Το χνάρι που δεν έσβησε
Διόπτρα, 2016
Παρακολουθώ τη συγγραφική πορεία της Νοέλ Μπάξερ από το πρώτο της βιβλίο, "Από δρυ παλιά και από πέτρα", για το οποίο η αρνητική μου ματιά προκάλεσε μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση με 32 (!) σχόλια. Στη συνέχεια ήρθε το "Τη νύχτα που γύρισε ο χρόνος" που τα θετικά, αυτή τη φορά, σχόλιά μου, θεωρήθηκε ότι ήταν σαν "να έβαλα νερό στο κρασί μου", όπως γράφτηκε σ' ένα σχόλιο. Το τρίτο της βιβλίο, "Ακολουθώντας τη γραμμή της θάλασσας" το βρήκα ακόμα καλύτερο (αυτή τη φορά ελάχιστα και αμελητέα σχόλια). και τώρα το τέταρτο βιβλίο, "Το χνάρι που δεν έσβησε".
Η γραφή της Μπάξερ ωριμάζει ολοένα και περισσότερο. Παρ' όλο που διατηρεί το σταθερό χαρακτηριστικό της τοποθέτησης του έργου σε μια συγκεκριμένη ιστορική περίοδο, με αναφορές στην περίοδο αυτή, εντούτοις καινούρια στοιχεία εισχωρούν στο στυλ της. Στοιχεία, για παράδειγμα, που προσεγγίζουν τον μαγικό ρεαλισμό και που η ανάπτυξή τους θα μπορούσε να δώσει μια διαφοετική όψη στη νεοελληνική λογοτεχνία.
Ο πρόλογος μας εισάγει ήδη, αν και δεν το ξέρουμε ακόμα, σ' αυτό που θα διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο σ' όλο το μυθιστόρημα. Ένας νέος άντρας αναζητά στο υπόγειο του σπιτιού το πανωφόρι του νεκρού από χρόνια πατέρα του. Η ρεαλιστική αναζήτηση του πανωφοριού γίνεται το σύμβολο της αναζήτησης της προσωπικότητας, του χαρακτήρα, της φυσιογνωμίας του πατέρα. Η κατάληξη της αναζήτησης θ' αργήσει πολύ και μόνο στο τέλος του μυθιστορήματος θα γίνει η σύνδεση με την αρχή.
Καθώς τελειώνω το βιβλίο και το ξαναφέρνω στη μνήμη προσπαθώντας να καταγράψω τις εντυπώσεις μου, διερωτώμαι αν υπάρχει πρωταγωνιστικός χαρακτήρας σ' αυτό το πολυπρόσωπο έργο. Νομίζω δεν υπάρχει. Οι ρόλοι επιμερίζονται εξίσου σε πολλά πρόσωπα. Είναι ο νεαρός Άγης που ψάχνοντας το πανωφόρι του πατέρα του ψάχνει ουσιαστικά τον ίδιο τον πατέρα που δεν γνώρισε. Είναι η παράξενη μορφή της μοναχής Ευθαλίας που τριγυρίζει στα χωριά προσφέροντας παντός είδους βοήθεια και ζώντας με τη συνδρομή των άλλων. Η Υπατία, που η απόρριψη την οποία γνώρισε αμέσως με τη γέννησή της καθόρισε και τη μελλοντική της πορεία. Η Λεώνη, άλλη μια μικρή ορφανή, για την οποία όχι η απόρριψη αλλά η αγάπη που την περιβάλλει προσδιορίζει τον παράξενο χαρακτήρα της. Ο Σύλας. Ο Σπάρτακος. Η Σαβέλα. Η Μαργαρίτα. Όλα τα πρόσωπα του έργου είναι σημαντικά, όλα επηρεάζονται από τις συνθήκες της ζωής κι όλα με τη σειρά τους επηρεάζουν άλλους.
Τα πρόσωπα δεν κινούνται βέβαια σ' ένα κενό χώρου και χρόνου. Ο χώρος δεν καθορίζεται ονομαστικά. Πότε είναι ένα ανώνυμο χωριό, άλλοτε "το στρόγγυλο βουνό" ή "Η πόλη που ακούμπησε τη θάλασσα", πράγμα που επιτρέπει στη φαντασία να τα τοποθετήσει οπουδήποτε στον ελλαδικό χώρο. Ο χρόνος καθορίζεται μέσα από τα ιστορικά γεγονότα, τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τον Εμφύλιο, τη Χούντα, γεγονότα ποτ επηρεάζουν και τις τύχες των ηρώων.
Ο ρεαλισμός σμίγει αρμονικά με τη φαντασία σ' αυτό το ενδιαφέρον μυθιστόρημα της Μπάξερ. Το λογικό με το εξωλογικό στοιχείο. Όταν στην κούνια ενός νεογέννητου παιδιού βρίσκεται, αντί του βρέφους ένα κουνέλι, όταν μια γυναίκα ζει τον μοναχικό βίο τριγυρνώντας στο βουνό, όταν μια νέα χορεύει τον χορό της Σαλώμης με τα επτά πέπλα, μεταφερόμαστε σε μια άλλη διάσταση της πραγματικότητας. Που όμως δεν ακυρώνει τη ρεαλιστική όψη της ζωής, την αλληλεπίδραση και τον καθορισμό της πορείας των ηρώων.
Αν έχω μια επιφύλαξη είναι αυτή που και στο παρελθόν διαετύπωσα. Ο όγκος του μυθιστορήματος. Έτσι όπως απλώνεται σε 644 σελίδες χαλαρώνει, η συνεκτικότητα μειώνεται, η προσοχή του αναγνώστη διασπάται. Νομίζω το βιβλίο θα είχε πολλά να κερδίσει αν περιοριζόταν ο όγκος του.
Για αρχή δυο παρατηρήσεις. Σε ένα μυθιστόρημα που κινείται στον χώρο της ιστορίας δεν θεωρείται αναγκαίο να υπάρχει κεντρικός ήρωας, παρά μόνο όταν η ιστορία αναφέρεται αποκλειστικά στον ήρωα αυτό. Από εκεί και πέρα θεωρώ το μέγεθος του βιβλίου ως ένα μέσο μέγεθος, όπως έχουν όλα τα μυθστορήματα την εποχή μας, δεν θεωρώ ότι μειώνεται η συνεκτικότητα και η προσοχή του αναγνώστη διασπάται μόνο αν το θελήσει ο αναγνώστης.
ΑπάντησηΔιαγραφήΤο ότι δεν υπάρχει κεντρικός ήρωας ούτε το θεώρησα απαραίτητο, αγαπητέ Ακάμα, ούτε το κατέταξα στα συν ή τα πλην του μυθιστορήματος. Ήταν απλώς μια διαπίστωση/σχόλιο στο περιεχόμενο του βιβλίου. Όσο για το μέγεθος εξακολουθώ να έχω τις απόψεις μου, όχι μόνο για το βιβλίο της Νοέλ, αλλά γενικά για τη σύγχρονη τάση, που την παρατηρούμε και στην ξένη λογοτεχνία.
ΔιαγραφήΑγαπητή φίλη,
ΑπάντησηΔιαγραφήκαταρχάς χαίρομαι που τα διαδικτυακά ίχνη σας με έφεραν στον φιλόξενο χώρο σας με κοινό μας άξονα την αγάπη για την ανάγνωση και το βιβλίο.
Κοινή φαίνεται να είναι και η αναγνωστική μας επιλογή που ακούει στο όνομα Νοέλ Μπάξερ. Μάλιστα, θα ομολογήσω ότι, όταν ήρθε εντελώς τυχαία στα χέρια μου το πρώτο της βιβλίο, Από Δρυ Παλιά και από Πέτρα, αμφιταλαντεύτηκα στο να το επιλέξω και το ξεκίνησα με τη συστολή ότι θα διαβάσω μία πρωτοεμφανιζόμενη συγγραφέα, ας πούμε, λοιπόν με την αίσθηση της "Kinder Έκπληξης", αν μου επιτρέπεται η λεκτική θρασύτητα.
Διαβάζοντας τον πρόλογό σας θα ήθελα να σταθώ σε δύο σημεία:
Ο λόγος που συνέχισα να διαβάζω Νοέλ Μπάξερ και να προσμένω με ανυπομονησία τις επόμενες κάθε φορά πολύτιμες γραφές της, απλώνει τις ρίζες του ακριβώς στο πρώτο της αυτό βιβλίο. Με κέρδισε εξαρχής η κινηματογραφική εκεί και συνάμα τρυφερή περιγραφική της δεινότητα, το ταξίδι σε εικόνες και συνειρμούς που θησαύριζαν γενναιόδωρα τις δικές μου εικόνες, σκέψεις, επεκτάσεις... Κι ενώ ξεκίνησα να διαβάζω τα γραφόμενά σας με ενθουσιασμό για το μοίρασμα, στάθηκα αμήχανη, στην πρώτη διατύπωση ότι τα σχόλιά σας για το συγκεκριμένο βιβλίο ήταν αρνητικά. Επειδή όμως, "περί ορέξεως κολοκυθόπιτα" που λέει και ο λαός, και σαφέστατα ο καθένας διατηρεί το δικαίωμα της γνώμης, της επιλογής και της έκφρασής της, στέκομαι απλώς στην κατάθεση του δικού μου αντίστοιχου συναισθήματος. Δείτε το ως πλουραλισμό, όπως το βλέπω κι εγώ.
Ωστόσο, επιτρέψτε μου να εκφράσω την παράλληλη απορία μου, σχετικά με τη δομική θέση του προλόγου στο κείμενό σας που αφορά το "Χνάρι που δεν έσβησε". Δηλαδή, η παράθεση των αντίστοιχων με την καλή ή κακή κριτική σας σχολίων, ποιο μήνυμα με καλεί να προσλάβω; Γιατί έχω μπερδευτεί. Δηλαδή λέτε ότι όταν εκφράζετε αρνητική γνώμη έχετε περισσότερη αναγνωσιμότητα ή ανταπόκριση στα κείμενά σας;
Σημείο δεύτερο στο οποίο θα ήθελα να σταθώ . Αναφέρετε: "Παρ' όλο που διατηρεί το σταθερό χαρακτηριστικό της τοποθέτησης του έργου σε μια συγκεκριμένη ιστορική περίοδο". Τι εννοείτε;
Σημείο τρίτο : " εντούτοις καινούρια στοιχεία εισχωρούν στο στυλ της. Στοιχεία, για παράδειγμα, που προσεγγίζουν τον μαγικό ρεαλισμό".
Έχοντας διαβάσει, όπως κι εσείς, όλα τα βιβλία της Μπάξερ, αυτό που εισέπραξα είναι ότι τον μαγικό ρεαλισμό τον διατηρεί από το προηγούμενο βιβλίο της, "Ακολουθώντας τη γραμμή της θάλασσας", στο οποίο ήταν εμφανέστατος "αγαπημένος" της.
Τέλος, προβληματίζομαι σχετικά με τα κλισέ που θέτετε ως προς τους λογοτεχνικούς "κανόνες" που λογαριάζετε. Να υπάρχει ένας ήρωας κεντρικός και οριοθέτηση στον αριθμό σελίδων. Είναι σα να λέτε εμμέσως πλην σαφώς ότι η συγγραφέας "γέμισε" τις σελίδες με ανούσιο περιεχόμενο. Προσωπικά όχι μόνο δεν το εισέπραξα, αλλά ένιωσα ότι κορυφωνόταν η αγωνία, ωρίμαζαν οι σχέσεις, εξελίσσονταν, και αυτό ναι, είναι ζητούμενο από έναν συγγραφέα. Οι αιτιακές σχέσεις, οι συγκρούσεις των ηρώων με τον εαυτό τους και με τους γύρω, οι εκπλήξεις και το σασπένς θεωρώ ότι ήταν στοιχεία της πλοκής σε ρυθμισμένες αναλογίες. Όταν στα χέρια του αναγνώστη το βιβλίο μικραίνει σε όγκο πλησιάζοντας στο τέλος και αισθάνεσαι ότι δε θες να τελειώσει, γιατί δε θες να αποχαιρετήσεις τους ήρωες, είναι για μένα ασφαλές κριτήριο κατάταξης του βιβλίου στα αγαπημένα μου. Και αυτό το αισθάνθηκα στο εν λόγω μυθιστόρημα και οφείλω να το καταθέσω. Σε καμία περίπτωση επικριτικά ως προς την άποψή σας, αλλά με την ανάγκη να ακουστεί και μία άλλη άποψη και να υπηρετηθεί -δοθείσης βέβαια της εκάστοτε αφορμής και όχι προκλητικά- η πολυφωνία.
Καλό σας βράδυ, τιμή μου να βρεθώ στον ενδιαφέροντα και φιλόξενο χώρο σας.
Αγαπητή "Κόκκινη ομπρέλα", με συγχωρείς που απαντώ καθυστερημένα, τώρα όμως περιέπεσε στην αντίληψή μου το σχόλιό σου. Απαντώ λοιπόν στις παρατηρήσεις και απορίες σου που με τόση ευγένεια διατυπώνεις (πράγμα που δεν το βρίσκουμε πάντα στους σχολιαστές).
Διαγραφήα)Ο αριθμός των αρνητικών σχολίων στην παρουσίαση του πρώτου βιβλίου της Νοέλ αναφέρθηκε όχι για να δείξω την αναγνωσιμότητα, αλλά τη μεγάλη συζήτηση που προκάλεσε η ανάρτησή μου, ακριβώς γιατί πολλοί διαφώνησαν με την κριτική μου.
β)Όταν αναφέρομαι σε συγκεκριμένη ιστορική περίοδο, εννοώ ότι στο μυθιστόρημα δίνονται χαρακτηριστικά της περιόδου που εν μέρει επηρεάζουν τους ήρωες, π.χ. η καταστρφή της Σμύρνης, η χούντα κ.λπ. σε αντίθεση με άλλα έργα στα οποία το ιστορικό περιβάλλον δεν επηρεάζει το μυθιστόρημα.
γ) Μαγικός ρεαλισμός. Μπορεί να υπάρχει κάπως στο προηγούμενό της βιβλίο, αλλά εδώ είναι πιο εμφανής. Με το κουνέλι, τη μοναχή που τριγυρίζει στα βουνά, τους χορούς με τα πέπλα κ. λπ.
δ) Κεντρικός ήρωας. Όπως ανέφερα και στην απάντησή μου στον Ακάμα (δες πιο πάνω) το ανέφερα απλώς ως χαρακττηριστικό του βιβλίου, όχι γιατί το θεωρώ απαραίτητο.
ε) Ασφαλώς δεν βάζω περιορισμό στον αριθμό των σελίδων. Αν ήταν έτσι θα απορρίπταμε όλα τα ογκώδη μυθιστορήματα, για παράδειγμα τον Ντοστογιέφσκι, τον Τολστόη, τον Ουγκώ! Και τι να πούμε για τον Προυστ! Εννοώ ογκώδη με σκηνές που επαναλαμβάνονται, με σκηνές που δεν προσθέτουν στο μυθιστόρημα εκτός από όγκο. Στην παρουσίασή μου για το προηγούμενο βιβλίο της Μπάξερ ανέφερα συγκεκριμένες τέτοιες σκηνές.
Και πάλι ευχαριστώ για τις παρατηρήσεις, αλλά και τον τόσο ευγενή τρόπο με τον οποίο διατυπώνονται.
Σπεύδω επίσης να σε περιλάβω στη λίστα των ιστολογίων που παρακολουθώ.
Πολύ καλή η κριτική, θα μου επιτρέψετε όμως να διαφωνήσω σε ένα μόνο σημείο. Πιστεύω ότι η συγγραφέας ξέρει πολύ καλά πώς να αναδιπλώνει τους χαρακτήρες της και να τους δίνει την ανάσα που είναι απαραίτητη ώστε να τους χτίσει λέξη λέξη. Δεν πιστεύω ότι οι 644 σελίδες ήταν πολλές [άλλωστε ο όγκος ενός μυθιστορήματος φαίνεται κι αν κάτι είναι "μεγάλο" ή "μικρό" για την επιλογή μας μπορεί να αποφευθχεί] αλλά ίσα ίσα ήταν ζωτικής σημασίας έτσι ώστε να μπορέσουμε κι εμείς να έχουμε την απαραίτητη ολοκλήρωση της εικόνας της ψυχοσύνθεσης των ηρώων κι η συγγραφέας, από μεριάς της, να σμιλεύσει άρτια τους ήρωές της.
ΑπάντησηΔιαγραφή