Η δασκάλα με τα χρυσά μάτια

Στράτη Μυριβήλη

Η δασκάλα με τα χρυσά μάτια

Βιβλιοπωλείον της Εστίας

(τριακοστή πρώτη έκδοση)

 Είχα ξεχάσει την ομορφιά, τη λυρικότητα, την ιδιαίτερη έλξη του λόγου του Μυριβήλη. Είχα ξεχάσει τις λεπτομέρειες των περιγραφών, την ολοζώντανη απεικόνιση του γεμάτου φως καλοκαιριού σ' ένα ελληνικό νησί. Είχα ξεχάσει την καταπληκτική επικαιρότητα που μπορεί να έχει ένα έργο γραμμένο ενενήντα χρόνια πριν. Τα ανακάλυψα ξαναδιαβάζοντας τη "Δασκάλα με τα χρυσά μάτια" και τα απόλαυσα και τα εκτίμησα πολύ περισσότερο από προηγούμενα διαβάσματα.

 Γνωστό το έργο, πολυδιαβασμένο, μεταφερμένο στην τηλεόραση (ΕΡΤ 1979), στο θέατρο πιο πρόσφατα. Ο Λεωνής Δρίβας, έφεδρος ανθυπολοχαγός, γυρίζει στο νησί του, τη Λέσβο, μετά τη συμμετοχή του στη Μικρασιατική Εκστρατεία, τον ελαφρύ τραυματισμό του και τη νοσηλεία του σε νοσοκομείο στο Εσκί Σεχίρ. Στον ίδιο θάλαμο νοσηλευόταν κι ένας συντοπίτης του, ο στρατής Βρανάς, πολύ πιο βαριά τραυματισμένος. Ο Λεωνής του συμπαραστέκεται. Οι σελίδες με τον ωμό ρεαλισμό της περιγραφής των  πολεμικών σκηνών, των πληγωμένων, των ακρωτηριασμών, λειτουργούν σαν αντίστιξη στην ομορφιά της φύσης και της ειρηνικής ζωής που ο Λεωνής θα συναντήσει, όταν επιτέλους αποστρατεύεται και γυρίζει στο νησί του. 

Είναι καλοκαίρι. Ο Λεωνής μαζί με την αδερφή του, την Αδριανή, πηγαίνουν στο Μεγαλοχώρι όπου έχουν πατρογονικά κτήματα και όπου πάντα συνήθιζαν να περνούν τα καλοκαίρια τους. Συναντάμε όλη την κοινωνία του χωριού, τον δήμαρχο, τον πλούσιο εργοστασιάρχη, τον αστυνόμο, τον γιατρό, τους δασκάλους, τους αγρότες, τους ψαράδες αλλά και τους πρόσφυγες που αναζητούν μια καινούρια πατρίδα. Στο χωριό κατοικεί και η ωραία Σαπφώ, δασκάλα, χήρα του Βρανά. Όλοι την ποθούν και όλοι είναι έτοιμοι να την σχολιάσουν. Ο Λεωνής έχει να της επιστρέψει κάποια θυμητάρια, όπως του είχε αφήσει παραγγελιά ο νεκρός πια Βρανάς. Την ερωτεύεται, Όμως η θύμηση του φίλου του στέκεται εμπόδιο. Μια συνεχής πάλη γίνεται μέσα του. Παρ' όλο ότι μαζί με την αδερφή του, έναν από τους πιο ωραίους χαρακτήρες του βιβλίου, που γίνεται φίλη με τη δασκάλα, απολαμβάνουν το καλοκαίρι, τη θάλασσα, τα ώριμα φρούτα, τις εκδρομές, ο Λεωνής διστάζει, αισθάνεται πως πάει να εκμεταλλευτεί τον νεκρό συμπολεμιστή, δεν τολμά να εκφράσει τον έρωτά του.

Μέσα από τη δράση, τις συζητήσεις, τους χαρακτήρες του έργου, ο συγγραφέας διοχετεύει τις ιδέες του. Ιδέες εναντίον του πολέμου, αν και ο ήρωας του έργου και πολλοί άλλοι πίστεψαν και πολέμησαν για τη Μεγάλη Ιδέα. Απόψεις ακόμα εναντίον του κομμουνισμού όπως τις εκφράζει μια παρέα νέων φοιτητών, γιατί κι ο κομμουνισμός μέσω του πολέμου ζητά να επικρατήσει (να μη ξεχνάμε ότι το έργο γράφεται αρχές της δεκαετίας του '30). Συναντάμε σκηνές που θα' λεγε κανείς πως περιγράφουν σύγχρονα γεγονότα. Η εκμετάλλευση περιουσιών που άφησαν οι Τούρκοι, η διεκδίκησή τους από τους Εφέδρους που είχαν πάρει μέρος στον πόλεμο, η αντίδραση των εκμεταλλευτών προσφυγοπατέρων, θυμίζουν σημερινές καταστάσεις.

Μα πάνω απ' όλα σ' αυτό το εκπληκτικό έργο του Μυριβήλη απολαμβάνουμε τη γλώσσα, την αθάνατη ελληνική φύση, το φως, τη θάλασσα. Λέξεις ηχοποιημένες που ανακαλούν εικόνες και ήχους: Το κυματάκι σουσούριζε, τα φύλλα φουρφούρισαν χαρωπά και πλήθος άλλες. Και η θάλασσα παντού. Τριγυρίζει σε κάθε σελίδα όπως τριγυρίζει το νησί.

"Τράβηξε προς την αμμουδιά, ανάσανε με μεγάλες αναπνοές τον καθαρόν αγέρα. Ο ήλιος άγγιζε τη θάλασσα σαν πελώρια ασπίδα, κοκκινισμένη στη φωτιά. έλεγες πως τώραδα θ' ακούσεις το νερό να τσιτσιρίζει, να χουχλακίζει γύρω στο φλογισμένο χάλκωμα. Πάνω στα νερά παίζανε χρυσαφιές και ζουμπουλιές ανταύγειες, και τα βουνά της Ανατολής είχαν ένα τρυφερό χρώμα φράουλας, απαλό σαν παιδιάτική σάρκα".

 Κάποια στιγμή η Σαπφώ βρίσκει τον Λωνή να διαβάζει. Τον ρωτά τι διαβάζει. "Παπαδιαμάντη, λέει, και ρίχνει μια ματιά πίσω του, στο ανοιχτό βιβλίο. είναι κάτι παλιά πράματα. Τα διάβασα τόσες φορές και κάθε τόσο αιστάνομαι την ανάγκη να ξαναγυρίσω σ' αυτά όπως σε μια καθαρή πηγή".

Έτσι ακριβώς ένιωσα κι εγώ ξαναδιαβάζοντας τη "Δασκάλα".