Ήλιος με δόντια

Γιάννης Μακριδάκης
Ήλιος με δόντια
Εστία, 2010

Η εντελώς προσωπική αφηγηματική τεχνική και η ιδιάζουσα γλωσσική έκφραση, με διάσπαρτες λέξεις, άλλοτε παλαιάς κοπής, άλλοτε ντοπιολαλιάς είναι τα κύρια γνωρίσματα της γραφής του νέου Χιώτη λογοτέχνη Γιάννη Μακριδάκη (γεν. 1971). Αυτά, ανάμεσα σ' άλλα γνωρίσματα, τον κατέστησαν αμέσως από την πρώτη του λογοτεχνική εμφάνιση (2008) αγαπητό σε κριτική και κοινό.

Εγώ κάπως αργά τον "ανακάλυψα". Μόλις το 2016 διαβάζοντας το "Η δεξιά τζέπη του ράσου", που με ενθουσίασε. Συνέχισα με το τελευταίο του, "Η πρώτη φλέβα" (2016), που δεν μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση και τώρα μόλις τέλειωσα το "Ήλιος με δόντια" (2010).

Τοποθετημένο χρονικά στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, με κεντρικό ήρωα τον Κωνσταντή, και πάλι όπως στο "ράσο" έναν ιδιόρρυθμο "σαλό", που εδώ νομίζει ότι είναι ιερωμένος, το ευσύνοπτο μυθιστόρημα ολοκληρώνεται με έναν επίλογο γραμμένο στο σήμερα. Τρεις είναι οι πρωτοπρόσωποι αφηγητές. Αρχίζει με τον Κωνσταντή που μπροστά σ' έναν καθρέφτη εξιστορεί τη βασανισμένη του ζωή, εξιστόρηση η οποία ηχογραφείται εν αγνοία του σε "μπομπίνες". Γεννημένος το 1908 σε μια φτωχογειτονιά του Κάστρου της Χίου, γνωρίζει από μικρός τη φτώχεια, την ορφάνια και την απόρριψη λόγω της θηλυπρεπούς του εμφάνισης και ροπής. Καθώς η εξιστόρηση της ταλαιπωρημένης του ζωής προχωρεί με αφήγηση που πηγαινοέρχεται στο χρόνο, με ένα βασανιστικό ερώτημα να τον κατατρύχει, διερωτόμαστε αν η προσωπική του ιστορία είναι ο στόχος του συγγραφέα ή ο κοινωνικός και ιστορικός περίγυρος της εποχής. Ο Κωσταντής μεγαλώνει σε μια γειτονιά όπου κυρίως κατοικούν "παστρικές" που ήρθαν από τη Σμύρνη με "το βρακί που φορούσαν". Είναι η φτωχογειτονιά με τους λαϊκούς ανθρώπους, ενώ από την άλλη πλευρά του λιμανιού υψώνονται τα νεοκλασικά σπίτια των πλουσίων και μια άλλη ζωή.

Η ιδιαιτερότητα του Κωνσταντή γίνεται αντιληπτή ήδη από το δημοτικό σχολείο. Περιθωριοποίηση και κοροϊδία τον συνοδεύουν, ενώ στα έντεκά του χρόνια μυείται στη σεξουαλική ζωή από έναν μεγαλύτερό του νεαρό, τον Αποστόλη, που θα μείνει για πάντα ο έρωτας της ζωής του. Η βασανισμένη ζωή του Κωσταντή σημαδεύεται και από τα ιστορικά γεγονότα που καταγράφονται όπως περνούν μέσα από την απλοϊκή ματιά του. Η κατάληψη της Σμύρνης (την ίδια μέρα πεθαίνει από ατύχημα η μάνα του), ο Βενιζέλος, ο βασιλιάς Γεώργιος, η Μικρασιατική Καταστροφή, το νέο ημερολόγιο, οι εκδηλώσεις ελληνοτουρκικής φιλίας, ο Μεταξάς, η Κατοχή, η Αντίσταση, είναι γεγονότα που για τον Κωνσταντή έχουν σημασία μόνο όσο αφορούν την προσωπική του ζωή. "Όταν όμως επιτέλους έδωσε ο Θεός και καταστράφηκε η Σμύρνη, γύρισε πίσω και ο Αποστόλης", λέει, με μόνη έγνοια τη σωτηρία και την επιστροφή του φίλου του από τον πόλεμο. Κι ήταν ακριβώς ο θάνατος του φίλου του, πολύ αργότερα, το 1944, που οδήγησε τον Κωνσταντή στην τρέλα. Στις 7 Φεβρουαρίου 1944 Αγγλικά βομβαρδιστικά έπληξαν από παρεξήγηση το Σουηδικό πλοίο Wiril που ναυλοχούσε στο λιμάνι της Χίου φέρνοντας τρόφιμα για τον λιμοκτονούντα πληθυσμό. Δεκαέξι νεκροί, ανάμεσά τους και ο Αποστόλης, και εξήντα τραυματίες ήταν ο απολογισμός του βομβσρδισμού, γεγονός για το οποίο από παρεξήγηση ο Κωσταντής θεώρησε υπεύθυνο τον εαυτό του.

Η αφήγηση του Κωσταντή κρατάει πάνω από τα δύο τρίτα του βιβλίου, για να ακολουθήσουν άλλοι δυο σύντομοι μονόλογοι από άλλα πρόσωπα, που ξεδιαλύνουν πολλά σημεία από τον ταραγμένο μονόλογο του κύριου αφηγητή. Ίσως και να μη χρειάζονταν, ίσως να ήταν καλύτερα ο αναγνώστης να έμενε μ' αυτό το δραματικό μονόλογο μιας διαταραγμένης προσωπικότητας.

Εν τέλει ένα ενδιαφέρον βιβλίο για το οποίο θα μπορούσε να γίνει πολλή συζήτηση, όπως δείχνει και η μόνη αρνητική κριτική που διάβασα, η εκτενής κριτική του γνωστού, εξαιρετικού κριτικού Κούρτοβικ.