Σάββατο, Ιανουαρίου 09, 2010

Μαθήματα ελληνικών

Νόμιζα ότι διαβάζοντας το τελευταίο βιβλίο της αγαπημένης μου Ζακλίν ντε Ρομιγύ "Μαθήματα ελληνικών" (Ωκεανίδα 2009, μετ. Χριστιάνα Σαμαρά) θα ένιωθα χαρά και υπερηφάνεια, γιατί ως Ελληνίδα έχω το προνόμιο να μιλώ αυτή τη γλώσσα που είναι ικανή νε εμπνεύσει τέτοια λατρεία σε ξένους. Τα ένιωσα, βέβαια, κι αυτά τα συναισθήματα. Όμως, παράλληλα, κλείνοντας το βιβλίο (το οποίο είμαι σίγουρη θα ξανανοίξω πολλές φορές), μια βαθιά μελαγχολία κυριάρχησε μέσα μου. Προσπάθησα να εξηγήσω γιατί και νομίζω αυτό οφείλεται σε δυο λόγους: πρώτα, για τις γνώσεις της σχεδόν εκατοντάχρονης (γεν. 1913) Ζακλίν γύρω από την αρχαία ελληνική γραμματεία, το εύρος και το βάθος της σκέψης της πάνω σε όλα τα κείμενα της κλασικής αρχαιότητας, γνώσεις που ίσως κανείς ακόμα και από εμάς τους φιλολόγους δεν μπόρεσε να αποκτήσει. Από τους προσωκρατικούς, τον Όμηρο, τους τραγικούς, τους κωμικούς, τους λυρικούς ποιητές, τους φιλοσόφους, τους ρήτορες, τους ιστορικούς και ό, τι άλλο μας έχει παραδοθεί, δεν υπάρχει τίποτε στο οποίο να μην κινείται με άνεση, από το οποίο να μην αντλεί παραδείγματα.
Και ο δεύτερος λόγος της μελαγχολίας μου είναι η υποβάθμιση που υφίσταται η αρχαία γλώσσα στις μέρες μας. Η περιφρόνηση του μαθήματος των Αρχαίων Ελληνικών, ο περιορισμός ή η κατάργηση της διδασκαλίας του, ως άχρηστου και περιττού κι έρχεται μια Γαλλίδα να διαλαλήσει την ομορφιά της γλώσσας μας, να μας πει πως αν γράφτηκαν σπουδαία έργα λογοτεχνίας, αυτό οφείλεται και στη γλώσσα στην οποία διατυπώθηκαν. "Πιστεύουμε ότι οι ιδιαιτερότητες της αρχαίας ελληνικής γλώσσας-η ακρίβεια, η λεπτότητα των εκφραστικών αποχρώσεων-εξηγούν εν μέρει την πνευματική καταξίωση των έργων της ελληνικής λογοτεχνίας", γράφει στον πρόλογο. (Ας σημειωθεί εδώ ότι ο ακριβής τίτλος του πρωτοτύπου είναι "Petites lecons sur le grec ancien", δηλ."Σύντομα μαθήματα στην ελληνική αρχαιότητα", επομένως το βιβλίο δεν αναφέρεται γενικά στα ελληνικά, αλλά στα αρχαία ελληνικά, λέξη την οποία φαίνεται ότι οι εκδότες ήθελαν να αποφύγουν!).
Το βιβλίο που υπογράφεται επίσης από την Μονίκ Τρεντέ-ας μη ξεχνάμε ότι η Ρομιγύ είναι σχεδόν τυφλή- χωρίζεται σε οκτώ κεφάλαια. Σε καθένα από αυτά εξετάζεται και μια πτυχή, ένα φαινόμενο της αρχαίας ελληνικής που της δίνει την ιδιαιτερότητά της, που την καθιστά μοναδική και ξεχωριστή. Αρχίζει με την ευρεία εξάπλωσή της σ' όλο τον τότε γνωστό κόσμο, μια εξάπλωση που επετεύχθη χωρίς καταναγκασμό, σε αντίθεση με τους σύγχρονους αποικιοκράτες που επέβαλαν τη γλώσσα τους στους κατακτημένους λαούς.
Συνεχίζει για να δείξει την ακρίβεια και την ομορφιά αυτής της γλώσσας. Μέσα από παραδείγματα δείχνει τη στενή σχέση γλώσσας και υψηλής ποιότητας λογοτεχνικών έργων, που η απήχηση και η επίδρασή τους φτάνει ως τις μέρες μας. Λέξεις που επινοήθηκαν από τους δημιουργούς για να εκφράσουν τα συναισθήματα και τις ιδέες τους.
Προχωρεί στη συνέχεια, πάντα αντλώντας παραδείγματα από τα κείμενα, σε γραμματικά φαινόμενα. Για παράδειγμα εξετάζει τη σημασία που έχει το κλιτικό σύστημα, η ύπαρξη του άρθρου, η διάκριση των γενών (στα Γαλλικά π.χ. δεν υπάρχει ουδέτερο γένος) αλλά και τη δύναμη που παρέχει στο λόγο η ελευθερία με την οποία μπορούν να κινούνται οι λέξεις μέσα στην πρόταση.
Η σύνθεση και η παραγωγή των λέξεων, τα σχετικά με το ρήμα (η διάκριση που κάνει μεταξύ μέσης και παθητικής φωνής είναι πράγματι εξαιρετική), εκείνα τα αμετάφραστα μόρια (γε, τε, δε, τοι, αυ κ.λπ.) που πάντα μας μπερδεύουν, οι εικόνες, οι παρομοιώσεις, οι μεταφορές, η σχέση των αρχαίων ελληνικών και της γαλλικής γλώσσας, όλ' αυτά εξετάζονται με οξυδέρκεια που καταπλήσει. Στίχοι από τον Όμηρο, τον Αισχύλο ή τον Αριστοφάνη, χωρία από τον Θουκυδίδη, τον Ισοκράτη ή τον Πλάτωνα, για να περιοριστώ σε ενδεικτικές μόνο αναφορές, πλημμυρίζουν το βιβλίο, τεκμηριώνοντας τις θέσεις της.
"Όσοι υποστηρίζουν ενεργά τον εξοβελισμό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας-τόσο στη Γαλλία όσο και σε άλλες χώρες-, έχουν την εντύπωση ότι τα ελληνικά ήταν η γλώσσα μιας πολύ μικρής χώρας που είχε πάψει να είναι ανεξάρτητη πριν ακόμα τη χριστιανική εποχή και πως, κατά συνέπεια, η ύπαρξή τους ανήκει σε ένα μακρινό παρελθόν. Δεν υπάρχει μεγαλύτερο ατόπημα", υποστηρίζει η Ζακλίν.
Να το ξέρει άραγε ότι στο ατόπημα αυτό υποπίπτουν και πολλοί στην ίδια τη χώρα που γέννησε αυτή τη γλώσσα;

14 σχόλια:

  1. Αχ, Κίκα μου, τη πληγή είναι αυτή που μας ξεσκεπάζει η μεγάλη Ρομιγύ.
    Κάθε μέρα πληγώνονται τα αυτιά μας και οι καρδιές μας πονούν με αυτά που ακούμε και αυτά που διαβάζουμε. Σπάμε τις ρίζες μας, γκρεμίζουμε μόνοι μας τα θεμέλια του οίκου μας και μετά.."των οικιών υμών εμπιπραμένων υμείς άδετε.." ( ελπίζω να το θυμάμαι σωστά)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Tη γνώση και την αξία της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας που έχουν πολλοί ξένοι, πνευματικοί άνθρωποι, δεν είναι εύκολο να το καταλάβουμε, παρά μόνο μέσα από τέτοια βιβλία. Αλλά και από άλλες περιπτώσεις. Αναφέρω σχετικό περιστατικό που μου διγήθηκε φίλος που σπούδασε στη Πολωνία. Σε κάποιο μάθημα, ο καθηγητής συνάντησε ελληνικές λέξεις. Και έκανε ένα μικρό μάθημα σχετικά με τις λέξεις αυτές, το νόημα τους, την προέλευση τους. Καταλήγοντας είπε: "Ανάμεσα μας έχουμε και έλληνες σπουδαστες, οι οποίοι θα μας πουν περισσότερα". Και τότε οι έλληνες ... κρύφτηκαν!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Πολύ σωστά το θυμάσαι, αγαπητή Έλεν. Δεν ξέρεις πόσο λυπάμαι για όλα τα νέα παιδιά που δεν είχαν ποτέ την ευκαιρία να γευτούν έστω την ομορφιά της αρχαίας γλώσσας, ν' ακούσουν μια φράση του Θουκυδίδη στην πυκνή της διατύπωση, να απολαύσουν δυο στίχους του Ομήρου με την ποιητική τους ομορφιά. Κρίμα...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Και να σκεφτεί κανείς, αγαπητέ Mike, ότι πολλοί από αυτούς που καταφέρονται εναντίον των Αρχαίων στα σχολεία, έχουν οι ίδιοι φάει τα Αρχαία με το κουτάλι, όπως λέει και μια φίλη μου.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Μπορεί να είναι και αυτός ένας λόγος, αγαπητή Κίκα. Ο τρόπος που μας δίδασκαν τα αρχαία, την εποχή τουλάχιστον που πήγαινα εγώ σχολείο, δεν ήταν ο καλύτερος. Το αντίθετο θα έλεγα. ΄Επρεπε να είχες πολύ ισχυρές δυνάμεις αντίστασεις για να ξεπεράσεις τη στείρα διδασκαλία τους. Ας είναι, θυμάμαι πριν από χρόνια είχα γνωρίσει ένα ζευγάρι Ισπανών, ο κύριος, ήταν φιλόλογος και ποιητής, μου εξομολογήθηκε ότι δεν είχε κανένα πρόβλημα να διαβάζει τις πινακίδες των δρόμων, ακόμη και τους τίτλους των εφημερίδων και να καταλαβαίνει σε γενικές γραμμές τι έλεγαν, γιατί είχε διδαχθεί στο σχολείο Αρχαία Ελληνικά. Τα λόγια του μου θύμησαν κάτι σχετικό που είχε πει ο Nτάρελ. Πόσο δεν είχε δυσκολία να κινηθεί στην Ελλάδα και να αγοράσει τα αναγκαία. Τα καταστήματα είχαν επιγραφές όπως " Αρτοποίειο", "Γαλακτοπωλείο", "Εδωδιμα" κ.α. και είχε καταλήξει λέγοντας πόσο τυχεροί είμαστε εμείς οι Ελλήνες να μιλούμε και να γράφουμε την ίδια γλώσσα που μιλούσε ο Όμηρος. Αυτά τα έγραφε την εποχή που ζούσε στην Ελλάδα, πριν από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Σήμερα αν περπατούσε στους δρόμους της Αθήνας δε θα μπορούσε να πει με σιγουριά σε ποιά χώρα βρίσκεται. Όλες οι ξενόφερτες οι ξενότροπες επιγραφές ακόμα και αυτές που έχουν αρχαίζοντα ονόματα και γράφονται με λατινικούς χαρακτήρες.. εκτός από την ξενομανία των ιδιοκτητών τους και την ψευδαίσθηση ότι το κατάστημα βρίσκεται στην "Εσπερία", μάλλον αγραμματοσύνη και προχειρότητα δείχνουνσε

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Αχ, Κίκα μου ο Μάικ τα είπε όλα! Δυστυχώς κάπου κάνουμε λάθος...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Αγαπητή μου Κίκα,

    εγώ λυπάμαι πολύ περισσότερο όλους όσους "γνώριζαν" αρχαία αλλά δεν γνώριζαν ουσιαστικά παρά μόνο επιφανειακά τη γλώσσα που κρύβει τόση σοφία μέσα της.

    Τα σημερινά παιδιά καμία σχέση δεν έχουν πλέον με αυτήν και είναι παντελώς ξεκομμένα από τις πραγματικές ρίζες τους.

    Δεν συντηρούμε όμως όλοι εμείς αυτή την άγνοια με διάφορους τρόπους, ο καθένας από τη θέση που βρίσκεται και συμμετέχει στην κοινωνία που ζει;

    Θα διαβάσω οπωσδήποτε αυτό το βιβλίο γιατί με ενδιαφέρει να δείξω (όχι να διδάξω) όσα περισσότερα ουσιαστικά μπορώ στην κόρη μου, αυτά που δεν έμαθα εγώ και δεν μου φτάνουν δυο ζωές για να μάθω.

    Σ' ευχαριστώ

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. @Eleni, Phivos. xristiana
    Χαίρομαι για την επικοινωνία μας, αγαπητοί φίλοι. Είναι πολλοί οι λόγοι για την άγνοια ή και την περιφρόνηση των Αρχαίων. Έχετε δίκαιο. Και ο τρόπος που τα διδάσκουμε, αλλά και η έλλειψη αγάπης απ' αυτούς που τα διδάσκουν και η επιμονή τους σε ξερούς τύπους, ακόμα και η άγνοια από μέρους των διδασκόντων της ομορφιάς της γλώσσας και της στενής σχέσης της με τη σημερινή γλώσσα και χίλια δυο άλλα. Όμως, παρ' όλ' αυτά δεν νομίζω ότι θα έπρεπε να εξοβελιστούν από την εκπαίδευση.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Ερχομαι και εγώ αν και Μαθηματικός να συμφωνήσω με όλους.Τα μαθηματικά εχουν ορολογία που παραπέμπει στην αρχαία γλώσσα όπως 'εγγεγραμμένη γωνία" "αντικείμενες ημιευθείες" και πολλά άλλα τα οποία προσπαθούσα να τα αναλύσω στους μαθητές για να κατανοήσουν τη σημασία τους και δυσανασχετούσαν γιατί τους έκανα "αρχαία"
    Και η προσπάθεια να μεταφραστεί το Ευαγγέλιο απέτυχε.Κάποια πράγματα χάνουν τη μαγεία και τη γοητεία τους όταν τα αλλάζουμε

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. @eva Όσοι είχαν την τύχη να διδαχτούν τα Αρχαία, έστω και με τους "ξερούς τύπους", καταλαβαίνουν την αξία και σημασία τους, όπως εσύ, αγαπητή eva.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  11. εγω αγαπητη αναγνωστρια σας εχω ενα βραβειο,γιατι και απο ελληνικα και απο παιδια ξερετε :)
    περαστε σε λιγο να το παρετε!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  12. Αγαπητή cook, θερμά ευχαριστώ για την τιμή που μου έκανες,αν και το μπλογκ μου δεν ασχολείται ειδικά με παιδιά. Πήγα και παρέλαβα αμέσως το βραβείο μου από το μπλογκ σου. Λυπάμαι που δεν μπορώ να το επιδώσω σε άλλους, δεν ξέρω πολλά μπλογκς που ασχολούνται με παιδιά.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  13. Όταν ήμουν νέα , μαθήτρια στο Γυμνάσιο και μάθαινα Αρχαία δυσανασχετούσα μαζί τους και τα διάβαζα με το ζόρι, έπειτα..όταν έγινα μητέρα και διάβαζα τις κόρες μου κατάλαβα πόσο υστερούσαν επειδή..δεν είχαν μάθει Αρχαία και δεν έβρισκαν τις ελληνικές ρίζες.Τώρα τα θεωρώ απαραίτητα , όπως και τη καθαρεύουσα και λυπάμαι αλήθεια τα παιδιά που δεν διάβασαν Παπαδιαμάντη στην αυθεντική εκτέλεση του γιατί ..δεν μπορούσαν να καταλάβουν την ανάγνωση των λέξεων.Χάρηκα που διάβασα το μπλοκ σσας και για την παρουσία σας στο διαδύκτιο.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  14. @αχτίδα Χαίρομαι ιδιαίτερα για τη γνωριμία, αγαπητή αχτίδα. Επισκέφθηκα το ωραίο σας μπλογκ και σύντομα θα σας προσθέσω στα λινκς μου για να σας παρακολουθώ συστηματικότερα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή