχνικής γραφής υπήρξε για μένα το κεφάλαιο "Στην εκτέλεση του Μουτς" προς το τέλος του βιβλίου. Ο Μουτς, υπολοχαγός της τσέχικης λεγεώνας (μιας λεγεώνας που είχε σταλεί για να βοηθήσει τους Λευκούς να πολεμήσουν τους Κόκκινους, αλλά ξέμεινε αποδεκατισμένη σε μια απομακρυσμένη πόλη), συλλαμβάνεται μαζί με ένα σύντροφό του και πρόκειται να εκτελεστεί. Μια νύχτα γεμάτη αγωνία, με σκέψεις για το θάνατο, με συζητήσεις για την επανάσταση, με την αναμονή μιας απάντησης που θα ακύρωνε το θάνατο...Είναι ένα βιβλίο ανατριχιαστικά σκληρό. Όχι μόνο για τις σκηνές του κανιβαλισμού, της ανθρωποφαγίας που επανέρχονται στο βιβλίο, αλλά και για άλλες, όπως για παράδειγμα η περιγραφή του αποκεφαλισμού του Μάτουλα. Αλλά ακόμα πιο ανατριχιαστική είναι η σκηνή του εκούσιου ευνουχισμού, στον οποίο υποβάλλονταν οι λεγόμενοι "καστράτοι", μια αίρεση ευνούχων που επέζησε μέχρι τα μέσα του 20ου αι. Μια γυνακεία παρουσία, η Άννα Πέτροβνα, γλυκαίνει κάπως με τον ερωτισμό και τη μητρική αγάπη αυτή τη ζοφερή ατμόσφαιρα. Ένα βιβλίο που μπορεί να σου ανακατεύει το στομάχι, αλλά που είναι λογοτεχνία.

Σάββατο, Οκτωβρίου 07, 2006

Λουκάς Χατζηιωάννου, Ο βασιλιάς των τάνκερ

Δεν είναι ακριβώς λογοτεχνία. Δεν ξέρω πού ακριβώς να κατατάξω αυτό το βιβλίο. Είναι μια βιογραφία, γραμμένη κατά παραγγελία της οικογένειας του μεγαλοεφοπλιστή Λουκά Χατζηιωάννου. Ο Παύλος Ιωαννίδης (παλιός, καταξιωμένος εκπαιδευτικός), που ανέλαβε τη συγγραφή, συγκεντρώνοντας υλικό από συνεντεύξεις, έγγραφα, στοιχεία δοσμένα από συγγενείς, συνεργάτες, γνωστούς κλπ. έδωσε ένα έργο ευκολοδιάβαστο, με στοχεία κάπου κάπου μυθιστορηματικά. Το βιβλίο είναι ενδιαφέρον, γιατί τρομερά ενδιαφέρουσα είναι η ίδια ζωή του βιογραφομένου που στο απόγειο της ακμής του (δεκαετία του '80) συγκέντρωσε πλούτο που ξεπερνούσε και αυτόν του Ωνάση, αλλά που πάντα παρέμεινε μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας. Φτωχό παιδί μιας πολυμελούς οικογένειας (12 παιδιά !! ) από τον Πεδουλά, ένα ορεινό χωριό της Κύπρου, κατάφερε να γίνει "Ο βασιλιάς των τάνκερ", όπως τον αποκαλούσαν. Στο βιβλίο εξιστορείται η καταπληκτική αυτή διαδρομή. Διορατικός, ριψοκίνδυνος, τολμηρός, εργασιομανής, τελειομανής, από την Κύπρο στη Σαουδική Αραβία, από εκεί στην Αγγλία, στον Πειραιά, στο Μονακό, σ' όλο τον κόσμο. Σπίτια και γραφεία παντού, δυο θαλαμηγοί, δωρεές κι ευεργεσίες στη γενέτειρά του και αλλού. Παντρεμένος από το 1958, χωρίς σκάνδαλα στη ζωή του, πώς να γίνει τόσο γνωστός όσο άλλοι; Κάποια στιγμή χωρίζει την περιουσία του στα τρία παιδιά του. Ο μεγάλος, ο Πόλυς, συνεχίζει με τα πλοία και τις μετοχές. Ο δεύτερος, ο Στέλιος δραστηριοποιείται σε άλλες επιχειρήσεις. Είναι ο γνωστός ως κ. Easy, με τα Easy-zet, Easy- internet cafe, easy-hotels κλπ. Η κόρη, η Κλέλια, έχει αραγμένη την ομώνυμη θαλαμηγό της στο Μονακό (τα κουτσομπολίστικα περιοδικά λένε ότι είναι ερωτευμένη με τον πρίγκιπα Αλβέρτο και προσπαθεί να τον κατακτήσει-αυτό βέβαια δεν γράφεται στο βιβλίο!). Είναι μια ωραία έκδοση, διανθισμένη με πλήθος φωτογραφίες, που δεν θα πωλείται, αλλά που θα δίνεται δωρεάν σε όποιον το ζητήσει. Ο Λουκάς Χατζηιωάννου, 79 χρόνων σήμερα, με κλονισμένη την υγεία του, ζει τον περισσότερο χρόνο στην Αθήνα, σ' ένα από τα τέσσερα σπίτια που έχει εκεί. Ανάμεσά τους κι ένα ανάκτορο στο Ψυχικό, εκεί όπου οι πρώην βασιλιάδες έδιναν δεξιώσεις. Το βιβλίο είναι φυσικό να παρουσιάζει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για μας τους Κυπρίους, αλλά, υποθέτω, και για όποιον ενδιαφέρεται να γίνει...πολυεκατομμυριούχος.

Δευτέρα, Οκτωβρίου 02, 2006

Το πρώτο φθινοπωρινό Σαββατοκύριακο και η Ναντίν Γκόρντιμερ

Το χθεσινό ήταν το πρώτο Σαββατοκύριακο που το Φθινόπωρο μας μήνυσε την παρουσία του. Όχι, δεν έβρεξε, αλλά η θάλασσα πήρε ένα κάπως πιο σκούρο χρώμα, η θερμοκρασία έπεσε κάπως, ο ήλιος διανύει μια σαφώς χαμηλότερη τροχιά, καθώς τον βλέπω κοιτάζοντας στο νότο να ανατέλλει ολοένα δεξιότερα και να δύει λίγο αριστερότερα. Ίσως δεν ήταν η καλύτερη επιλογή να πάρω μαζί μου το τελευταίο βιβλίο της Ναντίν Γκόρντιμερ, που το διάβασμά του επέτεινε την αναπόφευκτη φθινοπωρινή μελαγχολία. Όχι πως δεν μου αρέσει το Φθινόπωρο. Μου αρέσει και πολύ μάλιστα. Αλλά η κάθε αλλαγή εποχής αναπόδραστα με κάνει να συνειδητοποιώ εντονότερα το πέρασμα του χρόνου, τη φυσική πορεία προς το τέλος. Και η Γκόρντιμερ μου αύξησε τη μελαγχολία.Το τελευταίο της βιβλίο "Ξύπνα" (Καστανιώτης, 2006) μου άρεσε. Πολύ. Το ύφος, οι σκέψεις, η ανάλυση των χαρακτήρων, η ατμόσφαιρα της Νοτίου Αφρικής. Λες όμως και βάλθηκε να συγκεντρώσει σ' αυτό όλα τα προβλήματα του σύγχρονου ανθρώπου. Με συντομία ο μύθος: Αρχίζει με ένα από τους βασικούς χαρακτήρες, τον Πολ Μπάνερμαν να βγαίνει από το νοσοκομείο όπου έχει υποβληθεί σε εγχείριση καρκινώματος στο θυρεοειδή και ο οποίος έχοντας υποβληθεί σε ακτινοθεραπεία, πρέπει να μείνει σε απομόνωση για αρκετό διάστημα, γιατί "ακτινοβολεί αθέατο κίνδυνο για τους άλλους". Ο Πολ είναι οικολόγος, εργάζεται σ' ένα ίδρυμα για τον έλεγχο και την προστασία του περιβάλλοντος, μεγάλα διαστήματα λείπει από το σπίτι του γυρίζοντας μέσα στη φύση της χώρας του που αγωνίζεται να προστατέψει. Η γυναίκα του, η Μπένι, είναι μια δραστήρια επαγγελματίας, κειμενογράφος σε μια διαφημιστική εταιρία και έχουν ένα μικρό αγοράκι. Για τις μέρες της απομόνωσης αποφασίζεται να μείνει στο σπίτι των γονιών του, που κι αυτοί είναι επιτυχημένοι εργαζόμενοι, αν και στα πρόθυρα της αφυπηρέτησης. Γύρω από αυτά τα βασικά πρόσωπα η συγγραφέας μπλέκει με μαεστρία το μυθιστόρημά της. Η αρρώστια, η ζωή και ο θάνατος, ο έρωτας, οι σχέσεις γονιών-παιδιών, η αποξένωση, η απιστία, οι ανεκπλήρωτες επιθυμίες της νιότης που γυρεύουν να ικανοποιηθούν έστω και αργά, η επαπειλούμενη καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος, η πυρηνική καταστροφή που απειλεί ολόκληρο τον πλανήτη, οι τωρινές σχέσεις μαύρων και λευκών και η ανάμνηση του πρόσφατου ακόμα απαρχάιντ, όλα προβάλλονται στο μυθιστόρημα της Γκόρντιμερ. Φαίνεται πως η ηλικία (είναι τώρα 83) δεν την άφησε ανεπηρέαστη. Παρόλο ότι μια αχτίδα αισιοδοξίας τρεμοπαίζει στο τέλος, νομίζω γενικά είναι ένα μελαγχολικό βιβλίο. Ωραίο, πολύ ωραίο, αλλά μελαγχολικό. Ή μήπως είναι η δική μου διάθεση που το χρωμάτισε έτσι;