Πρωτογνώρισα τον Κουμανταρέα στον "Ωραίο λοχαγό" κι από τότε τον ακολουθώ σ' όλο το έργο του. Αν και πέρασαν τόσα χρόνια, θυμάμαι ακόμα το θάμβος μπροστά στην ομορφιά, αλλά και τη θλίψη από τη βαθμιαία έκπτωσή της. Ο Κουμανταρέας είναι από τους συγγραφείς που το όνομά τους και μόνο αποτελεί για μένα αρκετή εγγύηση για την ποιότητα του έργου, έστω κι αν δεν στέκονται όλα στο ίδιο ύψος.
Στο τελευταίο του μικρό βιβλίο, μια νουβέλα, με τίτλο "Σ' ένα στρατόπεδο άκρη στην ερημιά" (Κέδρος, 2009) βρήκα απόηχους από τον "ωραίο λοχαγό". Σ' ένα στρατόπεδο, που δεν τιοποθετείται τοπικά ή χρονικά, η φιλότεχνος γυναίκα του Στρατηγού, Διοικητή του στρατοπέδου, τον πείθει να ζητήσει να του φτιάξουν το πορτρέτο του. Ζητάνε λοιπόν να παρουσιαστούν όσοι φαντάροι μπορούν να ζωγραφίζουν κι αφού δοκιμάσουν τις ζωγραφικές τους ικανότητες, η Στρατηγίνα διαλέγει εκείνον που ήταν "λεπτός, σχεδόν αέρινος, με ξανθά μαλιά που έπεφταν σε αφέλειες στο μέτωπό του. Οι βλεφαρίδες του, γι' άντρα, παραήταν μακριές και γυριστές και είχε μάτια παιδικά, ονειροπαρμένα". Ο φαντάρος, που από μέσα της η Στρατηγίνα τον αποκαλεί Ρώσο (για τη ξανθή ομορφιά του) είναι μια κάπως εξωλογική φιγούρα. Αφηγείται ωραία και τον ακούνε ενθουσιασμένοι οι άλλοι άντρες, δίνει περίεργες απαντήσεις και το πορτρέτο που ζωγραφίζει σαν ν' αλλάζει από μόνο του μέσα στη νύχτα. (Αδύνατο, βέβαια, να μην ανακαλέσει στη μνήμη ο αναγνώστης τον Ντόριαν Γκρέι). Μια εξέγερση, μια μαγική απόδραση και το έργο τελειώνει όπως άρχισε, με ένα πούλμαν γεμάτο τουρίστες να επισκέπτονται μια πινακοθήκη, όπου εκτίθεται, χρόνια μετά, το πορτρέτο και κάθε χρόνο επαναλαμβάνεται η τελετουργία της φιλοτέχνησής του.
Ο Πατριάρχης Φώτιος έκανε μια εκτενή, λεπτομερή ανάλυση του έργου. Μου θύμισε κάποιες πολυσέλιδες αναλύσεις τις οποίες κάνουν κάποτε κριτικοί για ένα και μόνο απλό στίχο ενός ποιήματος και καταντά η ανάλυση να αξίζει περισσότερο από τον ίδιο το στίχο. Η δική μου άποψη είναι ότι η νουβέλα αυτή δεν είναι τίποτε άλλο από μια κατασκευή. Δεν είναι προϊόν έμπνευσης, ούτε ενδόμυχης ανάγκης να "πει κάτι" ο συγγραφέας Ένα έργο που έγινε κατά παραγγελία, όπως λέει ο ίδιος, και που αναλύσεις σαν του Πατριάρχη του αποδίδουν προθέσεις που πιθανόν να μην είχε ούτε ο ίδιος ο δημιουργός του. Το βρίσκω ένα από τα πιο "αδύνατα" έργα του Κουμανταρέα.
Φίλη αναγνώστρια,
ΑπάντησηΔιαγραφήσε ευχαριστώ καταρχάς που διάβασες την εκτενή-μου ανάλυση. Όταν διάβαζα το έργο, σκεπτόμουν ότι αν αναλυθεί σαν μυθιστόρημα είναι μια φούσκα κοινοτυπιών, αν όμως διαβαστεί ως αλληγορία-παραμύθι προκύπτουν πολλά (αυτά ακριβώς που έγραψα). Επομένως, καταλαβαίνω τις αντιρρήσεις σου, αλλά το κρίνω με άλλο γνώμονα.
Τέλος, ποτέ δεν ψάχνουμε τις προθέσεις του δημιουργού... το κείμενο είναι αυτονομημένο από το "τι ήθελε να πει" ο συγγραφέας και αποκτά ευρύτερες διαστάσεις και γι' αυτό είναι ανοικτό σε ποικίλες ερμηνείες, ακόμα και διαφορετικές, φυγόκεντρες ή και αντίθετες από αυτές του λογοτέχνη.
Πατριάρχης Φώτιος
Αγαπητέ Πατριάρχη, συμφωνώ απόλυτα ότι το έργο τέχνης (και όχι μόνο της λογοτεχνίας) πρέπει να κρίνεται ανεξάρτητα από το δημιουργό του. Γι αυτό άλλωστε το "τι θέλει να πει" το έβαλα σε εισαγωγικά. Όμως με την αναφορά μου αυτή ήθελα να τονίσω την εγκεφαλική κατασκευή (έτσι τουλάχιστον μου φάνηκε) που επιδέχεται πολλές ερμηνείες, πέρα κι απ' αυτές που εσύ αναφέρεις. Για παράδειγμα, μπορεί κάποιος να δει το αντιμιλιταριστικό πνεύμα ή την εξύμνηση του ανδρικού προτύπου ομορφιάς ή ακόμη το επιφανειακό τουριστικό ενδιαφέρον για την τέχνη κ.λπ. Όμως θέλω από το έργο της τέχνης όλα αυτά να βγαίνουν άμεσα και αβίαστα για τον αναγνώστη και όχι να ψάχνει να τα βρει αναλύοντας κι αυτός εγκεφαλικά το έργο.
ΑπάντησηΔιαγραφήΕγκεφαλικά; Υποψιάζομαι τι εννοείς. Αλλά όλα αυτά δεν βγαίνουν σε όλους εγκεφαλικά, ειδικά σε ένα τόσο απλογραμμένο έργο. Περισσότερο βγαίνουν αβίαστα, αν το δει κανείς μέσω του Όσκαρ Ουάιλντ ή αν σταθεί στις βασικές αντιθέσεις που είναι ορατές (τουλάχιστον κατ' εμέ) σε κάθε κεφάλαιο. Τόσο ορατές μάλιστα που η αντίθετη κατηγορία, ότι δηλ. είναι στερεοτυπικό, κοινότοπο, αφελώς αντιθετικό, θα ήταν για μένα πιο βάσιμη.
ΑπάντησηΔιαγραφήΠατριάρχης Φώτιος
Αγαπητέ Πατριάρχη, βρίσκω πολύ ενδιαφέρουσα και χρήσιμη την ανταλλαγή των απόψεών μας, που θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε για πολύ ακόμη. Θα ήθελα όμως να κλείσω με μια ερώτηση: τελικά σου άρεσε το βιβλίο; Το απόλαυσες; Βρίσκεις ότι αξίζει ως λογοτέχνημα;
ΑπάντησηΔιαγραφήΑν τραβήξουμε μια γραμμή ανάμεσα σ' αυτά που θα ήθελα να διαβάσω με θετικές ή μάλλον θετικές γνώμες και σ' αυτά που δεν θα ήθελα να είχα διαβάσει με αρνητικές ή μάλλον αρνητικές γνώμες, τότε θα το κατέτασσα στην πρώτη. Φυσικά ως αλληγορία και όχι ως μυθιστόρημα, φυσικά με τις πολλές επιφυλάξεις αλλά όχι ως μια από τις κακές στιγμές του Κουμανταρέα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΚαλές αναγνώσεις
Πατριάρχης Φώτιος
Αγαπητέ Πατριάρχη, δεν πειράζει που διαφωνούμε. Το σημαντικό είναι ότι συμφωνούμε στην αγάπη μας για τη λογοτεχνία. Σε χαιρετώ.
ΑπάντησηΔιαγραφή