Ξεχασμένη φρουρά

"Ο Κουμανταρέας είναι από τους συγγραφείς που το όνομά τους και μόνο αποτελεί για μένα αρκετή εγγύηση για την ποιότητα του έργου, έστω κι αν δεν στέκονται όλα στο ίδιο ύψος". Αυτά έγραφα προλογίζοντας ένα άλλο κείμενο του Κουμανταρέα. Δεν αποτελεί εξαίρεση το πιο πρόσφατο βιβλίο του "Ξεχασμένη φρουρά", με υπότιτλο "Τα κρυφά χαρτιά του συγγραφέα" (Καστανιώτης 2010).

Θα το χαρακτήριζα αυτό που οι παλαιοί προσδιόριζαν ως "σύμμικτα", δηλ. μια συναγωγή ποικίλων κειμένων που γράφτηκαν (ή εκφωνήθηκαν) σε διάφορες περιπτώσεις. 

Στον κατατοπιστικότατο πρόλογό του ο συγγραφέας μας πληροφορεί πότε και με ποια ευκαιρία γράφτηκε κάθε κείμενο. Θέατρο, μουσική, ζωγραφική, ποίηση, πεζογραφία, όλες οι μορφές της τέχνης περνούν μέσα από τα γραπτά του. Όπως ο ίδιος λέει, "Κείμενα όλων των ειδών, που πέφτουν πυκνά σαν χιόνι ή κομφετί μεταμφιεσμένα σε δοκίμια, βιογραφίες, συνομιλίες ή απλά αφηγήματα. Κείμενα λοιπόν αυτοβιογραφικά, συγγραφικά, κοινωνικά, κάθε λογής που με απασχόλησαν τα τελευταία δέκα χρόνια".

Δεν είναι βέβαια εφικτό, θα ήταν άλλωστε ανιαρό, να αναφερθώ ξεχωριστά στο καθένα από τα 34 αυτά κείμενα. Σταματώ σε μερικά απ' αυτά. Πολύ μου άρεσε το κείμενο για τον Καβάφη κι ας λέει ο Κουμανταρέας: "Υπάρχουν πρόσωπα στη λογοτεχνία που ό,τι και να γράψεις γι' αυτά μοιάζει ήδη ειπωμένο. Ένα από αυτά και ο Καβάφης". Κι όμως στο κείμενο του Κουμανταρέα με τίτλο "Ένας θεός μου", ένα κείμενο κάπου 32 σελίδων, ρίχνουμε μια καινούρια ματιά στον Αλεξανδρινό. Παρακολουθούμε την πρώτη επαφή του συγγραφέα με αυτή την παράξενη ποίηση, που οφειλόταν σ' ένα φιλόλογο που τους τη δίδασκε εκτός προγράμματος. "Ο Καβάφης ήρθε ξαφνικά σαν πυρετός και ξεσήκωσε την τάξη. Πέσαμε μονομιάς όλοι άρρωστοι". Παρεμβάλλοντας πλήθος στίχων του μεγάλου ποιητή ο Κουμανταρέας προχωρεί συνειρμικά συνδέοντας προσωπικές του εμπειρίες με στοιχεία της ποιητικής και του χαρακτήρα του Καβάφη, θυμίζοντάς μας στίχους που "λειτουργούν ως σηματοδότες".

Τα κείμενα του τόμου δεν έχουν ομοιομορφία, προσαρμοζόμενα το καθένα στην περίπτωση για την οποία γράφτηκε. Αλλιώς αναφέρεται στον Καβάφη, διαφορετικά στον Μυριβήλη, από τα χέρια του οποίου δέχτηκε -δώρο ανεκτίμητο- το ¨Βασίλης ο Αρβανίτης", διαφορετικά στον Καραγάτση, από τους λίγους της γενιάς του που δεν γνώρισε προσωπικά, αλλιώς στον Τσίρκα, κεφάλαιο το οποίο τιτλοφορεί "Ένας τζέντλεμαν στην Αθήνα". Ακόμη ο Ταχτσής, ο Γιώργος Ιωάννου αλλά και νεότεροι όπως ο Τατσόπουλος, ο Ραπτόπουλος, ο Νιάρχος, ο Γκιμοσούλης και πολλοί άλλοι περνούν μέσα από τη βιωματική ματιά του συγγραφέα.

Με το κείμενό του για το θέατρο μας μεταφέρει σε αξέχαστες θεατρικές παραστάσεις, ενώ το κείμενό του από την επίσκεψη στην αναδρομική έκθεση του Τσαρούχη μας μεταδίδει όλο το πνεύμα της τέχνης του ξεχωριστού αυτού ζωγράφου, από τον ομώνυμο πίνακα του οποίου είναι εμπνευσμένος και ο τίτλος του βιβλίου: "Ξεχασμένη φρουρά".

Διαβάζοντάς το δεν μαθαίνουμε μόνο γι' αυτούς για τους οποίους γράφει ο Κουμανταρέας. Μαθαίνουμε πολλά και για τον ίδιο, όχι μόνο από τον βιωματικό τρόπο γραφής αλλά και από μια συνέντευξη που παραθέτει στο τέλος του βιβλίου. Είναι μια συνομιλία  με ένα φίλο που δεν έγινε για να δημοσιευτεί. Ίσως γι' αυτό τόσο αυθόρμητη, ειλικρινής και διαφωτιστική για τον συγγραφέα και το έργο του.