Η αδελφότητα των Ιπτάμενων Μοναχών

Μετίν Αρντιτί
Η αδελφότητα των Ιπτάμενων Μοναχών
Πατάκης, 2015
Μετ. Ρίτα Κολαΐτη
(ebook) 
"Την περίοδο 1918-1938, το σοβιετικό καθεστώς κατέστρεψε, λεηλάτησε και επέτρεψε σε επιτήδειους να μεταφέρουν στο εξωτερικό όλα-ή σχεδόν όλα- τα έργα τέχνης που η Ρωσική Εκκλησία χαρακτήριζε ως "θησαυρούς της".

Έτσι αρχίζει ο (τουρκικής καταγωγής Ελβετός συγγραφέας) Μετίν Αρντιτί το προλογικό του σημείωμα για τον αναγνώστη. Το θέμα βέβαια γνωστό. Οι διωγμοί του "άλλου" για τις ιδέες, την πίστη ή τις αντιλήψεις του και η λογοτεχνική τους αποτύπωση δεν έλειψαν ποτέ, από την αυγή της ανθρωπότητας ως τις μέρες μας. Αλλά, όπως πολλές φορές έχει επισημανθεί, στη λογοτεχνία δεν μετράει μόνο το "τι", αυτό που έχει κυρίως σημασία είναι το "πώς". Ο Αρντιτί βρήκε έναν καινούριο τρόπο να μετουσιώσει λογοτεχνικά τους θρησκευτικούς διωγμούς του σοβιετικού καθεστώτος που κορυφώθηκαν τη δεκαετία του '30, όταν διώχθηκαν, βασανίστηκαν, εξοντώθηκαν χιλιάδες άνθρωποι, άλλοι λόγω της πίστης τους,  και άλλοι γιατί θεωρούνταν εχθροί του καθεστώτος.

Το βιβλίο χωρίζεται σε δυο ευδιάκριτα μέρη. Το πρώτο τοποθετείται στο 1937. Μια ομάδα μοναχών, με επικεφαλής τον Νικόδημο, διαφεύγουν την εξόντωση και ζουν σε ένα πρόχειρο κατάλυμα στα δάση, ανατολικά της Αγ. Πετρούπολης (τότε Λένινγκραντ). Σκοπός τους ήταν όχι μόνο να σωθούν οι ίδιοι, αλλά και να περισώσουν ό,τι μπορούν από τους θησαυρούς των συλημένων μοναστηριών και εκκλησιών. Προπάντων από κάποιες εκκλησίες που σκόπιμα, για το θεαθήναι, είχε αφήσει ανοιχτές το καθεστώς. Εικόνες, ιερά σκεύη "κλέβονται" και φυλάσσονται σε μυστική κρύπτη. Ο επικεφαλής και ηγετική μορφή ανάμεσα στους μοναχούς, ο Νικόδημος, μας θυμίζει κάπως τον ιερέα από το "Η δύναμη και η δόξα" του Γκράχαμ Γκρην. Είναι κι αυτός ένας πιστός ιερωμένος, του οποίου η πίστη δοκιμάζεται από τους πειρασμούς της σάρκας. Μετανιωμένος ο Νικόδημος για το αμάρτημα που διέπραξε με τη νεαρή Ιρίνα, γεμάτος τύψεις, παραδίνεται αυτοβούλως στις αρχές, βασανίζεται και φυσικά εξοντώνεται. (Στο προλογικό σημείωμα ο Αρντιτί αναφέρει: "Στις 26 Απριλίου 2002, ημέρα Παρασκευή, η Ιερά Σύνοδος της Ρωσικής Εκκλησίας, συνελθούσα υπό τον Πατριάρχη Αλέξιο, συμπεριέλαβε τον Νικόδημο Κιριλένκο στις τάξεις των μαρτύρων").

Στο δεύτερο μέρος του μυθιστορήματος μεταφερόμαστε στο Παρίσι του 2000. Ο Ματίας Μαρσώ, διάσημος φωτογράφος, βρίσκει μέσα σ' ένα έπιπλο που του άφησε πεθαίνοντας ο πατέρας του, ένα τετράδιο με σημειώσεις. Μαθαίνει έτσι την πραγματική του καταγωγή και τις ρωσικές του ρίζες. Εμπιστευόμενος την αλήθεια των σημειώσεων του τετραδίου, μεταβαίνει στη Ρωσία κι αναζητεί τόσο τις ρίζες του όσο και τις κρυμμένες εικόνες.

Είναι ένα βιβλίο στο οποίο ο αναγνώστης δεν βιάζεται να φτάσει στο τέλος. Δεν είναι αυτό που έχει τόση σημασία, για παράδειγμα αν βρέθηκαν οι εικόνες ή όχι. Σημασία έχουν τα ατομικά δράματα που δεν περιορίζονται στις τύχες του Νικόδημου, της Ιρίνας ή του Ματίας, αλλά αναφέρονται και σε άλλα πρόσωπα του έργου, μέσα από τα οποία φωτίζεται και η γενικότερη ιστορία του τόπου και της εποχής. Διαβάζοντάς το δεν μπορούσα να μην αναρωτηθώ: Θα έρθει άραγε κάποτε η μέρα που οι άνθρωποι δεν θα διώκονται για τις ιδέες τους ή για την πίστη τους; Δημόσιοι αποκεφαλισμοί, καμικάζι που μαζί τους παρασύρουν στο θάνατο χιλιάδες αθώους, αλληλοεξόντωση, μίσος για τον "άλλο", υποδηλούν πως κι αν θα έρθει κάποτε αυτή η μέρα, θ' αργήσει πολύ ακόμα.

Υ.Γ. Ευχαριστίες στον Πατριάρχη Φώτιο από τον οποίο γνώρισα τον συγγραφέα και το μυθστόρημα των "Ιπτάμενων Μοναχών".