Πρόζα σαν ποίηση και ποίηση σαν πρόζα

Δυο ευσύνοπτα βιβλία, ένα πεζό κι ένα ποιητικό, που οι δημιουργοί τους είχαν την καλοσύνη να μου στείλουν, μου χάρισαν όμορφες στιγμές αναγνωστικής ηρεμίας, γαλήνης και αναπολήσεων κοινών βιωμάτων.

Το πεζό ανήκει στη Ρίκα Σεϊζάνη κι έχει τίτλο "Στην ιδιαίτερη πατρίδα μου τα Πατήσια" (Μαΐστρος, 2007) και το ποιητικό, με τίτλο "Το γαλάζιο μου σακκίδιο" (Πλανόδιον, 2006) στη Λητώ Σεϊζάνη.

Θα ξεκινήσω από το πεζό. Είναι ένα αυτοβιογραφικό κείμενο, μια καταγραφή της ζωής της συγραφέως που, όπως γράφει, ξεκίνησε το 1933 σ' ένα σπίτι στα Πατήσια και, μένοντας πάντα στο ίδιο σπίτι, είδε όλες τις αλλαγές που έγιναν στα Πατήσια και στην Αθήνα. Ανέμελα παιδικά χρόνια, οι εκκλησιές της περιοχής, συμμαθητές και φίλοι, το σχολείο της γειτονιάς στο οποίο φυσικά πήγαιναν με τα πόδια, ανοιχτά παράθυρα απ' τα οποία ξεχείλιζε η μουσική, ανοιχτές πόρτες να μπαινοβγαίνουν οι γείτονες, κι ύστερα ο Πόλεμος, η Κατοχή, ο Εμφύλιος, πάντα ιδωμένα μέσα από τη ματιά του κοριτσιού που ήταν τότε η συγγραφέας.

Η αφήγηση δεν ακολουθεί αυστηρή χρονολογική σειρά. Τα κεφάλαια επικεντρώνονται σ' ένα θέμα, όπως αυτό προβάλλει στις αναμνήσεις της. Για παράδειγμα, το σχολείο, το συσσίτιο της κατοχής, η οσία Ξένη, οι βεγγέρες, η συνάντησή της με τον Κόντογλου (ενδιαφέρουσα η πληροφορία ότι αγιογράφησε τον Άγιο Νικόλαο), ονόματα δρόμων που δεν άλλαξαν ίσαμε σήμερα, πρόσωπα της οικογένειας, προπάντων η μορφή της γιαγιάς και του πατέρα, γείτονες που έρχονταν ή έφευγαν, στιγμιότυπα από την επαφή με ηθοποιούς-μύθους, όπως ο Μυράτ ή ο Λογοθετίδης, οι αλλαγές που σταδιακά συμβαίνουν στα Πατήσια κ. ά. Γύρω από το κεντρικό θέμα κάθε κεφαλαίου υφαίνονται οι ποικίλες αναμνήσεις που συνειρμικά ανακαλούνται.

Διαβάζοντας το βιβλίο της Ρίκας Σεϊζάνη είναι σαν να ξεφυλλίζεις τις σελίδες ενός άλμπουμ με παλιές φωτογραφίες (μερικές πράγματι κοσμούν το βιβλίο). Σε ελκύει και σε γοητεύει αυτή η ευγενική φωνή που ζωντανεύοντας το προσωπικό της παρελθόν ζωντανεύει μια ολόκληρη εποχή.

Σε αντίθεση με την αισιοδοξία της μνήμης που υπαγορεύει τη γραφή της Ρίκας, η ποιητική συλλογή της Λητώς αποπνέει μια μελαγχολία. Η ποιήτρια θυμάται κι αυτή. θυμάται την πορεία της ζωής της που την έφερε ως εδώ. Θυμάται ταξίδια της, στη Λισσαβώνα, στην Ελλάδα ή στην Ιταλία. Όμως αυτή η ανάμνηση είναι ακόμα μια αιτία μελαγχολίας.

Δεν ήμουνα πια είκοσι χρονών

δεν κουβαλούσα τον υπνόσακκο στην πλάτη

................................................................

ένα αδιαμφισβήτητο σημάδι γερατειών

Αφετηρία της ποιητικής έκφρασης γίνονται σκέψεις και συναισθήματα που της προκαλεί ένα τοπίο, μια μουσική, ένα κείμενο, μια ανάμνηση. Όμως η μελαγχολία δεν παύει να σταλάζει. Τις βραδινές ώρες

Μια-μια αρχίζουνε οι ήττες οι προσωπικές να παρελαύνουν

.............................................................................................

και σε μια τέτοια ώρα βραδινή και βροχερή

το μέλλον μου κοιτάζω μελαγχολική

Άλλοτε αναζητάει παρηγοριά στην ποίηση, αλλά κι εκεί

δεν με σώζει ούτ' ένα διάβασμα καβαφικό

Ιδιαίτερα με σταμάτησε το ποίημα "Ένα γνωστό μου πρόσωπο". Νόμιζα πως διάβαζα τη δική μου προσωπογραφία. Κι εμένα μ' άρεσαν μικρή τα παζλ, κι εγώ έσκυψα ώρες ατέλειωτες πάνω σε κεντήματα κι εγώ είχα τα ίδια αγαπημένα διαβάσματα. Αχ, αυτό το Μάντερλεϊ (φαντάζομαι της αγαπημένης μου "Ρεβέκκας") κι αυτό το Μπρούκλιν, άλλο πολύτιμο ανάγνωσμα της εφηβείας και τα "Ανεμοδαρμένα ύψη" (λιγότερο αγαπητό όμως, ίσως λόγω της σκοτεινότητας του πάθους του).

Η μελαγχολία της ποίησης της Λητώς δεν είναι η πεισιθάνατη απαισιοδοξία του Καρυωτάκη, για παράδειγμα. Είναι η ήρεμη μελαγχολία που μας διαπερνά καθώς νιώθουμε το πέρασμα του χρόνου κι αναπολούμε την περασμένη μας νιότη. Μια μελαγχολία κοινή, σ' όσους τουλάχιστον...έχουμε κάποια ηλικία, γι' αυτό και η ποιητική της απόδοση μας συγκινεί και με αμεσότητα μας μεταγγίζει τα συναισθήματά της.