Αιρετικοί

Λεονάρδο Παδούρα
Αιρετικοί
Καστανιώτης, 2015
Μετ. Κώστας Αθανασίου

Επιτέλους! Το τελείωσα! Με κούρασε, με βασάνισε, μου πήρε σχεδόν δυο βδομάδες η ανάγνωσή του, χρειάστηκε να το ξαναρχίζω όταν το εγκατέλειπα για 1-2 μέρες, αλλά άξιζε τον κόπο. Στην ουσία δεν είναι ένα αλλά τρία μυθιστορήματα με μια πολύ χαλαρή σύνδεση μεταξύ τους. Σελίδες της Κούβας του 20ου και του 21ου αι., σελίδες του Άμστερνταμ του 17ου αι., Εβραίοι της Κούβας, της Πολωνίας, Εβραίοι του Άμστερνταμ, χρόνοι και πρόσωπα διαπλέκονται για να προβάλει ο συγγραφέας το αιώνιο αίτημα του ανθρώπου για ελευθερία. Ελευθερία από θρησκευτικά ταμπού, από προκαταλήψεις, από κοινωνικά κατεστημένα, ελευθερία που μπορεί στην ακραία περίπτωση να φτάσει ως την αυτοκαταστροφή. Αυτοί είναι οι αιρετικοί του Παδούρα. Οι άνθρωποι που σε κάθε τόπο και κάθε εποχή τολμούν να κάνουν την επανάστασή τους, να αποκλίνουν από τα καθιερωμένα, να διεκδικήσουν με κάθε τίμημα το δικαίωμα να είναι αυτό που θέλουν να είναι.

Το πρώτο από τα τρία βιβλία στα οποία διαιρείται το μυθιστόρημα τιτλοφορείται "Το βιβλίο του Ντανιέλ". Καθώς ο συγγραφέας πηγαινοέρχεται στο χρόνο και στα πρόσωπα (π.χ. Αβάνα 1939, Αβάνα 2007, Αβάνα 1940-1953, ξανά Αβάνα 2007, Αβάνα 1958 κ.ο.κ) απαιτείται αμέριστη η προσοχή του αναγνώστη. Αρχίζει στην Αβάνα το 1939. Εκεί ο Πολωνοεβραίος Γιόζεφ Καμίνσκι, μαζί με τον εξάχρονο ανιψιό του Ντανιέλ περιμένουν την οικογένεια Καμίνσκι (πατέρα, μητέρα και μικρή αδελφή του Ντανιέλ) που έρχονται με το υπερωκεάνιο Σαιντ Λιούις. Το πλοίο είναι γεμάτο με Εβραίους που προσπαθούν να διαφύγουν από τους διωγμούς που είχαν αρχίσει, δεν γίνεται όμως πουθενά δεκτό, αναγκάζεται να επιστρέψει στην Ευρώπη, όπου οι επιβαίνοντες βρήκαν τον θάνατο στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ανάμεσά τους και η οικογένεια Καμίνσκι που είχαν ελπίσει στη σωτηρία, μια και κατείχαν ένα πίνακα που άξιζε εκατομμύρια. Ο πίνακας, με την υπογραφή του Ρέμπραντ, παρίστανε τον Χριστό, με τα χαρακτηριστικά ενός νεαρού Εβραίου. Μ' αυτό τον πίνακα είχαν ελπίσει ότι θα εξασφάλιζαν την αποβίβασή τους στην Αβάνα, δωροδοκώντας έναν υψηλόβαθμο Κουβανό. Φαίνεται όμως ότι εκείνος οικειοποιήθηκε τον πίνακα χωρίς να συμβάλει στη σωτηρία της οικογένειας, που τελικά εξοντώθηκε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Ο Ντανιέλ είναι ο πρώτος "αιρετικός" του βιβλίου. Απαρνήθηκε τον εβραϊσμό στον οποίο τον εξωθούσε ο θείος του Γιόζεφ και ασπάστηκε τον καθολικισμό για να παντρευτεί την Κουβανή Μάρτα Αρνάες, με την οποία και εγκατέλειψαν την Κούβα. Προηγουμένως ο Ντανιέλ θέλησε να σκοτώσει τον Κουβανό που, όπως τυχαία ανακάλυψε, ευθυνόταν για την υπεξαίρεση του πίνακα και επομένως και για τον θάνατο των γονιών και της αδελφής του. Κάποιος όμως τον είχε προλάβει. Χρόνια αργότερα, το 2007, φτάνει στην Κούβα ο γιος του Ντανιέλ, Ελίας, που ζει στη Ν. Υόρκη και αναθέτει στον πρώην αστυνομικό Μάριο Κόντε να ανακαλύψει τι ακριβώς συνέβη τότε, το 1939, ποιος ήταν αυτός που οικειοποιήθηκε τον πίνακα του Ρέμπραντ που αποδεδειγμένα ανήκει στην οικογένειά του και πώς ο πίνακας αυτός έφτασε να πωλείται τώρα σε δημοπρασία στο Λονδίνο.

Στο δεύτερο βιβλίο, "Το βιβλίο του Ελίας", μεταφερόμαστε τρεις αιώνες πίσω, στο Άμστερνταμ  του 1643. Εδώ δεσπόζει η ιστορία ενός νεαρού Εβραίου, του Ελίας Αμπρόσιους, του οποίου διακαής πόθος είναι να μαθητεύσει κοντά στον περίφημο ζωγράφο της εποχής, τον Ρέμπραντ, θέλοντας να γίνει και ο ίδιος ζωγράφος. Το επιχειρεί με άκρα μυστικότητα, γιατί η ζωγραφική ήταν αυστηρά απαγορευμένη από τη θρησκεία τους στους Εβραίους. Βρήκα ιδιαίτερα ενδιαφέρον το μέρος αυτό του βιβλίου. Η ατμόσφαιρα της εποχής δίνεται με τόση πειστικότητα που ο αναγνώστης δυσκολεύεται να επιστρέψει στην εποχή μας. Ο Ρέμπραντ αποδίδεται στις καθημερινές του διαστάσεις, ενώ ταυτόχρονα πληροφορίες για τις απόψεις του για την τέχνη, για συγκεκριμένους πίνακες, για τα χρώματα και τις μεθόδους του, σε κάνουν να θέλεις να ανατρέξεις, να ξαναδείς έργα του, να επιβεβαιώσεις τις πληροφορίες.

Τέλος, το τρίτο μέρος τιτλοφορείται "Το βιβλίο της Ιουδήθ". Βρισκόμαστε ξανά στην Αβάνα του 2008-9. Ο πρώην αστυνομικός Μάριο Κόντε εξακολουθεί να αναζητά τον χαμένο πίνακα του Ρέμπραντ, ενώ ταυτόχρονα αναζητά και μια εξαφανισμένη νεαρή, την Τζούντι. Η Γιούντιτ του πρώτου βιβλίου, η μικρή αδελφή του Ντανιέλ που χάθηκε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, γίνεται τώρα Τζούντι και οι δυο θυμίζουν τη βιβλική Ιουδήθ. Μόνο όμως ως προς το όνομα. Σε άκρα αντίθεση με την Ιουδήθ της Βίβλου που αποκεφάλισε τον Ολοφέρνη σώζοντας την πατρίδα της, οι δυο σύγχρονες Ιουδήθ θυσιάζονται οι ίδιες. Η πρώτη εξαφανισμένη από το αντισημιτικό μένος, η δεύτερη αναζητώντας την προσωπική της ελευθερία και απαλλαγή από κάθε δεσμό, οικογενειακό, θρησκευτικό, κοινωνικό. Η Τζούντι υπήρξε μια ίμο, ηγετική μορφή της τάξης αυτής της νεολαίας που ζούσε μέσα στην κατάθλιψη, φορούσε μαύρα, αυτοτραυματιζόταν και αρνιόταν τα πάντα.

Ξέρω ότι έχω κάνει μια πολύ αδρομερή και επομένως πολύ ελλιπή παρουσίαση του βιβλίου. Οι "Αιρετικοί" θίγουν τόσα θέματα που καμιά παρουσίασση, νομίζω, δεν μπορεί να είναι ολοκληρωμένη. Μόνο η ανάγνωση του ίδιου του βιβλίου, κι αυτού με αργό ρυθμό, μπορεί να οδηγήσει στη μέθεξη και απόλαυσή του. Θα ήθελα να κλείσω με μια άποψη που εκφράζει ένα από τα πρόσωπα του βιβλίου. Άποψη που ισχύει και για το ίδιο το βιβλίο ως τέχνη του λόγου.

"Η τέχνη είναι δύναμη. Μόνο αυτό, ή κυρίως αυτό:δύναμη. Όχι για να εξουσιάζει χώρες και να αλλάζει κοινωνίες, για να προκαλεί επαναστάσεις ή να καταπιέζει άλλους. Είναι δύναμη για να αγγίζει κανείς την ψυχή των ανθρώπων και, επί τη ευκαιρία, να αποθέτει εκεί τους σπόρους της βελτίωσης και της ευτυχίας τους..."

(ebook)