Η υπέροχη φίλη μου

Έλενα Φερράντε
Η υπέροχη φίλη μου
Πατάκης, 2016
Μετ. Δήμητρα Δότση
[L' amica geniale, 2011]

Κλείνω την τελευταία σελίδα και ξαναφέρνω στη σκέψη μου όλο αυτόν τον κόσμο με τον οποίο έζησα τρεις μέρες. Τα κορίτσια και τ' αγόρια, τους γονείς και τους δασκάλους, τους δρόμους και τις φτωχογειτονιές της Νάπολης, την εφηβεία και τα όνειρά της. Διερωτώμαι γιατί μου  άρεσε ένα βιβλίο που δεν νομίζω ότι διακρίνεται για την πρωτοτυπία του θέματος. Η αναπόληση της παιδικής ηλικίας και της πορείας προς την ενηλικίωση, η περιγραφή του τόπου και του χρόνου που μας διαμόρφωσαν, είναι θέματα πολύ συνήθη στη μυθιστορηματική συγγραφή. Κι όμως σ' αυτά τα κοινά, τετριμμένα θέματα η άγνωστη αυτή Ιταλίδα συγγραφέας (άγνωστη γιατί τίποτα δεν είναι γνωστό για την ταυτότητά της και το Έλενα Φερράντε θεωρείται ψευδώνυμο) κατορθώνει να φυσήσει μια καινούρια πνοή, να τους χαρίσει με τον τρόπο και το ύφος της μια πρωτοτυπία που αιχμαλωτίζει τον αναγνώστη.

 Ίσως πάλι αυτή η σαγήνη που ασκεί  να οφείλεται στο ότι κατορθώνει να μας κάνει να ταυτιστούμε με τους ήρωές της, να διαβάζουμε δικές μας εμπειρίες. "Δεν νοσταλγώ την παιδική μας ηλικία, ήταν γεμάτη βία. Ζούσαμε λογιών λογιών καταστάσεις μέσα κι έξω από τα σπίτια μας, αν και δε θυμάμαι να σκέφτηκα ποτέ  ότι η ζωή που μας έλαχε ήταν τόσο άσχημη. Έτσι ήταν η ζωή, τελεία και παύλα", γράφει. Δεν μπορώ να πω ότι η γενιά μου γνώρισε τη βία όπως την περιγράφει η Φερράντε. Όμως όσοι βιώσαμε την παιδική και νεανική μας ζωή τη δεκαετία του '50 γνωρίσαμε τη φτώχεια, τη στέρηση, την αυστηρότητα των ηθών, τη γονική απόλυτη κυριαρχία. Πολλοί δεν μπόρεσαν να συνεχίσουν το σχολείο, όμως γνωρίσαμε τη φιλία και διαβάσαμε βιβλία που μας έμαθαν να ονειρευόμαστε, έστω κι αν συχνά τα όνειρα έμειναν για πάντα όνειρα...

Η συγγραφέας-αφηγήτρια Έλενα Γκρέκο, άλλως Λενούτσα ή Λενού, πληροφορείται ότι η αχώριστη φίλη της και συνομήλική της Λίλα Τσερούλλο, στα εξήντα έξι της τώρα χρόνια, έχει εξαφανιστεί. "Εξοργίστηκα", γράφει. "Για να δούμε ποια θα νικήσει αυτή τη φορά, μονολόγησα. Άνοιξα τον υπολογιστή και βάλθηκα να γράφω κάθε λεπτομέρεια της ιστορίας μας, ό,τι είχε εντυπωθεί στο μυαλό μου".

 Μ' αυτή την προλογική εισαγωγή μπαίνουμε αμέσως στο ύφος και στο είδος της σχέσης των δυο κοριτσιών. Είναι μια σχέση φιλίας-έχθρας, αγάπης-ζήλειας, σύμπλευσης-ανταγωνισμού, κοινών οραμάτων-διαφορετικής πορείας. Παρακολουθούμε τη ζωή τους από τα χρόνια του δημοτικού ως το τέλος της εφηβείας. Η Λίλα, κόρη τσαγγάρη, είναι πανέξυπνη, τα καταφέρνει σ' ό,τι κι αν καταπιαστεί, αυτή φαίνεται να ηγείται στη σχέση της με τη Λενού. Αργεί περισσότερο να ωριμάσει σωματικά κι όμως αυτή είναι που τραβάει την προσοχή, αυτή που ελκύει τα αγόρια. Ο πατέρας της δεν της επιτρέπει να συνεχίσει το σχολείο μετά το δημοτικό, αυτή όμως δανείζεται βιβλία και μπόρεσε να βοηθήσει τη Λενού, που συνεχίζει στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο, στα Αρχαία και τα Λατινικά. Ζουν στην ίδια γειτονιά, έχουν τους ίδιους γνωστούς και φίλους, μαζί ωριμάζουν κι έχουν τα πρώτα ερωτικά σκιρτήματα.

Πλήθος πρόσωπα, πλήθος ονόματα κυκλοφορούν στο βιβλίο,  όσα θα ήταν και σε μια πραγματική γειτονιά. Τόσα που μέχρι το τέλος δεν μπόρεσα να τα μάθω όλα και συχνά επέστρεφα στις πρώτες σελίδες, όπου, πολύ προνοητικά η συγγραφέας παραθέτει "Κατάλογο ονομάτων".

Ανάμεσα στα όνειρα των δυο κοριτσιών είναι και το να γίνουν πλούσιες. Έχοντας ως αγαπημένο το βιβλίο "Μικρές κυρίες" ονειρεύονται να γράψουν κάτι ανάλογο που, όπως πιστεύουν, θα τις κάνει πλούσιες. Δεν ξέρουμε αν θα τα καταφέρουν και πώς, μια και "Η υπέροχη φίλη μου" είναι μόνο ο πρώτος τόμος της "Τετραλογίας της Νάπολης", όπως έχει ονομαστεί το τετράτομο έργο. Ομολογώ ότι πολύ σπάνια μπόρεσα να διαβάσω ολόκληρο έργο όταν αυτό ξεδιπλώνεται σε περισσότερους από ένα τόμους. Αυτό όμως οπωσδήποτε θα το παρακολουθήσω στη συνέχειά του.

Σημ. Την Έλενα Φερράντε είχα γνωρίσει κι από ένα προηγούμενό της βιβλίο, το 

"Μέρες εγκατάλειψης". Μου είχε αρέσει κι αναζήτησα ακόμα ένα δικό της, το "Βάναυση αγάπη". Στάθηκε αδύνατο να το βρω. Πιθανότατα είναι εξαντλημένο.