Η άκρα ταπείνωση

Ρέα Γαλανάκη
Η άκρα ταπείνωση
Καστανιώτης, 2015

"Το ξανασκέφτηκες περνώντας ξυστά από τον αγαπημένο σου μικρό ναΐσκο, που μετά βίας διακρινόταν μέσα από τη φωτεινή γάζα, με τις σπαστές, κεραμιδένιες στέγες του, τους πέτρινους και ποικιλμένους με τουβλάκια τοίχους. Ο κόσμος έλεγε το εκκλησάκι "Χριστός, η Άκρα Ταπείνωση" από την περίφημη εικόνα που βρισκόταν εκεί μέσα για αιώνες. Κάποιοι τη νόμιζαν θαυματουργή, γιατί η ταπείνωση του θείου μέσα από τον μαρτυρικό θάνατο ανθρώπου απεικονιζόταν μαζί με τον υπαινιγμό και την ελπίδα της ανάστασης".

Η ερμηνεία του τίτλου, δυσερμήνευτου εκ πρώτης όψεως, σαφέστατα δίνεται στο πιο πάνω απόσπασμα. Η συγγραφέας απευθύνεται σε μια από τις δυο κύριες ηρωίδες της, την Τειρεσία, στην οποία σ' όλο το βιβλίο μιλά σε δεύτερο πρόσωπο. Ίσως υπαινίσσεται μια στενότερη σχέση, ίσως απευθύνεται, σαν ένα Καβαφικό "εσύ", στον εαυτό της. Η δεύτερη από τις δυο ηρωίδες είναι η Νύμφη. Παράξενα και τα δυο ονόματα. Η Τειρεσία παραπέμπει βέβαια στον γνωστό Μάντη, αλλά η συγγραφέας το αιτιολογεί ως παραφθορά του Θηρεσία, χωρίς να παραβλέπει και τη μαντική ιδιότητα. Το δε Νύμφη είναι συγκεκομμένο του Θεονύμφη.

Δυο ηλικιωμένες γυναίκες, συνταξιούχες καθηγήτριες, φιλόλογος η μια, ζωγράφος η άλλη, γίνονται το μυθιστορηματικό όχημα που μας μεταφέρει στη σημερινή Ελλάδα. Την Ελλάδα της κρίσης, των συσσιτίων, των αστέγων, των διαδηλώσεων, των μεταναστών, των αντιεξουσιαστών, των χρυσαυγιτών. Οι δυο γυναίκες, με την έστω και περικομμένη σύνταξή τους, έχουν τη δυνατότητα να ζουν σ' ένα διαμέρισμα-ξενώνα, αποφεύγοντας τα δημόσια άσυλα. Τα πρόσωπα που τις περιβάλλουν γίνονται εκπρόσωποι πολλών ομάδων της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας. Τις φροντίζει η Κρητικιά Κατερίνα, χήρα αστυνομικού, της οποίας ο άνεργος και ανεπάγγελτος γιος Τάκης, βρίσκει στέγη, σκοπό ζωής και εισόδημα στη Χρυσή Αυγή. Ο γιος της Νύμφης, ο Ορέστης, ανήκει στους αντιεξουσιαστές. Άλλα πρόσωπα είναι η καθαρίστρια, μετανάστρια βεβαίως, Γιασμίν και ο μικρός γιος της Ισμαήλ ή επί το ελληνικότερο Μαηλάκης, η κοινωνική λειτουργός Δανάη με την κόρη της, ο γιατρός των δυο ηλικιωμένων, αποκαλούμενος και "πατριάρχης".

Σαν ένας θίασος που ανοίγει το έργο με όλα τα πρόσωπα επί σκηνής, τα γνωρίζουμε καθώς μαζεύονται όλοι στην πρώτη σκηνή του έργου για να γιορτάσουν τα γενέθλια της Νύμφης. Λίγο αργότερα, οι δυο ηλικιωμένες αποφασίζουν να βγουν κρυφά έξω, να περιδιαβάσουν στους δρόμους της Αθήνας, να διαμαρτυρηθούν κι αυτές. Είναι οι μέρες των μεγάλων διαδηλώσεων, καταστροφών, εμπρησμών, με αποκορύφωμα τη 12η Φεβρουαρίου του 2012 που είχαν σαν αποτέλεσμα όχι μόνο την καταστροφή ιστορικών κινηματογράφων αλλά και θανάτων.

Όμως η Τειρεσία και η Νύμφη χάνουν τον δρόμο της επιστροφής στον ξενώνα. Για μέρες πολλές κοιμούνται μαζί με άλλους αστέγους, τρώνε σε συσσίτια, γίνονται αντικείμενα εκμετάλλευσης από τον επιτήδειο που τις βγάζει και στη ζητιανιά. Θα επιστρέψουν βεβαίως στο τέλος και το μυθιστόρημα θα τελειώσει με ένα είδους "happy end".

Το έργο της Γαλανάκη έχει κάτι το προσχηματικό. Είναι φανερή η πρόθεσή της να στήσει αντιπροσωπευτικούς χαρακτήρες, μέσω των οποίων να μπορέσει να αναφερθεί όχι μόνο στην παρούσα κατάσταση αλλά και στο παρελθόν, στη γενιά του Πολυτεχνείου, να φτάσει ως τη Γερμανική Κατοχή. Παρ' όλη τη σκοπιμότητα που εμπροθέτως δημιουργείται, η λογοτεχνικότητα διασώζει το έργο. Και εν τέλει η υπονοούμενη αισιοδοξία "με τον υπαινιγμό και την ελπίδα της ανάστασης" που εκπέμπει η εικόνα "Άκρα Ταπείνωση" αφήνει στον αναγνώστη ευχάριστα συναισθήματα.