Στην κόψη του ξυραφιού

Σώμερσετ Μωμ
Στην κόψη του ξυραφιού
Άγκυρα, 1972
Μετ. Αννίκας Φερτάκη

Παλιό, κιτρινισμένο απ' τον καιρό, με μικρά τυπογραφικά στοιχεία που αμφιβάλλω αν υπάρχουν σήμερα, φορτωμένο με τις αναμνήσεις της προ τόσων δεκαετιών πρώτης ανάγνωσής του, το μυθιστόρημα του Σώμερσετ Μωμ μου χάρισε λίγες μέρες πολύ ευχάριστης συντροφιάς. Ένα μυθιστόρημα που γράφτηκε πριν από 70 τόσα χρόνια κι όμως δεν παύει να έχει τη φρεσκάδα, τη ζωντάνια, την επικαιρότητα και την αξία ενός σύγχρονου καλού μυθιστορήματος. Μ' άλλα λόγια, ένα κλασικό έργο.

Αρχίζει το 1919. Ο Μεγάλος Πόλεμος μόλις έχει τελειώσει, οι άνθρωποι ρίχνονται με  καινούριο ζήλο στη ζωή και στις απολαύσεις της. Δεν είναι όμως λίγοι κι αυτοί που βγήκαν προβληματισμένοι, επηρεασμένοι από τη μεγάλη σφαγή και τα εκατομμύρια τους νεκρούς. Ένας απ' αυτούς είναι ο νεαρός Λάρυ. Πολύ νέος κατατάχθηκε στην αεροπορία, υπηρέτησε στον πόλεμο ως πιλότος βομβαρδιστικού και είδε τον φίλο του να πεθαίνει, θυσιάζοντας τη ζωή του για να τον σώσει. Γυρίζει στο Σικάγο, όπου τον περιμένει η όμορφη, νεαρή αρραβωνιαστικιά του, η Ισαβέλλα. Όμως ο Λάρυ δεν είναι πια ο ίδιος όπως πριν από  τον πόλεμο. Εξακολουθεί να αγαπά την Ισαβέλλα, αλλά δεν θέλει ακόμα να την παντρευτεί. Ζητάει δυο χρόνια αναβολή. Όπως λέει, θέλει να διαβάσει, να ταξιδέψει, να μάθει. "Θέλω να πεισθώ αν υπάρχει Θεός ή όχι. Θέλω να μάθω γιατί υπάρχει στον κόσμο το κακό. Θέλω ν' ανακαλύψω αν η ψυχή μου είναι αθάνατη ή αν ο θάνατος βάζει τέλος σε όλα".

Η τεχνική που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας είναι τέτοια που προσδίδει στο μυθιστόρημα μια πειστικότητα και μια αληθοφάνεια που σπάνια συναντάμε στα μυθιστορήματα, ακόμα και σ' αυτά που μας λένε ότι στηρίζονται σε  πραγματικά γεγονότα. Ο Σώμερσετ Μωμ στο βιβλίο εξακολουθεί να είναι ο συγγραφέας. Γνωρίζεται με τα βασικά πρόσωπα του έργου, παρακολουθεί τη ζωή τους, καταγράφει τις συνομιλίες τους, εκφράζει κρίσεις και χαρακτηρισμούς γι'αυτούς.

Βασικοί χαρακτήρες του έργου, εκτός από τον Λάρυ και την Ισαβέλλα, η μητέρα της κα Μπράντλεϋ, μια κοσμική κυρία που θέλει να δει την κόρη της παντρεμένη με τον πλούσιο Γκραίη Ματουρίν, ο Γκραίη, φίλος του Λάρυ, ερωτευμένος κι αυτός με την Ισαβέλλα και προπάντων ο Έλιοτ, θείος της Ισαβέλλας, πλούσιος, αν και δεν φαίνεται να ασκεί ένα συγκεκριμένο επάγγελμα, λάτρης των δεξιώσεων και της κοσμικής ζωής. Τους βασικούς χαρακτήρες πλαισιώνουν πολλά άλλα δευτερεύοντα πρόσωπα.

Το έργο αρχίζει στο Σικάγο, η δράση όμως σύντομα μεταφέρεται στο Παρίσι ("η μόνη πολιτεία του κόσμου όπου μπορεί να ζήσει ένας πολιτισμένος άνθρωπος", κατά τον Έλιοτ), στην Κυανή Ακτή και μέσα από τις αφηγήσεις του Λάρυ σε πολλά άλλα μέρη, μέχρι τις Ινδίες, στις οποίες η γνωριμία με τους Γιόγκι και η παραμονή του σε μια Ασράμα (ερημητήριο) είχε καθοριστική επίδραση στη ζωή του.

Ο συγγραφέας συναντάται ευκαιριακά με όλα αυτά τα πρόσωπα, παρακολουθεί τη ζωή τους, ακούει τις εξομολογήσεις τους, λειτουργεί ως ένα είδος συμβούλου και παρατηρητή μεταφέροντάς μας όχι μόνο την εξέλιξη της ζωής τους αλλά και την όλη ατμόσφαιρα της εποχής. Την ευφορία και την οικονομική άνοδο της Αμερικής θα διαδεχτεί το φοβερό κραχ του 1929 που δεν θα αφήσει ανεπηρέαστη τη ζωή των ηρώων. Κυρίως όμως ο συγγραφέας παρακολουθεί και μας μεταφέρει τη ζωή του Λάρυ, του νέου που προβληματίζεται, που εναγωνίως αναζητά νόημα και σκοπό στη ζωή.

Δίκαια πιστεύω το μυθιστόρημα αυτό θεωρείται πια κλασικό. Συνδυάζει τη ρεαλιστική απεικόνιση της ζωής του μεσοπολέμου, κυρίως μιας ανώτερης κοινωνικής τάξης, με τον προβληματισμό γύρω από το νόημα της ζωής.

Υ. Γ. Στα ελληνικά βρήκα μόνο μια επανέκδοση, στις εκδόσεις Μελάνι. Στα Αγγλικά κυκλοφορούν πολλές. Και βεβαίως έχει μεταφερθεί και στον κινηματογράφο.