Ταξιδεύοντας στο παρελθόν

…Ίσως και να  ‘θελε να μείνει βασιλιάς ανθρωποφάγων

ξοδεύοντας δυνάμεις που κανείς δεν αγοράζει…

Το Ταλίν. Στο βάθος η Βαλτική

Οι στίχοι του Σεφέρη στριφογυρίζουν στη σκέψη μου σχεδόν όλες τις μέρες που τριγυρίζουμε σ’ αυτή τη βορινή, απόμακρη γωνιά του πλανήτη, στις τρεις Βαλτικές Δημοκρατίες, την Εσθονία, τη Λετονία, τη Λιθουανία. Απολαμβάνοντας τη δροσιά μες το κατακαλόκαιρο, θαυμάζοντας τα απέραντα δάση, το πράσινο, τα νερά, τα ποτάμια, τις λίμνες, προπάντων βλέποντας αυτό τον ήσυχο κόσμο για τον οποίο οι πολεμικές απειλές φαίνονται τόσο απόμακρες πια, συλλογίζομαι μήπως θα προτιμούσα να ζω σ’ αυτή τη μακρινή γωνιά παρά στη δική μας, ταραγμένη Μεσόγειο. 

 

Δάση, δάση παντού

 

...και ποτάμια

Δεν ξέρω. Δεν είναι εύκολο ν’ αποφασίσεις όταν έχεις γεννηθεί και μεγαλώσει αλλού. Κι ας είναι ό,τι γνώρισε η γενιά μου μόνο συγκρούσεις, αγώνες, ηρωικοί θάνατοι. Όμως σαν ένα διάλειμμα έστω, σαν μια ανάπαυλα από τα δύσκολα δικά μας ασφαλώς το εκτιμώ και το απολαμβάνω.

Ένα ταξίδι στις Βαλτικές χώρες μοιάζει πραγματικά σαν ένα ταξίδι στο παρελθόν. Παρά τη σύγχρονη ζωή και όψη τους, εκείνο που μένει στον επισκέπτη είναι κυρίως το μεσαιωνικό τους παρελθόν. Ίσως γιατί έχουν κρατήσει τις παλιές γειτονιές, τα πετρόκτιστα οικοδομήματα, τους λιθόστρωτους δρόμους και πλατείες που ασφαλώς διευκολύνουν την κυκλοφορία στους χιονισμένους μήνες του χειμώνα, αλλά που τόσο δυσκολεύουν εμάς τους μη εξοικειωμένους στο περπάτημα. 

Το ποτάμι της Ρίγας

Η γενική αντίληψη είναι πως μοιάζουν πολύ αυτές οι τρεις χώρες. Νομίζω πως μοιάζουν αλλά και διαφέρουν. Μοιάζει η φύση και η ιστορία τους, διαφέρει όμως η γλώσσα, τα έθιμα, η ιδιαίτερη φυσιογνωμία της καθεμιάς. Το Ταλίν, πρωτεύουσα της Εσθονίας, πιο μικρό, πιο μεσαιωνικό. Η Ρίγα της Λετονίας μεγαλύτερη, περήφανη για την επίδειξη του πλούτου του 19^ου αι., όπως έμπρακτα εμφανίζεται στη συνοικία με τα πανέμορφα σπίτια τεχνοτροπίας αρτ νουβό. Το Βίλνιους στη Λιθουανία, χωρίς να αποβάλλει τον μεσαιωνικό του χαρακτήρα, πιο κοσμοπολίτικο, πιο μοντέρνο, με μεγαλύτερη άνεση στους δρόμους και τις πλατείες του.

Η ιστορία των τριών χωρών εν πολλοίς κοινή. Μήλον της έριδος ανάμεσα σε Τεύτονες, Σουηδούς, Δανούς, Πολωνούς, προσαρτήθηκαν στη Ρωσία τον 18^ο αι. Τη σημερινή τους μορφή απέκτησαν μόλις το 1918 με τη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Πολύ λίγο όμως κράτησε η ανεξαρτησία τους αφού, με την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, μετά από μια ολιγόχρονη κατοχή από τους Γερμανούς, κατακυρώνονται στη Σοβιετική Ένωση ως Σοβιετικές Σοσιαλιστικές Δημοκρατίες. Τέλος, το 1991, με τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, έγιναν τα κράτη που γνωρίζουμε. Σήμερα και οι τρεις είναι μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της ζώνης του ευρώ.

Ένας ιππότης από το παρελθόν

...κι ένα δείπνο σε μεσαιωνικό εστιατόριο

Από το αεροδρόμιο της Ρίγα οδεύουμε προς το Ταλίν. Πολύ ευχάριστη η δροσιά, σχεδόν ψύχρα μετά τον καύσωνα της Κύπρου, ενώ το ψιλόβροχο που μας υποδέχεται θυμίζει μάλλον φθινόπωρο παρά καλοκαίρι.  Κι όμως οι ντόπιοι συνεχίζουν απτόητοι το πικ-νικ τους! Ίσως να ‘ναι ο καλύτερος καιρός που γνωρίζουν αφού, όπως μας λένε, μόνο εβδομήντα μέρες τον χρόνο βλέπουν τον ήλιο! Κανένα βουνό ή έστω λόφος δεν διακόπτει αυτή τη θάλασσα του πράσινου. Σαν να διασχίζουμε ένα πράσινο τούνελ. Σε λίγο μου φαίνεται θα πρασινίσουν και τα μάτια μου! Σκέφτομαι πως απ’ αυτές τις χώρες με τα πυκνά, σκοτεινά δάση θα πρέπει να ξεκίνησαν τόσοι θρύλοι και παραμύθια. Πώς να μη συναντήσει εδώ τον κακό λύκο η Κοκκινοσκουφίτσα, πώς ο Κοντορεβιθούλης να μη χαθεί στο δάσος και πώς ο Χάνσελ και η Γκρέτελ να μην πέσουν θύματα της κακιάς μάγισσας…

Ντόπια τουριστικά είδη στην όμορφη πλατεία

 

Ακόμα ένα ρομαντικό δρομάκι

Είναι περίεργο πώς, για λαούς που δεν φημίζονται για τη 

θρησκευτικότητά τους (χαρακτηριστικό είναι για παράδειγμα το ότι η Εσθονία δεν έχει επίσημη κρατική θρησκεία, ενώ η Λιθουανία μόλις τον 15^ο αι. εκχριστιανίστηκε, διατηρώντας ακόμα παγανιστικά στοιχεία) οι εκκλησίες αποτελούν ένα από τα κυριότερα αξιοθέατά τους.

Από την ωραία συνοικία με σπίτια αρτ νουβό

 Έχουν πράγματι πολύ όμορφες εκκλησιές. Χρειάζεται αρκετή προσπάθεια για να ξαναφέρω στη μνήμη όλους τους ναούς που είδαμε και να μην τους συγχύζω. Κάποιοι σίγουρα ξεχωρίζουν. Στο Ταλίν ο τεράστιος, ρωσικός ορθόδοξος ναός του Αλεξάνδρου Νιέφσκι (έργο του 1900) εντυπωσιάζει με το πολύχρωμο, περίτεχνο εξωτερικό του και τους πέντε κρεμμυδόσχημους τρούλους του, ενώ πλήθη τουριστών συνωθούνται στην είσοδό του. 

Ο ορθόδοξος ρωσικός ναός Αλεξάνδρου Νέφσκι στο Ταλίν

 Πολύ πιο μικρός και πολύ πιο παλιός, του 13^ου αι., ο λουθηρανικός ναός της Παναγίας συνδέεται με τον θρύλο του Καζανόβα που θέλησε να ταφεί στην είσοδό του για να τον πατούν όσοι θα έμπαιναν στο ναό και να συγχωρεθούν έτσι οι αμαρτίες του! Από θρύλους άλλο τίποτε σ’ αυτές τις μεσαιωνικές γειτονιές.

Ευχάριστες νότες από μουσικό του δρόμου

Στη Ρίγα ο λουθηρανικός ναός του Αγίου Πέτρου επιτρέπει την ανάβαση στο πανύψηλο καμπαναριό (ευτυχώς υπάρχει ασανσέρ) από όπου η θέα ολόκληρης της πόλης απλώνεται μπροστά στα μάτια (και στις φωτογραφικές!) των επισκεπτών. Στην τεράστια, τη μεγαλύτερη απ’ όλες τις εκκλησίες των Βαλτικών χωρών, τον Καθεδρικό ναό της Ρίγα, παρακολουθούμε ένα εικοσάλεπτο κονσέρτο από το φημισμένο εκκλησιαστικό όργανο του ναού. Μουσική τόσο ξένη στα δικά μας ακούσματα δεν μας προκαλεί καμιά συγκίνηση, είναι όμως αφορμή για λίγη ξεκούραση από τους ποδαρόδρομους  που χρειάζεται να διανύσουμε, μια και τα κέντρα όλων αυτών των  πόλεων είναι πεζοδρομημένα (Πόσο αστείο, αν όχι τραγικό, μου φαίνεται το ότι υπήρξαν τόσες αντιδράσεις και τόσος πόλεμος πριν από χρόνια για την πεζοδρομοποίηση των δυο μικρών μας δρόμων, Λήδρας και Ονασαγόρου, ενώ θα ‘πρεπε όλη η εντός των τειχών Λευκωσία να είναι πεζόδρομος) .

Ο καθεδρικός ναός της Ρίγας με πρόσοψη αρχαίου ελληνικού ναού

Ο  ναός της Αγίας Άννας με τα κόκκινα τούβλα στο Βίλνιους

 

Ο ναός των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου

 Ξεχωριστή στο Βίλνιους η εκκλησία της Αγίας Άννας με τα κόκκινα τούβλα της κατασκευής της. Αλλά ο εντυπωσιακότερος όλων είναι ο ναός των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου, κόσμημα του μπαρόκ στυλ.  Εκατοντάδες ανάγλυφες μορφές γεμίζουν το εσωτερικό του. Μεμονωμένες μορφές ή συμπλέγματα, παχουλά αγγελάκια, διακοσμητικά στοιχεία δημιουργούν κορεσμό θεάματος και κούραση απ’ την ορθοστασία, όταν η ευσυνείδητη ξεναγός επιμένει να αναλύει το καθετί.

Το Κάστρο Τουράιντα στη Λετονία

 

Το πανέμορφο Κάστρο Τρακάι στη Λιθουανία

Πιο πολύ όμως σ’ αυτές τις χώρες μου άρεσαν τα κάστρα και τα παλάτια. Αυτά σε φέρνουν πίσω, στα χρόνια των  ιπποτών και των σταυροφόρων, αυτά δημιουργούν την ιδιαίτερη ατμόσφαιρα. Πουθενά αλλού δεν είδα τόσο μεσαίωνα όσο σ’ αυτή την περιοχή της Ευρώπης. Μεσαίωνα θυμίζει το Κάστρο Τουράιντα στη Λετονία, μεσαίωνα το γραφικότατο Τρακάι στη Λιθουανία. Κτισμένο στη μέση μιας γραφικής λίμνης είναι πιο ενδιαφέρον να το βλέπεις από μακριά παρά να ξεναγείσαι στο μουσειακό εσωτερικό του.

Το παλάτι-μουσείο Κατριόρκ

 

Οι λουλουδισμένοι κήποι του παλατιού

Παλάτια βέβαια έχουμε δει πολλά σ’ όλες τις χώρες της Ευρώπης. Δεν παύουν όμως να έχουν το δικό τους ενδιαφέρον, μια και σ’ αυτά έχουν αποτυπωθεί ιστορικές στιγμές της κάθε χώρας. Το παλάτι Κατριόργκ στην Εσθονία, έργο του Πέτρου του Α΄ που δυστυχώς πέθανε πριν το απολαύσει, στη μέση ενός υπέροχου, τεράστιου, λουλουδισμένου πάρκου θυμίζει τη ρωσική περίοδο. Το απόλαυσαν όμως πολλοί Ρώσοι ηγεμόνες και σήμερα εμείς οι τουρίστες ως μουσείο Τέχνης. Μουσείο είναι σήμερα και ένα άλλο όμορφο παλάτι, το παλάτι Ρουντάλ στη Λετονία, ένα ωραίο κτίσμα σε ρυθμό μπαρόκ και ροκοκό.

Το παλάτι Ρουντάλ στη Λετονία

Δεν θα μπορούσα να κλείσω αυτή τη σύντομη αναφορά στα αξιοθέατα των τριών χωρών χωρίς να αναφερθώ σ’ ένα μοναδικό στο είδος του αξιοθέατο, στον Λόφο των Σταυρών. Τριάντα περίπου χιλιόμετρα από το Βίλνιους, σ’ ένα μικρό ύψωμα (λόφο κατ’ ευφημισμό) υψώνονται χιλιάδες σταυροί. Ξύλινοι, μαρμάρινοι, μεταλλικοί, από κάθε είδους υλικό και κάθε μεγέθους. Άγνωστη η πρώτη αρχή, μάλλον τον 19^ο αι. ως αφιέρωμα σε νεκρούς που δεν βρέθηκαν για να ταφούν, έγινε με τον καιρό και εξακολουθεί να είναι τόπος προσευχής και αφιερωμάτων.

Ο Λόφος των Σταυρών

Ξαναφέρνω στη σκέψη την περιδιάβασή μου σ’ αυτές τις απομακρυσμένες, όμορφες, μικρές χώρες. Οι εικόνες που προβάλλουν είναι πράσινο και νερά. Δάση, πάρκα, ποτάμια, λίμνες. Κόκκινες, επικλινείς στέγες, μυτεροί πύργοι, παλάτια και κάστρα, λιθόστρωτα δρομάκια, τεράστιες πλατείες, πλήθος εκκλησιές, υπόγεια μεσαιωνικά εστιατόρια και λουλούδια, λουλούδια παντού, οι μουσικοί του δρόμου, το φως της μέρας που παρατείνει την παρουσία του και μετά τις δέκα το βράδυ… Ένας κόσμος ήρεμος, αργοκίνητος, κλειστός, απόμακρα ευγενικός, τόσο διαφορετικός από μας τους εκδηλωτικούς, ανυπόμονους, θορυβώδεις μεσογειακούς.

Λουλούδια, λουλούδια παντού

Η τεράστια πλατεία του Δημαρχείου στο Βίλνιους

 Πολλά πράγματα ορίζουμε στη ζωή μας. Πολλά εξαρτώνται από τη δική μας βούληση. Το πότε όμως και το πού θα γεννηθούμε, αυτό κανείς δεν μπορεί να το ορίσει. Ας φροντίσουμε τουλάχιστον να ομορφύνουμε και να κάνουμε όσο μπορούμε καλύτερο αυτό τον τόπο, αυτή τη βραχονησίδα της Μεσογείου όπου μας έλαχε να γεννηθούμε και να ζήσουμε.