Πέμπτη, Μαρτίου 17, 2016

Ρουά Ματ

John Donoghue
Ρουά Ματ (The death's Head Chess Club)
Λιβάνης, 2015
Μετ. Ευάγγελος Κεφαλλονίτης 
 Είναι κάποια βιβλία που σου δημιουργούν την αίσθηση πως ό,τι και να πεις γι' αυτά θα τα προδώσεις. Αυτό μου συμβαίνει όχι μόνο γιατί ένα βιβλίο είναι πολύ καλό, αλλά και γιατί είναι τέτοια η δομή του, η εξέλιξη του μύθου, η πολύπλευρη οπτική από την οποία μπορεί να το δει κανείς, που είναι πολύ δύσκολο να αποδοθεί στις σωστές του διαστάσεις. Αυτές οι σκέψεις με πλημύριζαν καθώς έκλεινα την τελευταία (437η) σελίδα του βιβλίου του Ντόνοχιου. Οπωσδήποτε, θα προσπαθήσω να το παρουσιάσω, έστω και σαν προσωπική υπόμνηση ενός ακόμα αναγνώσματος.
Έχουν γραφτεί τόσα για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, για το ναζιστικό καθεστώς, για τους διωγμούς των Εβραίων, για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης που δύσκολα, θα νόμιζε κανείς, θα μπορούσε να βρεθεί μια καινούρια σκοπιά, από την οποία να αντικρίσει όλα αυτά. Κι όμως να που υπάρχει. 
Το έργο διαδραματίζεται σε δυο διαφορετικά χρονικά επίπεδα και δυο διαφορετικά τοπικά σημεία: Τους τελευταίους μήνες του 1944, στο στρατόπεδο του Άουσβιτς το ένα και το 1962 στο Άμστερνταμ το άλλο. Το 1962 διεξάγεται στο Άμστερνταμ ένα διεθνές τουρνουά σκακιού. Σ' αυτό παίρνει μέρος ο Εμίλ Κλεμάν, ένας Γαλλο-εβραίος που είχε επιζήσει από το στρατόπεδο του Άουσβιτς. Κληρώνεται να παίξει με έναν πρώην ναζί, τον Βίλχελμ Σβένιγκερ. Τυχαία (;) εδώ θα συναντήσουν τον Πάουλ Μάισνερ, έναν πρώην αξιωματικό των Ες-Ες, ο οποίος είχε υπηρετήσει στο Άουσβιτς. Μετά τον πόλεμο καταδικάστηκε σε έξι χρόνια καταναγκαστικά έργα και, αφού εξέτισε την ποινή του, έγινε ιερέας, υπηρέτησε ως επίσκοπος στην Αφρική και τώρα, άρρωστος, ετοιμοθάνατος σχεδόν, βρίσκεται στο Άμστερνταμ. Οι τρεις θα εμπλακούν σε μια συνάντηση αναμνήσεων. Μπορεί να υπάρξει συγχώρεση για τα δεινά που αντιμετώπισε ο Εμίλ; Όλη η φρίκη του Άουσβιτς, η πείνα, η εξόντωση, οι θάλαμοι αερίων αναβιώνουν στη μνήμη του Εμίλ, που εκτός από όσα πέρασε ο ίδιος, είχε χάσει σύζυγο, μητέρα και τα δυο παιδιά του.
Αν ο Εμίλ επέζησε, αυτό το όφειλε σε μεγάλο βαθμό στην αγάπη του για το σκάκι. Γι' αυτόν το σκάκι "είναι πολύ περισσότερο από ένα παιχνίδι. Είναι ένας σύνδεσμος με την άυλη Σοφία της Δημιουργίας. Εξαίσιο. Με δυνατότητες απεριόριστες. Είναι το παιχνίδι που δημιούργησαν τα Οφανείμ (τάγμα αγγέλων) για να ευχαριστήσουν το Θεό".
Τότε, στο στρατόπεδο του Άουσβιτς, ο αξιωματικός Μάισνερ για να αναπτερώσει το ηθικό των ανδρών που υπηρετούσαν εκεί, οργανώνει μια σκακιστική λέσχη. Όταν μαθαίνει ότι ένας Εβραίος κρατούμενος είναι εξαιρετικός σκακιστής, τον καλεί να αναμετρηθεί με τους καλύτερους σκακιστές των Ες-Ες. Η αρχική άρνηση του Εμίλ κάμπτεται, όταν του προτείνεται ότι για κάθε νίκη του θα χαρίζεται η ζωή σ' έναν κρατούμενο.
Στο Άμστερνταμ τώρα, καθένας από τους τρεις, ο πρώην ναζί Σβένιγκερ, ο Εβραίος Εμίλ και ο πρώην αξιωματικός των Ες-Ες Μάισνερ, θυμάται από τη δική του πλευρά το παρελθόν που τους είχε φέρει κοντά, από τόσο διαφορετική θέση τον καθένα.
 Το μυθιστόρημα τελειώνει, αλλά οι φωνές που ακούγονται μέσα απ' αυτό δεν παύουν να αντηχούν μέσα μας. Φωνές και ερωτήματα. Πώς ο Χίτλερ παρέσυρε έναν ολόκληρο λαό στα εγκλήματά του; Ανάμεσα σ' όλους δεν υπήρξε ποτέ έστω κι ένας καλός Γερμανός, όπως υποστηρίζει ο Εμίλ σ' ένα βιβλίο που έγραψε μετά τον πόλεμο; Και η φιλία; Τι δύναμη μπορούσε να έχει η φιλία στο στρατόπεδο της φρίκης; Μπορεί να δημιουργηθεί φιλία μεταξύ ενός ναζί κι ενός επιζήσαντος Εβραίου; Και η συγχώρεση; "Αν οι νεκροί μπορούσαν να μιλήσουν θα συγχωρούσαν;"
Ο Εμίλ, είκοσι χρόνια μετά τον πόλεμο , δεν μπορεί ακόμα να ξεχάσει. "Έχει για συντροφιά και τους νεκρούς και τους ζωντανούς, φωνές που δεν μπορεί να τις κάνει να σωπάσουν, λόγια που ουρλιάζουν στη συνείδησή του".
Βασανιζόμενος από όσα πέρασε κι όσα ακόμα τον κατατρύχουν, καταφεύγει κάποια στιγμή σ' ένα ραβίνο. "Δεν υπάρχει συγχώρεση. Δεν μπορώ να συγχωρέσω", ακούγεται η φωνή του Εμίλ. Αλλά και η φωνή του Μάισνερ: "Η συγχώρεσή σου δεν μπορεί να με βοηθήσει, ρολογά".
Μας  προβληματίζει η φωνή του συγγραφέα: "Υπάρχουν κάποια πράγματα που είναι πέρα από τη συγχώρεση, κάποια πράγματα που είναι πέρα από κάθε λύτρωση. Μερικές φορές χρειάζεται θάρρος για να μη συγχωρέσεις, γιατί είναι πιο εύκολο να συγχωρείς, αλλά δεν είναι πάντα το σωστό".

2 σχόλια:

  1. Καλημέρα....ΠΟΛΥ ΚΑΛΟ μου φαίνεται....Οπότε θα το έχω υπόψη στην επόμενη επίσκεψη μου στο ...PUBLIC...! - Mόλις άρχισα ένα πολυσέλιδο (και πυκνογραμμένο), 813 σελίδων..που νομίζω πως θα μου αρέσει.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Θα περιμένω εντυπώσεις από το πολυσέλιδο που διαβάζεις, Μάκη. Καλά βιβλία δεν βρίσκουμε κάθε μέρα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή