Τρίτη, Οκτωβρίου 14, 2008

Τι ζητούν οι βάρβαροι

"Τι ζητούν οι Βούλγαροι στη Μακεδονία, τι ζητούν οι βάρβαροι στα ελληνικά χωριά..." (τη συνέχεια δεν τη θυμάμαι) ήταν ένα τραγούδι που με πατριωτικό ενθουσιασμό τραγουδούσαμε μικροί στα κατηχητικά. Και την περασμένη ακόμα δεκαετία διαδηλώναμε εναντίον των διεκδικήσεων των Σκοπιανών φωνάζοντας "Το όνομά μας είναι η ψυχή μας".
Με όλη αυτή τη βαθιά μέσα μου χαραγμένη προϊστορία δυσκολεύομαι να δεχτώ τη θέση του βιβλίου του Κούρτοβικ "Τι ζητούν οι βάρβαροι" (Ελληνικά Γράμματα, 2008) που θέλει τη Μακεδονία και γενικά τα Βαλκάνια κοινή μήτρα και κοινή κληρονομιά των λαών που τα κατοικούν. Βεβαίως, αυτό δεν αναιρεί την άποψή μου ότι το βιβλίο αυτό είναι άκρως ενδιαφέρον, ένα από τα καλύτερα, πιστεύω, δείγματα της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνικής παραγωγής. Είναι ένα βιβλίο που "σηκώνει συζήτηση" για πάρα πολλά θέματα που θίγει. Η σχέση λογοτεχνίας-ιστορίας, οι λογοτεχνικοί διαγωνισμοί και τα βραβεία, οι κριτικές επιτροπές των οποίων τα μέλη συχνά δεν διαβάζουν τα βιβλία που κρίνουν, η ιστορική μνήμη και η ιστορική αλήθεια, οι σημερινές διακρατικές σχέσεις, θέματα τεχνικής του λογοτεχνικού κειμένου και άλλα ακόμα, μπορούν να δώσουν αφορμή για γόνιμες συζητήσεις σε λογοτεχνικές συντροφιές.
Ας έρθω όμως στην υπόθεση του βιβλίου. Σε μια κωμόπολη στη βόρειο Ελλάδα, την Τιρύμμεια, κάπου στη Μακεδονία, συγκεντρώνονται τα μέλη μιας κριτικής επιτροπής που θα αποφασίσει για το βραβείο του λογοτεχνικού διαγωνισμού Interbalkan, ένα διαγωνισμό τον οποίο θέλουν να αναβαθμίσουν για να λειτουργήσει ως μέσο κατανόησης και συνεργασίας των Βαλκανικών λαών. Οι επικρατέστερες υποψηφιότητες είναι τρεις: του Έλληνα συγγραφέα Αντώνη Ρωμανού (που δεν εμφανίζεται στο βιβλίο), της Βουλγάρας Νίνας Ντάνεβα, που όχι μόνο είναι διαρκώς παρούσα αλλά και λειτουργεί ως σεξουαλικό σύμβολο, και του Σέρβου Λιούμποφ Βρατσάνοβιτς. Οι υποψηφιότητες συζητούνται σε συνεδρίες της κριτικής επιτροπής που διαρκούν πέντε μέρες, ενώ διανθίζονται και με συζητήσεις που διεξάγονται εκτός των επισήμων συνεδριών, μια και τα μέλη της κριτικής επιτροπής, που και αυτά προέρχονται από τις Βαλκανικές χώρες, συνδέονται μεταξύ τους με γνωριμίες και φιλίες, αλλά και με εορταστικές εκδηλώσεις που οργανώνονται από το δήμαρχο της φιλοξενούσας πόλης.
Με έκπληξη η κριτική επιτροπή διαπιστώνει ότι και τα τρία επικρατέστερα μυθιστορήματα έχουν κοινό θέμα. Ένα παλιό επεισόδιο που συνέβη το 1913, μεταξύ Α΄ και Β΄ Βαλκανικού Πολέμου, έναν άτυχο γάμο και το βομβαρδισμό ενός χωριού στα σύνορα μεταξύ Ελλάδας, Βουλγαρίας και Σερβίας, το οποίο όμως επεισόδιο ο καθένας επεξεργάζεται από τη δική του σκοπιά. Στις συνεδρίες διαβάζονται αποσπάσματα και γίνονται σχόλια και στα τρία μυθιστορήματα. Ομολογώ ότι δυσκολεύτηκα αρκετά να συγκρατήσω και να διαχωρίσω στη σκέψη μου τα μέλη της κριτικής επιτροπής, τους συγγραφείς των υπό κρίση έργων και τους μυθιστορηματικούς ήρωες, αφού όλοι προέρχονται από όλες τις Βαλκανικές χώρες. Ο καθένας απ' αυτούς υπερασπίζεται τη δική του αλήθεια, που έχει να κάνει με την ιστορική πορεία της ταραγμένης αυτής περιοχής της Ευρώπης, και που η Ευρώπη αδυνατεί να κατανοήσει. Χαρακτηριστική είναι η στάση της εκροσώπου ενός γαλλογερμανικού καναλιού, της Ούτα Ράουντερμπεργκ, που παρακολουθεί το συνέδριο, αλλά που κάποια στιγμή απηυδησμένη το εγκαταλείπει χαρακτηρίζοντας όλη αυτή τη σύναξη ως "τρελοκομείο".
Πού θα δοθεί τελικά το βραβείο; Δεν θα το αποκαλύψω. Μήπως άραγε υποβάλλεται η ιδέα μιας δύναμης που θα επικρατήσει τελικά στα Βαλκάνια;
Το μυθιστόρημα του Κούρτοβικ είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον. Μήπως όμως θα ήταν προτιμότερο να μην εμπλέξει τόσα θέματα; Δηλαδή πέραν του κεντρικού στο οποίο έχω αναφερθεί, πλήθος άλλα θέματα και σκηνές παρεμβάλλονται. Π.χ. απεργία γεωργών και αποκλεισμός με τρακτέρ, μια έντονα χρωματισμένη σεξουαλική συνεύρεση, εικόνες που δεν έχουν άμεση σχέση με το θέμα, όπως όταν η Ούτα βλέπει κάποιον να ξύνει το αυτί του με το ξύλινο πόδι του ή όταν ο χορηγός του βραβείου, ο ισχυρός οινοβιομήχανος Ξινός χαϊδεύει στα γόνατά του έναν τεράστιο...αρουραίο. Σε δυο κεφάλαια μιλούν δυο νεκροί, ένας Έλληνας κι ένας Βούλγαρος (λογοτεχνική συγγένεια με τον "Σέργιο και Βάκχο" του Καραγάτση) ενώ ένας τρίτος νεκρός γέρος σαν να μας δίνει στο τέλος το διδαχτικό επιμύθιο: "Αχ, πώς αναγαλιάζει η ψυχή μου που σας βλέπω μονοιασμένους!"
Οπωσδήποτε όμως το "Τι ζητούν οι βάρβαροι" ξεχωρίζει μέσα στην πληθώρα της νεοελληνικής εκδοτικής παραγωγής.


4 σχόλια:

  1. Δεν πιστεύω ότι η τελική βράβευση έχει σχέση, όπως πιθανολογείς, με το ποια δύναμη θα κυριαρχήσει στα Βαλκάνια. Γνώμη μου είναι ότι δόθηκε μια ανώδυνη λύση, ώστε να αποφύγουν να βάλουν την χείρα επί τον τύπον των ήλων. Κι έτσι αυτή η χώρα που πήρε το βραβείο, από παλαιό εχθρό όλων των Βαλκανικών λαών, μετατρέπεται πλέον σε ανώδυνο "συνομιλητή" μπροστά στα επώδυνα προβλήματα που έχουν οι βαλκανικές χώρες μεταξύ τους.
    Κάπως έτσι το καταγράφω στο δικό μου αντίστοιχο ποστ της 21ης.9.2008.
    Πατριάρχης Φώτιος

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Με συγχωρείς, σεβαστέ Πατριάρχη, που παρ' όλο ότι σε επισκέπτομαι τακτικά μου διέφυγε η παρουσίασή σου, αλλιώς θα παρέπεμπα και σ' αυτήν. Τη διάβασα αμέσως και συμφωνώ σε πολλά από όσα λες. Είναι και πολλά άλλα που θα μπορούσε να πει κανείς για το βιβλίο του Κούρτοβικ, γι' αυτό και μου άρεσε, ίσως και γιατί συγκρίνοντάς το με πρώτα σε κυκλοφορία ελληνικά βιβλία (ονόματα δεν λέω)εντοπίζω σημαντική διαφορά ποιότητας.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Τελικά φαίνεται για ένα ενδιαφέρον βιβλίο και δεν το είχα προσέξει τόσο καιρό. Μάλλον θα είναι ένα από τα επόμενα που θα προμηθευτώ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Ναι, αγαπητή Κωνσταντίνα, είναι πολύ ενδιαφέρον βιβλίο, παρ' όλο ότι δεν του λείπουν τα τρωτά.

    ΑπάντησηΔιαγραφή