Ο Έλληνας γιατρός

Καρολίνα Μέρμηγκα
Ο Έλληνας γιατρός
Μελάνι, 2016

"Το παρελθόν δεν υπάρχει. Το παρελθόν είναι αυτό που θέλει το παρόν. Η ιστορία δεν υπάρχει, υπάρχει μόνο η ματιά πάνω σ' αυτήν, ο τρόπος μας να την κοιτάμε και να την ερμηνεύουμε".

Πάνε  μέρες που τέλειωσα τον "Έλληνα γιατρό" (με θλίψη, μπορώ να πω, θα 'θελα να συνεχιζόταν ακόμα) κι όμως διστάζω ν' αρχίσω να γράφω. Δεν είναι εύκολο να μιλήσεις για ένα τέτοιο έργο χωρίς να το προδώσεις. Κι όμως πρέπει. Αν όχι για τους άλλους, για τον εαυτό μου τουλάχιστον, για να θυμάμαι, όσο μπορούμε να θυμόμαστε, όταν τα χρόνια περάσουν.

Τι είναι λοιπόν "Ο Έλληνας γιατρός" που με ενθουσίασε; Βιογραφία; Ιστορικό μυθιστόρημα; Μυθιστορηματική βιογραφία; Τίποτα από αυτά και όλα αυτά μαζί. Είναι η ζωή ενός ανθρώπου, ενός Έλληνα γιατρού που γεννήθηκε το 1874 σ΄ ένα χωριό της Μάνης και πέθανε στην Αθήνα το 1941. Είναι ταυτόχρονα η ιστορία της Ελλάδας όλων αυτών των χρόνων. Η ταραγμένη ιστορία. Η γεμάτη πολέμους, ήττες, νίκες, καταστροφές και μεγαλείο. Γνωστά τα γεγονότα από την Ιστορία, από πλήθος άλλα κείμενα και ιστορικά μυθιστορήματα. Κι όμως να που υπάρχει τρόπος να τα δούμε, ή μάλλον να τα ζήσουμε ξανά, μέσα από ένα διαφορετικό πρίσμα. Ο λόγος, πιστεύω, είναι γιατί μας δίνονται μέσα από την προσωπική ματιά και εμπλοκή του κεντρικού ήρωα.

Ο γιατρός Κωνσταντίνος Μ. (έτσι μας δίνεται σε όλο το βιβλίο) γίνεται στρατιωτικός γιατρός, μετεκπαιδεύεται στη Γερμανία, την οποία πολύ αγάπησε, υφηγητής, καθηγητής πανεπιστημίου, χρηματίζει για ένα διάστημα βουλευτής του Βενιζέλου, Δήμαρχος στην Κατοχική Αθήνα, πράγμα για το οποίο επικρίθηκε, αλλά που ο ίδιος δήλωνε ότι το έκανε για να βοηθήσει όσο μπορούσε την κατακτημένη πόλη.

Χαρακτήρας κλειστός, αυστηρός, ορθολογιστής, παντρεύεται σ' ένα συμβατικό γάμο τη Μίτσα, αν και ερωτευμένος με την παντρεμένη Μαργαρίτα. Πρωτοπόρος στον τομέα της ιατρικής, αλλά και ανθρωπιστής, με αγάπη για τη λογοτεχνία. Μεταφράζει Φάουστ, αλλά δεν λείπει από τα πεδία των μαχών. Και δεν έγιναν και λίγες στη διάρκεια της ζωής του: Πόλεμος του 1897, Βαλκανικοί, ο φοβερός διχασμός Βενιζέλου-βασιλιά Κωνσταντίνου, Μικρασιατική εκστρατεία και Καταστροφή, Γερμανική Κατοχή. Πόσα αξιοσημείωτα γεγονότα! Οι πρώτοι Ολυμπιακοί αγώνες στην Αθήνα, το ανάθεμα κατά του Βενιζέλου, δολοφονίες, της αυτοκράτειρας Ελισάβετ (Σίσσυ), του βασιλιά Γεωργίου, του Δηλιγιάννη, του Δραγούμη, η απόπειρα κατά του Βενιζέλου, η δραματική περιγραφή της εκτέλεσης των έξι, πόσο πυκνή ύλη ιστορίας...

Το μεγάλο επίτευγμα της συγγραφέως (εγγονής του γιατρού) είναι, πιστεύω, η εύστοχη πρόσμειξη και η διασταύρωση της προσωπικής ζωής με τη δημόσια. Συναντάμε τον γιατρό στον πόλεμο, στα χειρουργεία στα πεδία των μαχών, αλλά τον βρίσκουμε και στα σαλόνια της αστικής Αθήνας σε συζητήσεις πολιτικές, φιλοσοφικές ή περί Τέχνης. Συνομιλεί με τον Παλαμά, την Πηνελόπη Δέλτα, είναι γιατρός του βασιλιά Κωνσταντίνου και αργότερα του νεαρού, αδικοχαμένου βασιλιά Αλέξανδρου (πέθανε, ως γνωστό, από δάγκωμα πιθήκου) στις τελευταίες στιγμές του οποίου παρίσταται, χωρίς εντούτοις να γίνει δεχτή η εισήγησή του περί ακρωτηριασμού. Τραγική ειρωνεία! Ο γιατρός πέθανε το 1941 από σηψαιμία (όπως και ο Αλέξανδρος), λόγω ενός επιπόλαιου τραυματισμού, ενώ προσπαθούσε να επιβιβαστεί στο τραμ!

Σπάνια συναντάμε τόσο επιτυχημένο συνδυασμό της ιστορικής πραγματικότητας, την οποία επιβεβαιώνουν οι πλούσιες υποσημειώσεις και οι ακριβείς χρονολογίες, με την τόσο ενδιαφέρουσα λογοτεχνική αφήγηση, με τους διαλόγους, με την απόδοση των ενδιάθετων σκέψεων των προσώπων. Δεν έχει σημασία αν ο γιατρός σκέφτηκε ή ένιωσε έτσι ούτε αν στη συνάντηση με την Πηνελόπη Δέλτα είπαν ακριβώς αυτά. Σημασία έχει ότι αυτά, εναρμονισμένα με το ήθος των προσώπων και την ιστορική πραγματικότητα, θα μπορούσαν πράγματι να είχαν συμβεί.

Γράφει η συγγραφέας στον σύντομο, εξαιρετικό επίλογο του βιβλίου: "Το παρελθόν δεν υπάρχει, κι αυτό ισχύει για την ιστορία των ανθρώπων και για τις ιστορίες των ανθρώπων. Δεν μπορούμε να ξέρουμε τις ζωές των άλλων-"βιογραφία" είναι ένας άλλος τρόπος να τις επινοούμε. Ακούμπησα ονόματα, ακούμπησα ζωές, γιατί εκμεταλλεύτηκα τα "απερίγραπτα δικαιώματα επί της τέχνης". Γι' αυτό παρακαλώ τον αγαπητό αναγνώστη να μην ξεχάσει ούτε λεπτό ότι αυτό που κράτησε στα χέρια του είναι, μόνο, ένα μυθιστόρημα".