Κάθε στιγμή μετράει

Lisa Genova
Κάθε στιγμή μετράει (Still Alice)
Λιβάνης, 2015
Μετ. Χρήστος Καψάλης

Το βιβλίο αυτό το ρουφάς, το καταπίνεις αμάσητο κι ύστερα ξαναγυρίζεις για να το διαβάσεις αργά, να εμβαθύνεις, να προσπαθήσεις να κατανοήσεις πώς είναι να  διαγνωστείς στα πενήντα σου χρόνια με πρώιμο Αλτσχάιμερ. Ποια είναι τα πρώτα συμπτώματα, πώς γίνεται η διάγνωση, πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί η αρρώστια, τι αισθάνεται μια νέα γυναίκα που από τη μια στιγμή στην άλλη βλέπει να ανατρέπεται η ζωή της.

Το βιβλίο έγινε πιο γνωστό από την κινηματογραφική του μεταφορά, που χάρισε και το Όσκαρ πρώτου γυναικείου ρόλου στην Julianne Moore που υποδύθηκε την Άλις. Δεν είδα την ταινία ούτε θέλω να τη δω. Καμιά ταινία δεν μπορεί νομίζω να αποδώσει όλες τις λεπτομέρειες, όλες τις σκέψεις, όλα τα στάδια που περνά το άτομο που διαγνώσκεται με Αλτσχάιμερ. Προπάντων όταν αυτό το άτομο είναι μια νέα, επιτυχημένη επιστήμονας που μπορεί να αυτοπαρατηρείται και να περιγράφει. Η Άλις Χάουλαντ είναι καθηγήτρια γνωστικής ψυχολογίας στο Χάρβαρτ καθώς και γλωσσολόγος που μελετά τους μηχανισμούς της γλώσσας, παντρεμένη με ένα επίσης καταξιωμένο επιστήμονα βιολόγο, τον Τζον. Έχουν τρία ενήλικα παιδιά που ζουν τη δική τους ζωή, νομικός η μια κόρη, γιατρός ο γιος, με κλίση στα καλλιτεχνικά και κυρίως την υποκριτική, η μικρότερη κόρη. Μια αρμονική, ευτυχισμένη οικογένεια.

Τα πρώτα σημάδια, το να ξεχάσει πού άφησε το φορτιστή της, το να μη μπορεί να θυμηθεί μια συγκεκριμένη λέξη σε μια διάλεξή της και άλλα παρόμοια περιστατικά δεν  την ανησυχούν ιδιαίτερα. Σ' όλους συμβαίνουν. Όταν όμως, ενώ βρίσκεται σε μια πολύ γνωστή της πλατεία την οποία καθημερινά διασχίζει και ξαφνικά δεν ξέρει πού βρίσκεται και χάνει τον προσανατολισμό της, τότε καταφεύγει στη γιατρό της. Εκείνη την παραπέμπει σε νευρολόγο. Μετά από πλήθος εξετάσεις η διάγνωση τη χτυπά σαν κεραυνός: Αλτσχάιμερ. Η Άλις είναι επιστήμονας, ξέρει τι σημαίνει αυτό. Ξέρει την πορεία της αρρώστιας και πού τελικά θα καταλήξει. Και δεν την τρομάζει μόνο αυτό. Φοβάται μήπως το μεταλλαγμένο γονίδιο στο οποίο οφείλεται η δική της πάθηση έχει μεταδοθεί και σε κάποιο από τα παιδιά της, πράγμα που σημαίνει ότι αυτό θα έχει 50% πιθανότητες να αναπτύξει Αλτσχάιμερ. Ξέρει ότι θεραπεία δεν υπάρχει. Για την ώρα υπάρχουν μόνο φάρμακα που επιβραδύνουν την εξέλιξη της νόσου. Το μέλλον την τρομάζει. Τρομάζει προπάντων με την απώλεια της αξιοπρέπειας που επέρχεται στα τελευταία στάδια, μια απώλεια που δεν γνωρίζουν άλλοι ασθενείς, οι καρκινοπαθείς για παράδειγμα. "Χίλιες φορές καλύτερα να είχε καρκίνο. Θα αντάλλαζε το Αλτσχάιμερ με τον καρκίνο χωρίς δεύτερη σκέψη", σκέφτεται και συγχρόνως ντρέπεται που κάνει αυτή τη σκέψη. 

Η χρονική διάρκεια του έργου είναι δυο χρόνια, από το Σεπτέμβριο του 2003 ως το Σεπτέμβριο του 2005. Σ' αυτό το διάστημα η αρρώστια προχωρεί, έχει όμως διαλείμματα διαύγειας. Σε μια συγκινητική ομιλία της μπροστά σ' ένα πολυπληθές ακροατήριο, αφού ήδη έχει διαγνωστεί, μας δίνει την  εικόνα του πώς αυτοί οι άνθρωποι αισθάνονται: "Εμείς, οι άνθρωποι που βρισκόμαστε στα πρώτα στάδια του Αλτσχάιμερ, δεν είμαστε ακόμα ολότελα ανήμποροι. Δεν έχουμε απολέσει την ικανότητα να μιλάμε ή να διαμορφώνουμε απόψεις με σημασία, ούτε στερούμαστε παρατεταμένες περιόδους διαύγειας. Κι όμως δεν είμαστε αρκετά ικανοί ώστε να συνεχίσουμε να επωμιζόμαστε τις απαιτήσεις και τις ευθύνες της προηγούμενης ζωής μας. Αισθανόμαστε ότι δε βρισκόμαστε ούτε στη μια ούτε στην άλλη πλευρά, θυμίζοντας ίσως χαρακτήρες ενός παραμυθιού που διαδραματίζεται σε κάποια αλλόκοτη χώρα. Είναι ένας τόπος όπου κυριαρχούν η μοναξιά και ο εκνευρισμός". Και καταλήγει μ' ένα εξαιρετικό επίλογο: "Το χθες εξαφανίζεται και το αύριο είναι αβέβαιο, οπότε για ποιο λόγο συνεχίζω να ζω; Ζω για την κάθε ημέρα. Ζω για την κάθε στιγμή. Κάποια στιγμή, σύντομα, θα ξεχάσω ότι εμφανίστηκα μπροστά σας και έδωσα αυτή την ομιλία. Όμως το γεγονός πως αύριο θα ξεχάσω κάποια πράγματα δε σημαίνει πως δεν έζησα κάθε δευτερόλεπτο του σήμερα. Θα ξεχάσω το σήμερα, όμως αυτό δε σημαίνει ότι το σήμερα δεν είχε σημασία".

Ενόσω ακόμα έχει, έστω και με διαλείμματα, συνείδηση του εαυτού της, μη θέλοντας να καταλήξει έχοντας χάσει πλήρως την αξιοπρέπειά της, επινοεί ένα σχέδιο που ακόμα και στο έσχατο στάδιο της νόσου θα τη βοηθήσει να έχει ένα αξιοπρεπές τέλος στη ζωή της. Όμως η αγάπη των παιδιών και του άντρα της θα δώσουν ένα άλλο, αισιόδοξο τέλος.

Εντέλει, ένα ωραίο βιβλίο. Βιβλίο που αν και στηρίζεται σε πραγματικά ιατρικά δεδομένα δεν γίνεται βαρετό. Ένα βιβλίο πλημμυρισμένο από αγάπη για τον άνθρωπο και τη ζωή.