Πέμπτη, Απριλίου 23, 2020

Τζούλιαν

Π.Ντ.Τζέημς
Τζούλιαν
Πατάκης, 1995
Μετ. Σώτη Τριανταφύλλου
Μπορεί η Π.Ντ. Τζέημς (1920-2014) να μην έχει τη φήμη, την αναγνωρισιμότητα ή τη θέση που κατέχει η Άγκαθα Κρίστι στην αστυνομική λογοτεχνία, όμως δεν παύει να είναι κι αυτή μια  σημαντική συγγραφέας αστυνομικών μυθιστορημάτων. Με άλλο ύφος, με διαφορετική προσέγγιση στο θέμα φόνος-έρευνα, μ' έναν βασικό ντετέκτιβ, τον Νταλγκλίς, που όχι μόνο αγαπά την ποίηση αλλά είναι και ο ίδιος ποιητής, έχει γράψει πολύ ενδιαφέροντα αστυνομικά μυθιστορήματα.
Όμως το "Τζούλιαν", έργο του 1995, δεν είναι απλώς αστυνομικό μυθιστόρημα. Συνδυάζοντας στοιχεία επιστημονικής φαντασίας (κάποια θυμίζουν"1984") με την αστυνομική πλοκή, με κεντρικό χαρακτήρα έναν καθηγητή, τον Τέο Φαρόν, καθηγητή στην Οξφόρδη, έμμεσα προσπαθεί με το έργο αυτό να κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου για το ζοφερό μέλλον που αναμένει την ανθρωπότητα.
Το έργο τοποθετείται στο 2021. Εδώ και είκοσι χρόνια δεν έχει γεννηθεί κανένα παιδί, όχι μόνο στην Αγγλία αλλά πουθενά στον κόσμο. Μια επιδημία στειρότητας έχει απλωθεί παντού. Την Αγγλία κυβερνά ένας δικτάτορας, Φύλακας αποκαλείται, ξάδερφος του Φαρόν, με τον οποίο πέρασαν ευχάριστα κι αγαπημένα τα παιδικά τους χρόνια, αλλά τώρα έχουν πολύ διαφορετικές αντιλήψεις. Όλοι οι άντρες υποβάλλονται υποχρεωτικά σε εξετάσεις σπέρματος, ψάχνοντας για κάποιον με τον οποίο θα μπορούσε να συνεχιστεί η ζωή στη γη. Οι γυναίκες αντικαθιστούν τα παιδιά που τόσο λαχταρούν με κούκλες, κάνουν βαφτίσεις με...γατάκια, χωριά ερημώνονται, ενώ η φύση καταλαμβάνει ολοένα και μεγαλύτερο μέρος. Οι πολύ γέροι οδηγούνται στη λεγόμενη Αποδήμηση, μια μαζική, αναγκαστική αυτοκτονία, ενώ Παρεπίδημοι είναι οι μετανάστες που εκτελούν τις κατώτερες εργασίες και αντιμετωπίζονται με τρόπο βασανιστικό και εξευτελιστικό. Η τελευταία γενιά που ήρθε στον κόσμο ονομάζονται Ωμέγα. Είναι μια γενιά όμορφη αλλά σκληρή, εγωιστική, βάρβαρη. Ο κόσμος όπως τον ξέρουμε οδεύει προς το τέλος του. Και γιατί όχι; Γιατί αυτό είναι απίθανο; "Απ' τα τέσσερα δισεκατομμύρια μορφών ζωής που υπήρχαν σ' αυτόν τον πλανήτη, τα τρία δισεκατομμύρια εννιακόσια εξήντα εκατομμύρια έχουν πια εξαφανιστεί. Το γιατί δεν το ξέρουμε. Μερικά εξέλιπαν αναίτια, μερικά λόγω φυσικών καταστροφών, άλλα καταστράφηκαν από μετεωρίτες και αστεροειδή. Αν πάρουμε υπ' όψη αυτούς τους μαζικούς αφανισμούς, φαίνεται παράλογο να υποθέσουμε πως ο homo sapiens θα εξαιρεθεί. Το είδος μας θα αποδειχθεί το πλέον βραχύβιο, ένα απλό βλεφάρισμα θα έλεγε κανείς, στο μάτι του χρόνου."
Ο Τέο Φάρον, που ως καθηγητής αναφέρεται συχνά και σε έργα της αγγλικής κυρίως λογοτεχνίας, διαζευγμένος, γνωρίζει μια κοπέλα, τη Τζούλιαν, η οποία είχε παρακολουθήσει μερικά από τα μαθήματά του. Μια μέρα εκείνη τον συναντά και τον οδηγεί σε μια μυστική συνάντηση όπου μια μικρή ομάδα που αντιδρά στην όλη πολιτική του δικτάτορα-Φύλακα, ετοιμάζει μια έμπρακτη αντίδραση και ζητά από τον Φάρον, ως συγγενή του δικτάτορα, να τους βοηθήσει. Η συνέχεια είναι γεμάτη περιπέτειες και ανατροπές. Η Τζούλιαν, που είναι παντρεμένη, μένει έγκυος. Είναι σαν ένα θαύμα που όλοι θέλουν να οικειοποιηθούν. Σαν να μην έχει τελειώσει ο κόσμος, είναι μια αμυδρή ελπίδα πως ο homo sapiens δεν θα εξαφανιστεί. Ακολουθεί καταδίωξη μέσα από μια ερημωμένη ύπαιθρο, δολοφονίες, προσπάθεια να κρατηθεί μυστική η εγκυμοσύνη γιατί όποιος θα έχει το παιδί θα αποκτήσει δύναμη, θα κυριαρχήσει.
Είναι ένα βιβλίο ζοφερό. Αλλά κι ένα βιβλίο που μας κρούει τον κώδωνα του κινδύνου. Μήπως και σήμερα δεν μιλάμε για την κλιματική αλλαγή, μήπως δεν εμφανίζονται συνεχώς αρρώστιες και ιοί που εξοντώνουν χιλιάδες ανθρώπους; Πολλοί είναι αυτοί που προλέγουν το τέλος του κόσμου όπως τον ξέρουμε. Η Π.Ντ. Τζέημς μας το είπε με το "Τζούλιαν". Ταυτόχρονα όμως μας αφήνει μια αχτίδα φωτός. Θα κυριαρχήσει άραγε;

Σημ. Το βιβλίο γυρίστηκε σε ταινία με τον τίτλο "The children of men".

Δευτέρα, Απριλίου 13, 2020

Χαμένος Ορίζων

Τζέημς Χίλτον
Χαμένος Ορίζων
Γαλαξίας, 1961
Μετ. Μάγδα Καϊναδά
Μπορεί να είναι η τρίτη, σίγουρα όμως είναι η δεύτερη φορά που αναζητώ στην ανάγνωση του πασίγνωστου αυτού βιβλίου (και ταινίας) την ονειρική ουτοπία του Σάγκρι-Λα. Ξεφεύγοντας από τον ζόφο των ημερών, μακριά από τις ανακοινώσεις των χιλιάδων νεκρών που ακούμε καθημερινά, θέλησα να ξαναγυρίσω, με τη φαντασία έστω, στην απόκοσμη ηρεμία του εξωπραγματικού μοναστηριού.
Εκδομένο για πρώτη φορά το 1933 το μυθιστόρημα του γνωστού Άγγλου μυθιστοριογράφου Τζέημς Χίλτον (1900-1954), γνώρισε πολλές μεταφράσεις και δυο κινημτογραφικές μεταφορές. Κεντρικός ήρωας του βιβλίου είναι ο Χένρι Κόνγουαιη που ο συνδυασμός πνευματικών και φυσικών προσόντων του χάριζε μια ιδιαίτερη γοητεία. Υπηρετώντας ως πρόξενος της Βρετανίας στο Μπασκούλ της Κίνας, φεύγει όταν εκεί ξεσπούν ταραχές. Μαζί με άλλους δυο άνδρες και μια γυναίκα-ιεραπόστολο επιβιβάζονται σ' ένα ιδιωτικό αεροπλάνο. Ταξιδεύουν για ώρες όταν ανακαλύπτουν ότι το αεροπλάνο οδεύει προς άγνωστο προορισμό, με πιλότο έναν Κινέζο ή Θιβετιανό, που τους προσγειώνει  σ' ένα απομονωμένο, άγριο τοπίο, τριγυρισμένο από πανύψηλα βουνά. Ενώ διερωτώνται τι συμβαίνει και τι μπορούν να κάνουν, εμφανίζεται μια ομάδα ντόπιων, που τους προσφέρει φιλοξενία σ' ένα βουδιστικό μοναστήρι, το Σάγκρι-Λα. "Πρώτος το είδε ο Κόνγουαιη. Και του φάνηκε σαν ένα όραμα, ένα δημιούργημα της φαντασίας του. Η έλλειψη οξυγόνου, σκέφτηκε, καταπονώντας τις δυνάμεις του, τον έκανε να έχει παραισθήσεις. Ήταν, αλήθεια, ένα αλλόκοτο και σχεδόν απίστευτο θέαμα. Μια σειρά πολύχρωμα κτίσματα ήταν γαντζωμένα στην πλαγιά του βουνού, όχι με τη βλοσυρή σοβαρότητα ενός πύργου της Ρηνανίας, αλλά με τη γοητευτική λεπτότητα ροδοπέταλων κρεμασμένων  πάνω σ' έναν απόκρημνο βράχο. Κάτι υπέροχο".
Σ' αυτή την απόμακρη, απομονωμένη γωνιά του κόσμου εκπλήξεις περιμένουν τους τέσσερις ταξιδιώτες. Το Σάγκρι-Λα δεν στερείται καμιά από τις σύγχρονες ανέσεις. Κεντρική θέρμανση, ευχάριστο μπάνιο, περιποίηση, γενικά ένα ωραίο και άνετο περιβάλλον. Αίθουσες με καταπληκτικούς καλλιτεχνικούς θησαυρούς, βιβλιοθήκη με σπάνιες εκδόσεις, αίθουσα μουσικής με πιάνο και άρπα, την οποία παίζει μια νεαρή κοπέλλα, η Λο-Τσεν. Οι μοναχοί Λάμα ζουν ήρεμα και αθόρυβα σ' αυτόν τον επίγειο παράδεισο. Μελετούν, γράφουν, ακούν ή παίζουν μουσική, σκέφτονται. Στις γεμάτες περιέργεια ερωτήσεις των ξένων (προπάντων πώς και πότε θα μπορέσουν να φύγουν) δίνει απαντήσεις ένας Λάμα, ο Τσαγκ, ο οποίος όμως πολύ συχνά απαντά μ' ένα "λυπάμαι αλλά δεν μπορώ να σας δώσω αυτή την πληροφορία". Δεν αρνείται όμως να εξηγήσει τη φιλοσοφία του μοναστηριού: "Πάνω απ' όλα πιστεύουμε στη μετριοπάθεια. Η αποφυγή της υπερβολής, κάθε είδους υπερβολής- αυτή είναι η αρετή που καλλιεργούμε. Ακόμη, αν μου επιτρέπετε την παραδοξότητα της υπερβολής, και αυτής της ίδιας της αρετής".
Ο Κόνγουαιη γοητεύεται από την όλη ατμόσφαιρα. Μια μέρα γίνεται δεχτός από τον Μεγάλο Λάμα, τιμή που επιφυλάσσεται για πολύ λίγους. Ακολουθούν και άλλες συναντήσεις και ωραίες συζητήσεις. Ο Μέγας Λάμα του αφηγείται την ιστορία του μοναστηριού, του λέει ότι το τέλος του ίδιου είναι κοντά (είναι ήδη πάνω από 200 χρονών!) και του προτείνει να γίνει διάδοχός του. Του περιγράφει τι θα έχει να κερδίσει. Του υπόσχεται μακροζωία, ηρεμία, γαλήνη, ενασχόληση με ό,τι του αρέσει. "Τα χρόνια θα έρχονται και θα περνούν κι εσύ θα μεταπηδήσεις από τις σαρκικές απολαύσεις σε σφαίρες λιτότερες, αλλά όχι λιγότερο ευχάριστες. Μπορεί να χάσεις τη σωματική ρώμη και την όρεξη, θα κερδίσεις όμως πολλά για αντάλλαγμα: ψυχική γαλήνη και ωριμότητα, σύνεση και την άδολη χαρά των αναμνήσεων. Και το πολυτιμότερο απ' όλα, θα έχεις τον Χρόνο- το σπάνιο και υπέροχο τούτο δώρο που οι Δυτικές χώρες σας το έχασαν, προσπαθώντας να το αποκτήσουν".
Θα μείνει ή θα φύγει άραγε ο Κόνγουαιη; Το τέλος του μυθιστορήματος, παράδοξο όσο και η όλη υπόθεση, μας αφήνει με την ευχή να μπορούσε κάποτε ο κόσμος να γίνει ένα Σάγκρι-Λα. Ένα ουτοπικό όνειρο που για την ώρα μπορούμε μόνο να απολαμβάνουμε διαβάζοντας το μυθιστόρημα και ξεφεύγοντας για λίγο με τη φαντασία από την οδυνηρή πραγματικότητα.

Τετάρτη, Απριλίου 08, 2020

Μακάρι να πάνε όλα καλά

Carolina Setterwall
Μακάρι όλα να πάνε  καλά
Μεταίχμιο, 2019
Μετ. Γρηγόρης Κονδύλης
Δεν θα μπορούσε να υπάρχει πιο επίκαιρη ευχή για την πρωτόγνωρη κατάσταση που γνωρίζει στις μέρες μας η ανθρωπότητα. Μια ευχή για έναν αγώνα,  έναν πόλεμο ενάντια στον αόρατο εχθρό. Όμως η ευχή αποτελεί απλώς τίτλο βιβλίου που δεν έχει καμιά σχέση με τη φοβερή πανδημία που αντιμετωπίζουμε σήμερα. Η ευχή αναφέρεται σε προσωπική και όχι σε συλλογική ζωή.
Το βιβλίο, πρώτο της σουηδής συγγραφέως, διαφημίζεται αρκούντως, με τον χαρακτηρισμό μάλιστα του διεθνούς best seller. Σε αντίθεση με τη φήμη του, το βρήκα πολύ μέτριο και για άλλη μια φορά έκανα τη σκέψη πόσο η διαφήμιση και η προώθηση ευνοούν και τα πνευματικά και όχι μόνο τα υλικά δημιουργήματα. Κεντρικό θέμα του βιβλίου είναι ο ξαφνικός θάνατος ενός νέου ανθρώπου και οι επιπτώσεις στη σύζυγό του, θέμα που άλλοι συγγραφείς έχουν χειριστεί πολύ καλύτερα. Π.χ. "Η χρονιά της μαγικής σκέψης" της Τζόαν Ντιντιόν ή το ακόμα καλύτερο "Όσο κρατάει ένας στεναγμός" της Ανν Φιλίπ, εξαντλημένο δυστυχώς.
Η Καρολίνα, μια νέα γυναίκα μ' ένα οχτάμηνο βρέφος, ξαφνικά, ένα πρωί βρίσκει τον άντρα της νεκρό. Με χρονικές εναλλαγές, καλύπτοντας τα χρόνια 2009-2017, η Καρολίνα αφηγείται τη ζωή της. Τη γνωριμία με τον άντρα της, τη γέννηση του παιδιού, τον ξαφνικό θάνατο εκείνου, τη ζωή της μετά. Ως θέμα φαίνεται ενδιαφέρον, όμως η αφήγηση παραμένει πολύ επιφανειακή. Κανένας προβληματισμός πάνω στο θέμα ζωή-θάνατος, καμιά βαθύτερη φιλοσοφική σκέψη. Είναι απλώς μια ιστορία που έχουν βιώσει και θα μπορούσαν να αφηγηθούν χιλιάδες γυναίκες.
Για λίγο αναζωπυρώνεται το ενδιαφέρον του αναγνώστη όταν, ενάμισυ χρόνο μετά τον θάνατο του συζύγου της, η Καρολίνα αισθάνεται την ανάγκη για έναν καινούριο σύντροφο, έχει τους προβληματισμούς της, και τελικά ενδίδει στην επιθυμία να ξαναφτιάξει τη ζωή της. Όμως γρήγορα και πάλι η αφήγηση ξεπέφτει στο συνηθισμένο και επίπεδο ύφος.
Αν κάτι βρήκα χρήσιμο σ' αυτό το βιβλίο, είναι η σύγκριση της δικής μας κοινωνίας με τη σουηδική, την οποία ασφαλώς ξέρουμε και από πολλά άλλα βιβλία, προπάντων την ανθηρή σουηδική αστυνομική λογοτεχνία. Π.χ. η έλλειψη συχνής επικοινωνίας με συγγενείς λόγω αποστάσεων, η δυσκολία εξεύρεσης κατοικίας, η παροχή γονικής άδειας και στους δύο γονείς, η πρσφορά κρατικής ψυχοθεραπείας όταν χρειάζεται, ο τρόπος της κηδείας και του πένθους κ.λπ. Δεν μπορώ να μη σημειώσω κάτι που μου φάνηκε από παράξενο έως εξωφρενικό και αστείο. Για να πάρουν ένα γατάκι για το σπίτι έπρεπε να κάνουν κράτηση καιρό πριν και μάλιστα χρειάστηκε να μεταβούν κάπου αεροπορικώς για να το παραλάβουν!!
Γενικά είναι ένα ευκολοδιάβαστο βιβλίο που όποιος δεν έχει διαβάσει άλλα ανάλογα, μπορεί να το βρει αρκετά καλό.

Τετάρτη, Απριλίου 01, 2020

Ζευγάρια που έγραψαν την Ιστορία της Ελλάδας

Λένα Διβάνη
Ζευγάρια που έγραψαν την
ιστορία της Ελλάδας
Πατάκης, 2019
Πολύ καιρό είχα να ξενυχτήσω για ένα βιβλίο. Ένα βιβλίο που δεν μπορείς να το αφήσεις, αγωνιώντας για τη συνέχεια και το τέλος. Και το πιο αξιοπερίεργο, μου συνέβη με ένα βιβλίο που ήξερα και τη συνέχεια και το τέλος!
Η Λένα Διβάνη, καθηγήτρια Ιστορίας Εξωτερικής Πολιτικής στη Νομική Αθηνών και συγγραφέας, αιχμαλωτίζει τη σκέψη μας, μας παρασύρει μ' ένα ανάγνωσμα που άπληστα διαβάζουμε κι ας ξέρουμε τι θα συμβεί, μάλλον τι συνέβη. Κι όμως διαβάζουμε και διαβάζουμε κι όλο σκεφτόμαστε, αχ, γιατί να γίνει έτσι, γιατί δεν πάρθηκαν διαφορετικές αποφάσεις, γιατί τα πράγματα δεν συνέβησαν αλλιώς; Κλείνοντας το βιβλίο ένιωσα μια απέραντη θλίψη, έναν καημό για τον Ελληνισμό που θα μπορούσε να 'χει άλλη τύχη, που θα μπορούσε να πορευτεί διαφορετικά στην Ιστορία αν...
Η Λένα Διβάνη, καλύπτοντας μια περίοδο περίπου ενάμισυ αιώνα και ακολουθώντας αντίστροφη χρονολογική  σειρά, εξιστορεί τη ζωή οχτώ ζευγαριών που, όπως λέει, έγραψαν την Ιστορία της Ελλάδας: Γεώργιος Παπανδρέου και Κυβέλη, Παύλος και Φρειδερίκη, Νίκος Μπελογιάννης και Έλλη Παππά, Ελευθέριος Βενιζέλος και Έλενα, Ίων Δραγούμης, Πηνελόπη Δέλτα και Μαρίκα Κοτοπούλη, Χαρίλαος και Σοφία Τρικούπη, Όθωνας και Αμαλία, Μαντώ Μαυρογένους και Δημήτριος Υψηλάντης.
Στον πρόλογό της η συγγραφέας δικαιολογεί ως εξής την απόφασή της να ερευνήσει, να μελετήσει και να γράψει την ιστορία αυτών των ζευγαριών: "Κατάλαβα ότι η αθέατη προσωπική ζωή των πρωταγωνιστών της ιστορίας παίζει έναν τεράστιο ρόλο στις αποφάσεις, στις κινήσεις τους. Άνθρωποι είναι κι αυτοί σαν και μας. Πώς θα κατανοήσουμε τις αποφάσεις ενός δημόσιου προσώπου, χωρίς να γνωρίζουμε, έστω και στοιχειωδώς, τα κίνητρά του, τα τραύματά του, τις ανομολόγητες ανάγκες του; Πώς να καταλάβεις τη στάση του Μεταξά αν δεν διαβάσεις το ημερολόγιό του, όπου συνεχώς θρηνεί ότι είναι κοντός; Πώς να ερμηνεύσεις τη στάση του Ανδρέα Παπανδρέου απέναντι στην Ένωση Κέντρου αν δεν ξέρεις την άβυσσο που τον χώριζε από τον πατέρα του; Η "μικρή" ιστορία τους, η προσωπική, έχει αναμφισβήτητα επηρεάσει τη μεγάλη, αυτή με το "ι" κεφαλαίο, αυτή που υφιστάμεθα όλοι εμείς".
Μα το ενδιαφέρον και η σημασία του βιβλίου έγκειται κυρίως σε κάτι άλλο. Η εξιστόρηση της ζωής των οχτώ ζευγαριών τοποθετείται μέσα στο ευρύτερο ιστορικό και κοινωνικό περιβάλλον. Πέρα από τους πρωταγωνιστές πλήθος κομπάρσοι συμμετέχουν και επηρεάζουν την πορεία των γεγονότων. Οι διαφορετικές πολιτικές απόψεις, τα συμφέροντα και οι επεμβάσεις των Μεγάλων Δυνάμεων, οι προσωπικές αντιπαλότητες, το συναίσθημα που συχνά κυριαρχεί και παρασύρει σε αντίθεση με τη λογική που άλλα υπαγορεύει, διαμόρφωσαν μια Ελλάδα που άργησε πολύ να βρει το δρόμο της μετά την Επανάσταση και την απαλλαγή από την τουρκική σκλαβιά. Δάνεια  συνάφθηκαν κατά τη διάρκεια της Επανάστασης και φαγώθηκαν σε εμφυλίους πριν καλά-καλά ελευθερωθεί η χώρα, ο δημαγωγός Κωλέττης  παρασύρει εισάγοντας τη Μεγάλη Ιδέα κόντρα στη λογική, οι νεαροί βασιλιάδες, άπειροι, δεν είναι παρά ενεργούμενα των χωρών τους (αλήθεια, τι χρειάζονταν οι βασιλιάδες;). Κι εκεί που ξεπροβάλλουν κάποιες μεγάλες μορφές που  θα μπορούσαν να διαμορφώσουν μια άλλη Ελλάδα, τις περιμένει ο διωγμός και η εξουδετέρωση. Ο Καποδίστριας δολοφονείται, ο Βενιζέλος αναθεματίζεται και δέχεται δυο δολοφονικές απόπειρες, ο Τρικούπης δεν εκλέγεται καν βουλευτής...
Ας μη θεωρηθεί  ότι πρόκειται για ένα βαρύ βιβλίο Ιστορίας. Το αντίθετο. Με ύφος ανάλαφρο, συχνά με χιούμορ και εύστοχα σχόλια, η συγγραφέας δημιουργεί το ιστορικό περιβάλλον μέσα στο οποίο έδρασαν οι ήρωές της. Τα ζευγάρια δεν ήταν πάντα ζευγάρια με την κλασική έννοια του όρου. Για παράδειγμα, η Μαντώ Μαυρογένους και ο Δημήτριος Υψηλάντης δεν παντρεύτηκαν ποτέ (αμφισβητείται μάλιστα αν υπήρξαν καν εραστές), ο Ίωνας Δραγούμης, αυτή η "ιδεώδης" μορφή, δεν παντρεύτηκε ούτε την αιώνια αγαπημένη Πηνελόπη Δέλτα, ούτε τον κατοπινό του έρωτα, τη Μαρίκα Κοτοπούλη. Ο Βενιζέλος δεν ξέχασε ποτέ την πρώτη του γυναίκα που πέθανε στη γέννα του δεύτερού τους παιδιού, δεν παντρεύτηκε ούτε τη χήρα Παρασκευούλα Βλουμ με την οποία δημιούργησε δεσμό, παντρεύτηκε όμως την πλούσια, αγγλοθρεμμένη Έλενα Σκυλίτση για λόγους εθνικού συμφέροντος. Ο Τρικούπης έζησε πάντα με φύλακα-φρουρό την επίσης άγαμη αδελφή του Σοφία, ο Νίκος Μπελογιάννης, ο "άνθρωπος με το γαρύφαλλο", εξιλαστήριο θύμα της Αριστεράς, αφού παντρεύτηκε και χώρισε δυο φορές, δημιουργεί δεσμό με την επίσης παντρεμένη Έλλη Παππά, που γεννά το παιδί τους στη φυλακή, ο Γεώργιος Παπανδρέου εγκαταλείπει την πρώτη του γυναίκα, τη Σοφία Μινέικο, για χάρη της ηθοποιού Κυβέλης.
Όταν κλείνω το βιβλίο, ένα βιβλίο που θα μπορούσε να αποτελέσει ένα  χρήσιμο βοήθημα ιστορικής γνώσης, ένας βαθύς αναστεναγμός μου ξεφεύγει: Αχ, Ελλάδα...