Κυριακή, Μαρτίου 27, 2016

Ο αχός της εποχής

Julian Barns
Ο αχός της εποχής
Μεταίχμιο 2016
Μετ. Θωμάς Σκάσσης
(ebook) 
Δεν ξέρω αν ο Τζούλιαν Μπαρνς έχει στερέψει από έμπνευση ή αν εξαρχής είχε υπερτιμηθεί, αν είχε προβληθεί περισσότερο από όσο άξιζε. Τα δυο τελευταία βιβλία του, "Τα τρία επίπεδα της ζωής" και τώρα "Ο αχός της σιωπής", στερούνται έμπνευσης. Και τα δυο στηρίζονται και αναφέρονται σε πραγματικά γεγονότα. Το πρώτο, στην ιστορία της αεροναυτικής και της φωτογραφίας, καθώς και στην προσωπική του εμπειρία από τον θάνατο της γυναίκας του, το δεύτερο, στη βιογραφία του Σοστακόβιτς. Καλογραμμένα βέβαια βιβλία, ελκυστικά και ενδιαφέροντα για τον αναγνώστη, χωρίς όμως πρωτοτυπία, χωρίς το ευχάριστο ξάφνιασμα που μας έδωσε το "Ένα κάποιο τέλος".
"Ο αχός" είναι ο αχός της Σοβιετικής εποχής του Στάλιν, που ως ένα βαθμό συνεχίστηκε και στην εποχή του Χρουστσόφ. Αυτή η εποχή φαίνεται να ενδιαφέρει τον συγγραφέα και πώς αυτή επηρέαασε έναν καταξιωμένο συνθέτη, τον Ντμίτρι Ντμιετρίεβιτς Σοστακόβιτς. Δεν είναι ούτε καθαρή ούτε μυθιστορηματική βιογραφία. Τα γεγονότα της ζωής του μουσουργού αναφέρονται βέβαια, αλλά σύντομα, δεν τους δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα. Η γέννηση (1906), οι τρεις γάμοι, τα δυο παιδιά του, ο θάνατός του (1975) σηματοδοτούν κάποιους σταθμούς, αλλά δεν είναι αυτά το κύριο θέμα. Θέμα είναι η μουσική δημιουργία του συνθέτη και η σχέση του με το ανελεύθερο, τρομοκρατικό, προσωποπαγές καθεστώς της Σταλινοκρατίας. Ένα καθεστώς (που ξέρουμε βέβαια από πληθώρα άλλων έργων), που τη μια στιγμή αποκηρύσσει ένα έργο ή ένα πρόσωπο και την άλλη στιγμή μπορεί να το αποθεώνει ή το αντίθετο. Για παράδειγμα, η όπερα του Σοστακόβιτς "Η λαίδη Μάκμπεθ του Μτσενσκ" γνώρισε μεγάλη λαϊκή αποδοχή. Έφτασε όμως μια απαξίωση από τον Στάλιν για να αρχίσει μια σειρά άρθρων στην "Πράβδα" που αποκήρυσσε το έργο και δυσφημούσε τον συνθέτη. Φοβούμενος τότε ο Σοστακόβιτς μήπως συλληφθεί, ετοίμασε ένα βαλιτσάκι με τα απαραίτητα και για πολλές νύχτες καθόταν πλάι στο ασανσέρ και περίμενε, μη θέλοντας να τον συλλάβουν μέσα στο σπίτι, για να μην ταραχτεί η οικογένειά του.
Χιούμορ και ειρωνεία διατρέχουν το βιβλίο και είναι ό,τι καλύτερο μπορεί να απολαύσει ο αναγνώστης. Άλλωστε, "το μασκάρεμα της αλήθειας είναι η ειρωνεία", λέει κάπου. Το 1937, ο Σοστακόβιτς καλείται για ανάκριση. Την επομένη όμως, όταν επρόκειτο να συνεχιστεί η ανάκριση, ο ανακριτής του, κάποιος Ζακρέφσκι, είχε ο ίδιος εξαφανιστεί! Πιθανότατα εκκαθαριστεί!
Ωραίος και ειρωνικός είναι κι  ένας τηλεφωνικός διάλογος μεταξύ του Σοστακόβιτς και του Στάλιν, όταν ο δικτάτορας προσπαθεί να πείσει τον μουσουργό να συμμετάσχει το 1949 σ' ένα συνέδριο για την ειρήνη στις Η.Π.Α., όπου τελικά αναγκάζεται να πάει.  Και βρίσκεται σε πολύ δύσκολη θέση όταν τον ρωτούν για το καθεστώς της Σοβιετικής Ένωσης. 
Και πόση ειρωνεία κρύβει η φράση, "Πόσο εύκολο ήταν να είσαι κομμουνιστής όταν δεν ζούσες σε κομμουνιστική χώρα", φράση που λέγεται για τον Πικάσο, για τον οποίο ο Σοστακόβιτς εκφράζεται με απαξίωση, γιατί ζωγράφιζε παντού το περιστέρι της ειρήνης, δεν έλεγε όμως τίποτα για όσους υπέφεραν από το καθεστώς. 
Ο Σοστακόβιτς άργησε να γίνει μέλος του κόμματος, έλεγε μάλιστα ότι αναγκάστηκε να γίνει για να μπορέσει να προεδρεύσει της Ένωσης Συνθετών. Η στάση του απέναντι στο κόμμα δεν διευκρινίζεται. Γεγονός όμως είναι, όπως αναφέρει ο Μπαρνς, ότι απολάμβανε ό,τι μπορούσε να του προσφερθεί. Είχε αυτοκίνητο, υπηρέτες, ντάτσα, τιμήθηκε με πολλά βραβεία. Συμμορφώθηκε άραγε από φόβο; Από δειλία; Ή πράγματι συμφωνούσε; Ο Μπαρνς καταθέτει γεγονότα. Από κει και πέρα τα συμπεράσματα δικά μας.

7 σχόλια:

  1. ΣΚΛΗΡΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΓΙΑ ΜΕΓΑΛΑ ΠΑΙΔΙΑ skliraparamithia.blogspot.gr

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Πήγα στο βιβλιοπωλείο και το ξεφύλλιζα.
    Τελικά δεν το πήρα αφενός γιατί είχα διαβάσει την αρνητική-σου γνώμη
    και αφετέρου γιατί μου φάνηκε το θέμα Σοστακόβιτς αδιάφορο.
    Καλημέρα
    Π.Φ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Με κολακεύεις, Πατριάρχη μου! Φαίνεται η άποψή μου βγήκε πιο αρνητική από όσο θα ήθελα. Χαιρετώ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Γεια σου Κίκα μου, αυτό το έχεις δει;
    http://peopleandideas.gr/2010/06/14/sostakovitch/
    Με την φράση που αναφέρεις θα συμφωνήσω "Πόσο εύκολο ήταν να είσαι κομμουνιστής όταν δεν ζούσες σε κομμουνιστική χώρα" γιατί πραγματικά δεν ξέρουμε πώς ήταν να ζεις σ'εκείνες τις χώρες τότε, ειδικά αν δεν συμφωνούσες με το σύστημα. Του Τζ.Μπαρνς έχω διαβάσει μόνο το πολύ καλό Ένα κάποιο τέλος που με είχε βάλει σε σκέψεις για όλες μας τις επιλογές στην ζωή και για την ηθική μας -αυτήν που πρεσβεύουμε ότι έχουμε και αυτήν που πραγματικά επιδεικνύουμε.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Σε χαιρετώ, αγαπητή Λητώ. Ανέτρεξα και διάβασα τώρα το άρθρο για τον Σοστακόβιτς. Και ο Μπαρνς αναφέρει την αγάπη του Σ. για το ποδοσφαιρο, δεν το σχολίασα όμως, γιατί αλλού επικεντρώνεται το βιβλίο.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Κι'εμένα με απογοήτευσε το βιβλίο. Εάν δεν επρόκειτο για τον Μπαρνς σίγουρα δεν θα το τελείωνα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Κι εγώ το ίδιο ένιωσα. Χαίρομαι που συμφωνούμε.

      Διαγραφή