Υστερόγραφο ζωής

Ελένη Κ. Τσαμαδού
Υστερόγραφο ζωής
Ψυχογιός 2013

Έχω διαβάσει όλα τα βιβλία της αξιόλογης συγγραφέως και αγαπητής φίλης Ελένης Τσαμαδού: Η εταίρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Οι θεοί πέθαναν στη Ρώμη, Ο χορός των μυστικών, Της ζωής και της αγάπης, Ο επισκέπτης του ονείρου. 

Και τώρα, μόλις έχω τελειώσει το πιο πρόσφατό της, Υστερόγραφο ζωής. Ομολογώ ότι με δυσκόλεψε κάπως στην αρχή. Τόσο η τεχνική του, όσο και το πολυπρόσωπο του έργου, οι διαφορετικοί τόποι και εποχές, απαιτούσαν ιδιαίτερη προσοχή και συγκέντρωση και γι' αυτό προχωρούσα αργά. Είχα μάλιστα κταρτίσει κι ένα γενεαλογικό δέντρο για να θυμάμαι τα ονόματα και τις μεταξύ τους σχέσεις. Αλλά από ένα σημείο και πέρα το βιβλίο απογειώθηκε και με συνεπήρε. Δεν μπορούσα να διακόψω, θέλοντας να φτάσω όσο το δυνατό πιο γρήγορα στο τέλος, να μάθω επιτέλους ποιο ήταν το μυστικό που είχε καθορίσει την τραγική μοίρα της ηρωίδας.

Η τεχνική του βιβλίου, αν και δεν είναι ασυνήθιστη στη λογοτεχνία, στην αρχή μας μπερδεύει κάπως. Ως εισαγωγικό τοποθετείται ένα κεφάλαιο στο 1976, με μια συνομιλία κι έναν αποχαιρετισμό μεταξύ προσώπων που μας είναι ακόμα άγνωστα, αλλά που θα γνωρίσουμε καλά στο υπόλοιπο βιβλίο. Τα υπόλοιπα κεφάλαια εναλλάσσονται ανάμεσα στο παρόν (1999) και στο παρελθόν που αρχίζει το 1922 και σταματά στο 1953.

Στα κεφάλαια του 1999, γραμμένα σε τρίτο πρόσωπο, παρακολουθούμε το ζευγάρι Γιάννης-Μαρία να διαβάζει και να σχολιάζει ένα πολυσέλιδο κείμενο που η μητέρα του Γιάννη, η Ραχήλ-Μαρία, του είχε αφήσει πριν το θάνατό της και αφορούσε μια λεπτομερή εξιστόρηση της ζωής της. Παράλληλα, στα ίδια κεφάλαια παρακολουθούμε την πορεία ζωής του Γιάννη.

Το βάρος όμως του μυθιστορήματος πέφτει στα κεφάλαια που εξιστορούν τη ζωή της μάνας του Γιάννη, την οποία ούτε είχε γνωρίσει ούτε θυμόταν, αφού τον ειχε εγκαταλείψει (όπως εκείνος νόμιζε) σχεδόν βρέφος. Στην πρωτοπρόσωπη αφήγηση της Ραχήλ-Μαίρης, μιας εβραιοπούλας που αργότερα θα βαφτιστεί  χριστιανή, περνάει όχι μόνο η δική της ταραγμένη ιστορία αλλά και τα τραγικά γεγονότα μιας τριακονταετίας (1922-1953) που εν πολλοίς επηρέασαν και καθόρισαν τη ζωή της.

Η Ραχήλ, παιδί εβραϊκής οικογένειας, γεννημένη στη Θεσσαλονίκη, περιγράφει τα ευτυχισμένα παιδικά της χρόνια μέσα στην πολυμελή ευκατάστατη οικογένεια, τα καλοκαίρια στην Πάτρα κοντά στους γονείς της μητέρας της, τα πρώτα ερωτικά εφηβικά σκιρτήματα. Αργότερα πάει για σπουδές στην Ελβετία κι εκεί ένας μεγάλος έρωτας θα της ανοίξει μια πληγή που δεν θα ξεπεραστεί ποτέ. Γυρίζει στην Ελλάδα και ο πόλεμος θα τη βρει εθελόντρια νοσοκόμα στα Ιωάννινα. Ακολουθούν τα χρόνια της κατοχής στη Θεσσαλονίκη με όλες τις οικονομικές δυσκολίες αλλά ιδιαίτερα για τους Εβραίους. Όταν όμως φτάνει στη σύλληψη και τη μεταφορά της στο Άουσβιτς, τότε μιλάει με γενικότητες, πράγμα που προκαλεί την απορία του Γιάννη και της Μαρίας που διαβάζουν το χειρόγραφο. Τι συνέβη εκεί; Γιατί ενώ η Ραχήλ τόσο λεπτομερώς περιγράφει τη ζωή  της αποφεύγει να μιλήσει γι' αυτή την περίοδο; Θα το μάθουμε πολύ αργότερα, όταν θα αποφασίσει να εκμυστηρευτεί αυτό που χρόνια τώρα βαραίνει τη συνείδησή της.

Η πιο ευτυχισμένη περίοδος της ζωής της ήταν, μετά την επιστροφή της από το Άουσβιτς, όταν γνωρίζει τον ελληνοαμερικάνο Τέο, ο έρωτας, ο γάμος τους, η απόκτηση του γιου τους Γιάννη. Αλλά και αυτή η περίοδος της ζωής της θα λήξει απότομα και τραγικά. (Αξίζει να αναφερθεί  εδώ ότι ο Τέο συνδέεται με τα πρόσωπα άλλου βιβλίου της Τσαμαδού, του μυθιστορήματος "Ο χορός των μυστικών", όπως και η Πάτρα και τα πρόσωπα που συναντά εκεί η Ραχήλ συνδέονται με το "Ο επισκέπτης του ονείρου". Είναι λες και η συγγραφέας γράφει ένα μυθιστόρημα με διάφορα παρακλάδια).

Κλείνω το βιβλίο και η σκέψη μένει να τριγυρίζει στα πρόσωπα και στα γεγονότα, ενώ την ίδια στιγμή ξανάρχεται στη σκέψη η ποιητική κατάληξη του υπέροχου διηγήματος του Παπαδιαμάντη, "Το μοιρολόι της φώκιας": "Σαν να 'χαν ποτέ τελειωμό τα πάθια και οι καημοί του κόσμου"...