Όταν η ανάσα γίνεται αέρας

PAUL KALANITHI
Όταν η ανάσα γίνεται αέρας
Πατάκης, 2017
Μετ. Άννα Παπασταύρου

"Κοίταξα μία προς μία τις αξονικές τομογραφίες, η διάγνωση προφανής: οι πνεύμονες είχαν προσβληθεί από αμέτρητους όγκους, η σπονδυλική στήλη είχε παραμορφωθεί, ένας ολόκληρος λοβός του ήπατος είχε καταστραφεί. Καρκίνος ευρύτατα διεσπαρμένος. Ήμουν ειδικευόμενος νευροχειρουργός στο τελευταίο έτος της ειδικότητας. Τα τελευταία έξι χρόνια είχα εξετάσει πλήθος τέτοιες τομογραφίες, με την απώτερη ελπίδα πως κάποια αγωγή μπορεί να ωφελούσε τον ασθενή. Όμως αυτή η τομογραφία ήταν διαφορετική: ήταν η δική μου".

Έτσι αρχίζει το βιβλίο του Πωλ Καλανίθι, του νευροχειρουργού που πέθανε τον Μάρτιο του 2015 από καρκίνο των πνευμόνων, στα τριανταέξι του χρόνια. Ένα βιβλίο το οποίο άρχισε να γράφει αφού διαγνώστηκε με καρκίνο στο τέταρτο στάδιο και στο οποίο καταγράφει τη ζωή, αλλά και την πορεία του προς τον θάνατο, παρεμβάλλοντας ταυτόχρονα σκέψεις και εμπειρίες.

 Η μητέρα του από μικρό τον είχε μυήσει στη λογοτεχνία. Τα διαβάσματά του πολλά και ποικίλα: Από τον Κόμη Μοντεχρίστο, στον Ροβινσώνα Κρούσο, στον Έντγκαρ Άλλαν Πόε, στον Ντίκενς, στον Δον Κιχότη, Σαρτρ, Καμύ... Φυσικό να στραφεί προς τη λογοτεχνία με πρώτο πτυχίο στις αντίστοιχες σπουδές. Όμως τα μεγάλα ερωτήματα της ζωής δεν έπαψαν να τον απασχολούν. Αυτά τα ερωτήματα τον στρέφουν προς την ιατρική: "Πρέπει να υπάρχει κάποιος τρόπος, σκέφτηκα, που η γλώσσα της ζωής βιώνεται-η γλώσσα του πάθους, της πείνας, της αγάπης-να έχει κάποια σχέση, οπωσδήποτε περίπλοκη, με τη γλώσσα των νευρώνων, των πεπτικών οδών και των χτύπων της καρδιάς". Αλλού πάλι θα πει: "Σπούδαζα ιατρική για να γίνω μάρτυρας του διττού μυστηρίου του θανάτου, να γνωρίσω τις εμπειρικές και τις βιολογικές εκφάνσεις του: βαθιά προσωπικές και ταυτόχρονα υπέρτατα απρόσωπες". Έτσι τον κερδίζει η νευροχειρουργική και οι βιοεπιστήμες.
Το βιβλίο δεν ακολουθεί μια χρονολογική ή νοηματική σειρά. Παρεμβάλλοντας γεγονότα της ζωής του, αναφέρεται στην πορεία της αρρώστιας. Τα πρώτα συμπτώματα, απώλεια βάρους και πόνοι στην πλάτη, αποδίδονται αρχικά στην κούραση. Όμως σύντομα έρχεται η διάγνωση: Καρκίνος. Οι χημειοθεραπείες αρχίζουν. Μάταια ζητά από την γιατρό του να του πει μια πρόβλεψη: Πόσος καιρός του μένει; Ξέρει καλά πως τέτοια πρόβλεψη ούτε μπορεί ούτε είναι σωστό να γίνει. Έχει όμως διαλείμματα που αισθάνεται καλύτερα. Τότε ξαναμπαίνει στο χειρουργείο. Είναι εντυπωσιακός ο τρόπος περιγραφής συγκεκριμένων περιπτώσεων. Για παράδειγμα, η πρώτη φορά που διενήργησε τοκετό κατά την εκπαίδευσή του ή η λεπτομερής περιγραφή νεκροψίας δεν ξεχνιούνται. Και ενδιάμεσα στα γεγονότα σκέψεις, σκέψεις και προβληματισμοί.  Για τη ζωή και τον θάνατο, για τον Θεό, για το νόημα της ζωής, αλλά κυρίως γύρω από το ιατρικό επάγγγελμα. Γράφει αλλού: "Το καθήκον του γιατρού δεν είναι να αποσοβεί τον κίνδυνο του θανάτου ή να επαναφέρει τους ασθενείς στην πρότερη ζωή τους, αλλά να παίρνει στα χέρια του έναν ασθενή και την οικογένειά του, των οποίων η ζωή έχει διαλυθεί και να δρα ωσότου αυτοί μπορέσουν να σταθούν στα πόδια τους, να αντιμετωπίσουν και να κατανοήσουν βαθιά, την ίδιά τους την ύπαρξη".
Οι τελευταίες 25 περίπου σελίδες του βιβλίου όπου περιγράφονται οι τελευταίες του στιγμές, είναι γραμμένες από τη σύζυγό του, επίσης γιατρό. Γράφει: "Είπε καθαρά, με φωνή σιγανή αλλά σταθερή: Είμαι έτοιμος". Με το "έτοιμος" εννοούσε να του αφαιρέσουμε το αναπνευστικό βοήθημα, να του αρχίσουμε μορφίνες, να πεθάνει." Πράγμα που έγινε εννιά ώρες μετά.
Παρ' όλο ότι είναι ένα βιβλίο περιγραφής της πορείας προς τον θάνατο, δεν είναι  καταθλιπτικό βιβλίο. Είναι περισότερο ένα βιβλίο προβληματισμού. Ποιο το νόημα της ζωής, ποια η σχέση του εγκεφάλου με τη συνείδηση ή το συναίσθημα ή όλες τις άλλες  ψυχικές λειτουργίες. Απαντήσεις βέβαια δεν δίνονται ούτε είναι δυνατό να δοθούν. Δίνει όμως την ευκαρία στον αναγνώστη να ξεφύγει από τα καθημερινά και επιφανειακά και για λίγο έστω να προβληματιστεί γύρω από την ουσία της ύπαρξής του.