Η Μεγάλη Χίμαιρα

Μ. Καραγάτσης
Η Μεγάλη Χίμαιρα
Εστία, χ.χ. (Δωδέκατη έκδοση)
Πρώτη έκδ. 1936, έκδ. επαυξημένη και αναθεωρημένη, 1953

Το μόνο που θυμόμουνα από την πριν από...μερικές δεκαετίες ανάγνωση του μυθιστορήματος του Καραγάτση, ήταν η δραματική σκηνή του τέλους. Θυμάμαι ότι η ανάγνωση μου είχε αφήσει μια πικρή γεύση που δεν θα ήθελα να ξαναζήσω. Ούτε θυμόμουνα πως το έργο διαδραματίζεται κυρίως στη Σύρα. Κι αν ακόμα το είχα προσέξει, η Σύρος δεν έλεγε τότε τίποτα για μένα, ήταν ένα νησί σαν οποιοδήποτε άλλο. Όμως φέτος το Πάσχα, μετά την τετραήμερη παραμονή μου εκεί, το "Κοκκινόσπιτο" που μας έδειξε ο ξεναγός ως το σπίτι της Γαλλίδας, το μονοπάτι από το οποίο εκείνη κατέβαινε στη θάλασσα, το Πισκοπιό, ξύπνησαν μέσα μου την επιθυμία να ξαναδιαβάσω αυτό το λογοτεχνικό διαμάντι. Το λιμάνι, το Πισκοπιό, η άνω Σύρος, η Πλατεία με τους φοίνικες, ο Άγιος Νικόλαος των Πλουσίων, δεν ήταν πια κάποιοι τόποι μακρινοί και άγνωστοι. Τοποθετούσα τώρα το έργο μέσα σ' ένα γνωστό, οικείο περιβάλλον.

Διερωτώμαι αν η πληθώρα των νεότευκτων συγγραφέων μας ή ακόμα κι αυτοί που διδάσκουν λογοτεχνία  έχουν διαβάσει τα κλασικά πλέον έργα των Ελλήνων λογοτεχνών. Πόσο Μυριβήλη, Βενέζη, Πολίτη, Καραγάτση, Ροΐδη, Τερζάκη, Θεοτοκά, Καρκαβίτσα, Βιζυηνό, Παπαδιαμάντη (για να περιοριστώ σε ελάχιστους) γνωρίζουν; Συγκρίνουν καμιά φορά τα έργα τους μ' εκείνα των μεγάλων δημιουργών;

Διάβαζα τη "Χίμαιρα" και ξανάβρισκα σ' αυτήν ολόκληρη την Ελλάδα. Την αρχαία κλασική λογοτεχνία με την οποία ήταν θρεμμένη η πρωταγωνίστρια, η Γαλλίδα Μαρίνα, εύρισκα το γυμνό τοπίο, το φως και τον ήλιο της Ελλάδας, την αγάπη της θάλασσας, τη δύσκολη ζωή των ναυτικών, τη βασανισμένη ζωή των γυναικών...Και κοντά σ' αυτά την καταβύθιση στον ψυχικό κόσμο του ανθρώπου που δίνει έτσι διαχρονικότητα και καθολικότητα στους ήρωές του.

Η Γαλλίδα Μαρίνα Μπαρέ, έχοντας ζήσει δυστυχισμένα παιδικά χρόνια, με μητέρα αμφιβόλου ηθικής, αλλά που προσπάθησε να δώσει στην κόρη της μια γερή, κλασική παιδεία, ερωτεύεται έναν Έλληνα ναυτικό και πλοιοκτήτη, τον Γιάννη Ρεΐζη, τον παντρεύεται και τον ακολουθεί στην Ελλάδα. Έναν τόπο που η κλασική της παιδεία, η ελληνική αρχαιότητα, τα αρχαία ελληνικά που μιλούσε με ερασμιακή προφορά, τον έκαναν να φαντάζει στα μάτια της σαν  τον ιδανικό τόπο προορισμού της. Ένα κοριτσάκι ολοκληρώνει την ευτυχία του ζευγαριού, αν και η Μαρίνα ζει διαρκώς κάτω από τη σκιά της αυστηρής, μαυροφορεμένης πενθεράς της, που ποτέ δεν αποδέχτηκε τη νύφη της, ψυχανεμιζόμενη ίσως την κακιά μοίρα που εκείνη έσερνε μαζί της.

Η μεταβολή της τύχης έρχεται, όπως και στην αρχαία τραγωδία, στις πιο ευτυχισμένες στιγμές. Το ναυάγιο ενός από τα πλοία του Ρεΐζη τον οδηγεί και πάλι ως καπετάνιο σε μακρόχρονη απουσία από την οικογένειά του. Ο αναγνώστης το διαισθάνεται, βλέπει την τραγωδία που έρχεται, αν και δεν συνειδητοποιεί ούτε φαντάζεται ποια θα είναι αυτή. Αλλά κι όταν ακόμα θα συμβεί, η ευχαρίστηση από  την ανάγνωση μιας υψηλής λογοτεχνικής δημιουργίας δεν τον εγκαταλείπει.

Ο Καραγάτσης έχει χαρακτηριστεί ως "σεξουαλικός" ή "Φρουδικός" συγγραφέας. και είναι γνωστό πως η libido διαδραματίζει σημαντικότατο ρόλο στα έργα του όπως και σ' αυτό το βιβλίο. Όμως δεν παύει να παρουσιάζει τον άνθρωπο, όπως κι εδώ τη Μαρίνα, ν' αντιπαλεύει με τα πάθη του σώματος, ν' αγωνίζεται να δαμάσει τους μέσα του δαίμονες, άλλο αν τελικά νικιέται από την παντοδύναμη Μοίρα.