Ταξίδι μέλιτος

Μίμης Ανδρουλάκης
Ταξίδι μέλιτος
Πατάκης, 2015
(ebook)

"Παρασκήνια της Ιστορίας", "Ο Βενιζέλος ως πολιτικός και ως άνθρωπος", "Σελίδες της ελληνικής Ιστορίας", "Το γύρισμα της τύχης" και πολλοί άλλοι τίτλοι θα μπορούσαν να δοθούν στο καταπληκτικό αυτό συγγραφικό επίτευγμα του Μίμη Ανδρουλάκη. "Ιστορικό μυθιστόρημα" το χαρακτηρίζει ο συγγραφέας του, αλλά νομίζω το βάρος πέφτει μάλλον στον επιθετικό προσδιορισμό παρά στο ουσιαστικό. Είναι πιο πολύ Ιστορία, πιστεύω, παρά μυθιστόρημα. Κανένα γεγονός από όσα αναφέρονται δεν είναι φανταστικό, τεκμηριώνονται όλα από ντοκουμέντα και πηγές. Μυθιστορηματικά στοιχεία θα μπορούσαμε ίσως να εντοπίσουμε στους διαλόγους, που δεν  ξέρουμε αν όντως έτσι έγιναν ή στις ενδιάθετες σκέψεις του Βενιζέλου. Εντούτοις τόσο οι διάλογοι όσο και οι σκέψεις απηχούν βεβαιωμένα γεγονότα.

Βρισκόμαστε στον Οκτώβριο του 1921. Ένα χρόνο περίπου πριν, την 1η Νοεμβρίου του 1920, ο μεγάλος πολιτικός, αυτός που διπλασίασε την Ελλάδα, χάνει τις εκλογές, δεν εκλέγεται καν βουλευτής. Τώρα, αφού έχει παντρευτεί (σε δεύτερο γάμο) την Έλενα Σκυλίτση, Αγγλοχιώτισσα από πλούσια οικογένεια, ξεκινάνε μαζί ένα "ταξίδι μέλιτος" που θα κρατήσει εφτά μήνες. Το υπερωκεάνιο Aquitania αποπλέει στις 15 Οκτωβρίου από το λιμάνι του Σαουθάμπτον και κατευθύνεται προς τη Ν. Υόρκη. Από εκεί το ζεύγος θα μεταβεί στο Σικάγο, στην Καλιφόρνια και το Χόλιγουντ, στο Μαϊάμι, στην Κούβα και στο Περού. Ένα ταξίδι πλούσιο σε εμπειρίες, αλλά κι ένα ταξίδι που το συνοδεύουν τόσο οι αναμνήσεις του πρόσφατου παρελθόντος όσο και η μεταπήδηση του συγγραφέα στο μέλλον και οι αναφορές στα μέλλοντικά γεγονότα.

Δεκάδες πρόσωπα παρελαύνουν στο βιβλίο, πρόσωπα του στενού περιβάλλοντος του Βενιζέλου, οι γυναίκες που αγάπησε, άλλες με τις οποίες συνδέθηκε, πολιτικοί, διπλωμάτες, λογοτέχνες, ξένοι και Έλληνες. Λόιντ Τζορτζ, λόρδος Κίτσενερ, Μπαζίλ Ζαχάρωφ, Πηνελόπη Δέλτα, Ίων Δραγούμης, Βιρτζίνια Γουλφ, Καβάφης, Καζαντζάκης, Προυστ, Άννα ντε Νοάιγ, Μαρία Βοναπάρτη, λαίδη Κρόσφιλντ, βασιλιάδες και πρίγκηπες, πλήθος αρίφνητο. Συναντήσεις, διασκέψεις, από την τραπεζαρία του Aqouitania στη διάσκεψη του Παρισιού, από την εκλογική ήττα του '20 στη δολοφονική απόπειρα στο σταθμό της Λυόν, από το ανέβασμα στο Μάτσου Πίτσου στο αποτυχημένο κίνημα του '35. Μια συνάντηση με αντιπροσωπεία Κυπρίων όταν ο Βενιζέλος βρισκόταν στη Ν. Υόρκη έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και σημασία για μας. Πυκνό σε πρόσωπα και γεγονότα που είναι αδύνατο να συγκρατήσει κανείς, το μυθιστόρημα απαιτεί αργό διάβασμα, σκέψη και περισυλλογή.

Σίγουρα όμως στη σκέψη του αναγνώστη μένουν αυτά που σαν μουσικό χαλί διατρέχουν το βιβλίο: Η Κρήτη και ο Θουκυδίδης. Η Κρήτη  παρούσα κάθε στιγμή. Με τις μαντινάδες της, τα φαγητά και τα έθιμά της, τις Μαδάρες, τον Θέρισο και τη Χαλέπα, η Κρήτη από την οποία ο Βενιζέλος ξεκίνησε και η Κρήτη στην οποία κατέληξε το σεπτό του σκήνωμα. Και ο Θουκυδίδης. Ο συγγραφέας παρουσιάζει τον Βενιζέλο να μεταφράζει τον Θουκυδίδη ακόμη και στο ταξίδι του μέλιτος. Ο Θουκυδίδης διαποτίζει τη σκέψη του, επανέρχεται διαρκώς στις συζητήσεις του. Ειδικά οι Μήλιοι και η καταδικασμένη τους αντίσταση στους Αθηναίους και προπάντων η Σικελική εκστρατεία, ο Αλκιβιάδης, γεγονότα με τα οποία βρίσκει συσχετισμούς και παραλληλισμούς με τη Μικρασιατική εκστρατεία. Είναι κάποιες σκηνές που χαράσσονται ανεξίτηλα στη σκέψη του αναγνώστη. Παρ' όλο που στις παρουσιάσεις αυτές αποφεύγω τα μακροσκελή αποσπάσματα, θα ήθελα να διασώσω εδώ μια εξαιρετική εικόνα.

Ο Ιγνάτιος Παντερέφσκι, συνθέτης και πιανίστας, πρωθυπουργός και υπουργός Εξωτερικών της Πολωνίας στη Διάσκεψη του Παρισιού, φιλοξενεί το ζεύγος Βενιζέλου στο ράντσο του στην Καλιφόρνια, το "El paso de Robles", "Το πέρασμα με τις βελανιδιές". "Εκείνο το βράδυ ήταν διαφορετικό. Όταν το λυκόφως έβαφε τις κουρτίνες και τους τοίχους του σαλονιού στο χρώμα του κρασιού κι ένα απαλό υγρό αεράκι έφτανε από τον Ειρηνικό, ο Παντερέφσκι αιφνιδίασε τον Βενιζέλο. [...] "Μεσιέ Βενιζέλος, μίλησέ μας για τον Αλκιβιάδη και το μεγάλο του σχέδιο: τη Σικελική εκστρατεία που σε βασανίζει". 

Ο Βενιζέλος σαν να δίσταζε να μιλήσει για κείνον που σημάδεψε τον 5ο αιώνα-ύστερα πήρε μπροστά με κοφτές φράσεις σαν τίτλους και υπότιτλους μιας μουσικής ακολουθίας.

"Το κάλλος του. Η σαγήνη. Το αγαπημένο παιδί της Αθήνας. Η Υψηλή καταγωγή κι ο πλούτος. Η πνευματική υπεροχή. Οι πρωτιές σε όλα. Από τον Περικλή στον Σωκράτη. Η καρδιά του να χοροπηδά στον λόγο του φιλοσόφου..."

 Ο Παντερέφσκι αυτοσχεδιάζει με  δικά του και τρυφερά μοτίβα από τον Μότσαρτ, τον Σοπέν, τον Λιστ, τον Τσαϊκόφσκι, κι ύστερα η μελωδία αλλάζει, παίρνει ένα άρωμα διαστροφής και αποπλάνησης.

"Άσωτος, ακόλαστος, θρασύς, ερωτομανής με άνδρες και γυναίκες. Στην Άβυδο παντρεύονται με τον θείο του την ίδια γυναίκα, κανείς να μην ξέρει τίνος είναι το παιδί. Οι γυναίκες της Αβύδου. Εξόριστος στη Σπάρτη κάνει παιδί με τη σύζυγο του βασιλιά που τον φιλοξενεί. "Το παιδί του Αθηναίου Αλκιβιάδη βασιλιάς της Σπάρτης!" η φαντασίωσή του".

Το μοτίβο εναλλάσσεται γρήγορα.

"Διπλό παιχνίδι, παντού και πάντοτε.

"Ο πολιτικός του θρίαμβος. Η τρομερή επιθυμία του Αθηναϊκού λαού για περιπέτεια. Ο ηττημένος Νικίας ηγείται σε μια εκστρατεία που δεν πιστεύει. Τα πλοία σαλπάρουν από το Φάληρο για τις Συρακούσες". 

Εναλλαγές από τον Μπετόβεν, την "Ουγγρική ραψωδία" του Λιστ και τη δική του συμφωνική σύνθεση  "Polonia" κι ύστερα ένας αυτοσχεδιασμός, μια άστατη χαοτική μελωδία.

"Το ευμετάβλητο του ευκολόπιστου πλήθους. Η καταδίκη του σε θάνατο. Ο εξοστρακισμός. Οι μεταστροφές, η αλλαγή στρατοπέδου. Το άρωμα της προδοσίας. Η συντριβή του εκστρατευτικού σώματος. Το όνειρο της Σικελίας ρημαδιό. Η κατάρρευση του ήρωα. Το τραγικό τέλος της Σικελικής εκστρατείας. Η συντριβή των Αθηναίων στους Αιγός Ποταμούς. Το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου. Ο θάνατος του Αλκιβιάδη, η πτώση της Αθήνας".

[...] Ο Βενιζέλος δεν  μπόρεσε να κρύψει τη συγκίνησή του. Εκείνη τη νύχτα στο σκοτάδι, ανάμεσα στο Λος Άντζελες και το Σαν Φρανσίσκο, είδε πρώτη φορά τόσο καθαρά τον εαυτό του, τη διαδρομή του, το σχέδιό του, την τύχη της μικρασιατικής περιπέτειας.  Ήταν δίπλα στον ποταμό Σαλίνας, μα η καρδιά του βρισκόταν στον Σαγγάριο, σ' εκείνο το σύνορο ανάμεσα στον θρίαμβο και στην τραγωδία".

Ο Βενιζέλος αφηγείται και αναπολεί, ο Παντερέφσκι συνθέτει. Μια σύνθεση που της έδωσε αργότερα το όνομα "Αλκιβιάδης-Σονάτα στο Φεγγαρόφωτο".

Και μια από τις τελευταίες σκηνές: "Στημένος τώρα ο Ανδρέας (ο Γύπαρης, πιστός, αχώριστος φύλακας του Βενιζέλου), στην πλώρη του "Κουντουριώτης", καθώς αντικρίζει στο βάθος του ορίζοντα, Μάρτη μήνα, τις χιονισμένες Μαδάρες θυμάται και ραγίζει, κι ο λυγμός του, ίδιο ουρλιαχτό λύκου, ξεσκίζει το ανταριασμένο κρητικό πέλαγος.

Ήταν 27 Μαρτίου. Στις εννιά το πρωί έριξε άγκυρα έξω απ' το παλιό λιμάνι το "Κουντουριώτης", με  το φέρετρο του Ελευθερίου Βενιζέλου στο βάθρο του τηλεβόλου. Στις 29, Κυριακή, στις εντεκάμισι η κρητική γη στ' Ακτωτήρι θα υποδεχτεί το σκήνωμά του".