ΑΘΑΛΆΣΣΑ

 

Κώστας Λυμπουρής

Αθαλάσσα

Το ροδακιό, 2021

 Λογοτεχνία και Ιστορία. Ιστορία και Λογοτεχνία. Ο αρμονικός συνδυασμός των δύο δημιούργησε το πολύ ενδιαφέρον μυθιστόρημα του Κώστα Λυμπουρή, «Αθαλάσσα». Η ιστορία καλύπτει τους κυριότερους σταθμούς της δεκαετίας 1964-1974. Μια από τις πιο ταραγμένες περιόδους στην ιστορία της Κύπρου, που οι τραγικές συνέπειές της φτάνουν ως σήμερα. Και η λογοτεχνία; Η λογοτεχνία έγκειται στον τρόπο που τα ιστορικά γεγονότα εμπλέκονται στη ζωή των ηρώων του έργου, γεγονότα που ο συγγραφέας βλέπει μέσα από τον περίκλειστο χώρο ενός ψυχιατρικού ιδρύματος, του Ψυχιατρείου Αθαλάσσας.

Αφορμή για την έμπνευσή του υπήρξε η απόφαση της Κυπριακής Κυβέρνησης, μισό αιώνα σχεδόν μετά την τουρκική εισβολή και τον βομβαρδισμό, μεταξύ άλλων, και του Ψυχιατρείου Αθαλάσσας, να ταυτοποιήσει τα οστά όσων ασθενών είχαν σκοτωθεί τότε και τάφηκαν βιαστικά σε ομαδικό τάφο.

Η είδηση θέτει σε κίνηση την έμπνευση του συγγραφέα. Μας μεταφέρει στον χώρο του Ψυχιατρείου. Γνωρίζουμε τους ασθενείς που δεν ήταν πάντα ψυχικά πάσχοντες. Εκεί παρέπεμπαν κάθε είδους εκτροπή από την κοινωνικά αποδεκτή συμπεριφορά. Εκεί «νοσηλεύονταν» άνθρωποι με γεροντική άνοια, επιληπτικοί, αλκοολικοί, ναρκομανείς, πνευματικά καθυστερημένοι, ακόμα και παιδιά, όπως στο μυθιστόρημα ο συμπαθέστατος, δεκατριάχρονος Σωτηράκης.

Κεντρικό πρόσωπο του μυθιστορήματος είναι ο Ισίδωρος. Γιος ιερέα, δάσκαλος, ακέραιος χαρακτήρας, μετεκπαιδευμένος στην Αγγλία, έτοιμος να προσφέρει στα παιδιά που θα του εμπιστεύονταν. Τα σχέδιά του όμως ανατρέπονται όταν η Ανθούλα, η κοπέλα  την οποία είχε βαθιά ερωτευτεί, κλείνεται στο Ψυχιατρείο, λόγω της παράξενης συμπεριφοράς της, να φορεί κίτρινα παπούτσια. Ο Ισίδωρος δεν μπορεί να την αποχωριστεί. Με τη δική του ανορθόδοξη συμπεριφορά, να απαγγέλλει διαρκώς ποιήματα για τον θάνατο, κλείνεται κι αυτός στο Ψυχιατρείο. Γνωρίζει τους ασθενείς. Επικοινωνεί με όσους απ’ αυτούς μπορούν, βοηθάει, οργανώνει ομάδα συζητήσεων, ενώ ταυτόχρονα παρακολουθεί όσα συμβαίνουν έξω. Τα κύρια γεγονότα της δεκαετίας παρεμβάλλονται πολύ φυσιολογικά.  Η αποχώρηση των Τούρκων από την Κυβέρνηση στο τέλος του ΄63, η τουρκανταρσία, οι βομβαρδισμοί της Τηλλυρίας το καλοκαίρι του 1964, τα γεγονότα της Κοφίνου, η επιβολή της δικτατορίας στην Ελλάδα, η ΕΟΚΑ Β΄, ο Γρίβας, οι απόπειρες δολοφονίας του Μακαρίου, το εκκλησιαστικό σχίσμα, το Πολυτεχνείο…

Η μικρή κοινωνία των ψυχικώς πασχόντων αποτελεί απείκασμα της ευρύτερης κοινωνίας. Υπάρχουν χαρακτήρες έντιμοι, υπεύθυνοι, με πραγματική αγάπη και ενδιαφέρον για τους πάσχοντες, όπως ο Δαμιανός, υπεύθυνος του ιδρύματος. Αλλά υπάρχουν και χαρακτήρες αδιάφοροι, σκληροί, ακόμα και κάποιοι που εκμεταλλεύονται τους πάσχοντες, όπως ο νοσηλευτής Αναστάσης. Οι ιδεολογικές διαφορές που δίχασαν  την κυπριακή κοινωνία τη δεκαετία ’64-’74 περνούν και στους έγκλειστους του ψυχιατρείου. Και είναι εις πίστη του συγγραφέα το ότι ο κεντρικός ήρωάς του, ο Ισίδωρος, απηχώντας προφανώς τις ιδέες και τα συναισθήματα του ιδίου του συγγραφέα, κατορθώνει να μένει αμέτοχος, παραθέτοντας απλώς τα γεγονότα. Χαρακτηριστική είναι η απάντηση που δίνει όταν σε μια έντονη διαφωνία σε πολιτικό θέμα του ζητούν να πάρει θέση. Αρνείται. «Δεν έχω υπ’ όψιν όλα τα δεδομένα», λέει. Ο Ισίδωρος είναι γεμάτος αγάπη, γνήσιο ενδιαφέρον για όλους, κατανόηση, έτοιμος να προσφέρει τη βοήθειά του όπου χρειαστεί.

Μια από τις ωραιότερες σελίδες του βιβλίου είναι αυτή στην οποία η ματιά του συγγραφέα απλώνεται έξω και πέρα από τα σύνορα του ψυχιατρείου, έξω από τα σύνορα της Κύπρου. Σαν σ’ ένα όνειρο ο Ισίδωρος βλέπει τα γεγονότα που σημάδεψαν το 1968. Τις δικτατορίες, τις δολοφονίες, τις ανισότητες του κόσμου, αλλά και τους αγώνες για ελευθερία.

«Ξυπνά ταραγμένος. Η χρονιά αυτή ήταν, όντως, η πιο σημαντική στον 20^ο αιώνα παγκοσμίως, μετά τους δυο παγκοσμίους πολέμους. Τα βλέφαρά του βαραίνουν ακόμα. Νιώθει ξαφνικά σαν να βρίσκεται μέσα σε ένα ποτάμι από αίμα. Κολυμπά, μα κινδυνεύει να πνιγεί. Το ποτάμι φουσκώνει από καινούριο αίμα, καθώς πλήθος ρυάκια το φέρνουν από παντού. Από τους Βαλκανικούς Πολέμους, τη Μικρασιατική Καταστροφή, τους δυο Παγκοσμίους, τον Εμφύλιο της Ισπανίας, τον Πόλεμο της Κορέας, το Βιετνάμ. Το ποτάμι φουσκώνει, νιώθει να πνίγεται. Ξυπνά μούσκεμα στον ιδρώτα». 

 Το βιβλίο τελειώνει με τον βομβαρδισμό του Ψυχιατρείου και τον θάνατο πολλών από τους πάσχοντες. Στη σκέψη όμως του αναγνώστη δεν τελειώνει εδώ. Για καιρό μας κάνει να σκεφτόμαστε όλα τα δεινά που πέρασε και περνά όχι μόνο ο τόπος μας, αλλά ολόκληρη η ανθρωπότητα. Με την ευχή και την ελπίδα ενός καλύτερου κόσμου.