Ρωμιοπούλες

Π.Σ.ΔΕΛΤΑ
Ρωμιοπούλες
Α΄ Το ξύπνημα
Β΄ Λάβρα
Γ΄ Σούρουπο
Επιμέλεια Αλ. Π. Ζάννας
Ερμής, 2014

Βδομάδες τώρα ήμουν βυθισμένη σ' άλλους καιρούς και τόπους, σ' άλλες εποχές, στις ζωές άλλων ανθρώπων, πεθαμένων πια από χρόνια. Προσώπων μυθιστορηματικών, μα που πίσω από τη μυθιστορηματική τους ύπαρξη εύκολα αναγνωρίζονται ως πρόσωπα αληθινά, άνθρωποι που υπήρξαν κάποτε. Με δέος τους πλησιάζω, προσπαθώντας να δώσω μια αμυδρή εικόνα των σκέψεων και των συναισθημάτων που με πλημμύριζαν καθώς ξεφύλλιζα τις κάπου 1400 σελίδες των τριών τόμων που αποτελούν τις "Ρωμιοπούλες", το μοναδικό για ενήλικες μυθιστόρημα της Πηνελόπης Δέλτα, που πρόσφατα εκδόθηκε.

Πηνελόπη Δέλτα! Τα παιδικά της μυθιστορήματα έθρεψαν τη γενιά μου, οι ήρωές της υπήρξαν παιδικοί μας φίλοι, η ζωή της και ο σχεδόν μυθιστορηματικός της θάνατος μας είναι γνωστά από πλήθος διαβάσματα, η επίσκεψή μου στο σπίτι όπου έζησε κι έγραψε, υπήρξε κάτι σαν προσκήνυμα για μένα πριν από μερικά χρόνια. Κι όμως δε χορταίνω να διαβάζω πάλι και πάλι γι' αυτή την υπέροχη γυναίκα.

Οι "Ρωμιοπούλες" είναι και δεν είναι μυθιστόρημα. Καθώς παρακολουθούμε τη ζωή της κεντρικής ηρωίδας, της Δέσποινας Κρινά-Δαπέργολα, στο νου μας δεν έχουμε άλλη από την Πηνελόπη Δέλτα. Τη νεανική της ζωή, την αυστηρότητα της ανατροφής της, τον αναγκαστικό με συνοικέσιο γάμο της, το μεγάλο της καημό, τον ανεκπλήρωτο έρωτά της  για τον Ίωνα Δραγούμη (εδώ με το όνομα Βάσος Γάβρας), την πατριδολατεεία της. Και ταυτόχρονα τα ιστορικά γεγονότα της εποχής, το μεγάλο Βενιζέλο, το φοβερό διχασμό...

Το τεράστιο αυτό έργο άρχισε να γράφεται (όπως μας πληροφορεί ο επιμελητής) το 1926 και ολοκληρώθηκε το 1939. Η δράση της τριλογίας ξεκινά το 1895 και τελειώνει το Νοέμβριο  του 1920 με την ήττα του Βενιζέλου στις εκλογές και την αυτοεξορία του. 

Το σπίτι της Πηνελόπης Δέλτα στην Κηφησιά

Στον πρώτο πρώτο τόμο (Το ξύπνημα) παρακολουθούμε τη ζωή της δεκαεννιάχρονης ηρωίδας, την οικογένεια, τους φίλους και συγγενείς που θα διαδραματίσουν ενεργότερο ρόλο στη συνέχεια. Χαρακτηριστικό της γραφής εδώ είναι οι πολλοί διάλογοι με πολύ λιγότερες περιγραφές ή αφήγηση. Βεγγέρες, χοροί, συγκεντρώσεις, συνοικέσια, αποτελούν τις κύριες ασχολίες της μεγαλοαστικής τάξης στην οποία ανήκει και η Δέσποινα. Ένας νεανικός έρωτας (πιθανότατα ο Αντώνης Μαυροκορδάτος) γίνεται αφορμή σφοδρών συγκρούσεων με τους γονείς της, ενώ η ιδέα της αυτοκτονίας κάνει την εμφάνισή της. Ο τόμος κλείνει με το γάμο (μετά από συνοικέσιο βέβαια) της Δέσποινας με τον Γρηγόρη Δαπέργολα, μυθιστορηματικό προσωπείο του Στέφανου Δέλτα.

Η δράση στο δεύτερο τόμο (Λάβρα) αρχίζει τον Ιούνιο του 1907 και τελειώνει τον Οκτώβριο του 1910. Εδώ κυριαρχεί η μορφή του Βάσου Γάβρα, που ασφαλώς δεν είναι άλλος από τον Ίωνα Δραγούμη. Τι πάθος! Τι εσωτερικές συγκρούσεις! Τι έρωτας ήταν αυτός που κράτησε ως το τέλος της ζωής της, αν και ποτέ δεν ολοκληρώθηκε σωματικά. "Είναι μια πληγή που δεν επουλώθηκε ποτέ", θα γράψει η ίδια. Φοβερή πάλη γίνεται μέσα της, γιατί το τίμημα, αν φύγει, θα είναι η στέρηση των παιδιών της, που ο άντρας της δεν είναι διατεθειμένος να της δώσει. Μια απόπειρα αυτοκτονίας αποτυγχάνει. Το καθήκον νικά. Ακολουθεί, όπως σ' όλη της τη ζωή, το ΠΡΕΠΕΙ. "Μας νίκησε και τους δυο το αμείλικτο Πρέπει", θα γράψει. Κι αλλού πάλι, "Εκείνο που διέπει, που ορίζει τις πράξεις μου, είναι το στεγνό, το αμείλικτο "Πρέπει"! Σκηνές που χαράσσονται ανεξίτηλα στη μνήμη του αναγνώστη. Η σκηνή όπου ομολογεί στον άντρα της τον έρωτά της και ζητά την  ελευθερία της ή η δραματική σκηνή όπου συναντώνται για τελευταία φορά σε μια ευρωπαϊκή λουτρόπολη οι δυο ερωτευμένοι αποφασίζοντας να χωρίσουν οριστικά, είναι δείγματα υψηλού λογοτεχνικού επιτεύγματος.

Ο τρίτος τόμος (Σούρουπο) καλύπτει τη χρονική περίοδο 1914-1920. Ο Γάβρας βέβαια δεν έχει ξεχαστεί. Συναντώνται σε ποικίλες κοινωνικές εκδηλώσεις. Η ανάμνησή του, ο δεσμός του με την Ερατώ Κρεμονέζε (σαφής αναφορά στη Μαρίκα Κοτοπούλη) αναξέουν την αγιάτρευτη πληγή της. Μυθιστορηματικά τοποθετεί το θάνατο του Γάβρα στη Μακεδονία, όπου η Δέσποινα υπηρετεί ως εθελόντρια νοσοκόμα, αφού η Ελλάδα είχε μπει στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Τα πολιτικά και ιστορικά γεγονότα υπερτερούν των προσωπικών στον τρίτο τόμο. Κυρίαρχη η μορφή του Βενιζέλου, τον οποίο η Δέσποινα καθώς και όλη η οικογένειά της, αγαπά και θαυμάζει. Ο Διχασμός, τα έντονα πολιτικά πάθη, η διαφωνία Κωνσταντίνου-Βενιζέλου, τα Νοεμβριανά με τους διωγμούς και τις φυλακίσεις των Βενιζελικών, η περιγραφή του αναθέματος του Βενιζέλου το Δεκέμβριο του 1916, ζωντανεμένα μυθιστορηματικά από την Πηνελόπη Δέλτα, μας πλημμυρίζουν με άφατη θλίψη για τον Ελληνισμό. Λίγο θα κρατήσει η χαρά για τις επιτυχίες του Βενιζέλου με τη συνθήκη των Σεβρών, που δημιουργούσε τη Μεγάλη Ελλάδα. Στις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 ο Βενιζέλος δεν εκλέγεται ούτε βουλευτής. "Finis Greciae" τιτλοφορεί το τελευταίο αυτό κεφάλαιο της τριλογίας της η συγγραφέας.

Αγαπούσα και θαύμαζα πάντα την Πηνελόπη Δέλτα. Μ' αυτό το βιβλίο υψώθηκε ακόμα περισσότερο στη συνείδησή μου. Μια γυναίκα που διαβάζει φιλοσοφία, που χωρίς ν' ανήκει σε κανένα φεμινιστικό κίνημα υψώνει, με τη γραφή και τη στάση της, φωνή διαμαρτυρίας για τη θέση που βρισκόταν η γυναίκα. "Εμείς οι Ελληνοπούλες είμεθα, λες, σκλάβες", θα πει σε μια συνομιλία της. "Κι έχεις δίκαιο, σκλάβες όμως του αντρός που μας ορίζει., είτε πατέρας είναι, είτε αδελφός, είτε άντρας μας, ακόμα και του γιου μας, σαν ασπρίσουν τα μαλλιά μας! Ελεύθερες δεν είμαστε ποτέ!" (να είχε άραγε διαβάσει τη "Φόνισσα";) Αλλού πάλι θα πει: "Ακόμα και να πεθάνουμε την ώρα που θέλουμε δεν μπορούμε εμείς οι γυναίκες".

Κι όμως πάνω απ' όλες τις διακηρύξεις και τις διαμαρτυρίες της τοποθετεί το ΠΡΕΠΕΙ και την αγάπη των παιδιών της, για χάρη των οποίων τελικά δεν χωρίζει.

Σκέφτομαι την "Άννα Καρένινα". Πόση ομοιότης με την Πηνελόπη Δέλτα. Σπουδαίο έργο η Καρένινα. μα οι "Ρωμιοπούλες" μου φαίνεται ότι είναι ανώτερο.