Το γαλάζιο φουστάνι

Ανδρέας Δ. Μαυρογιάννης
Το γαλάζιο φουστάνι
Λιβάνης, 2015

Το βιβλίο του Ανδρέα Μαυρογιάννη υπήρξε για μένα μια αναπάντεχα ευχάριστη έκπληξη. Δεν θυμάμαι να έχω διαβάσει ποτέ ένα τόσο ολιγοσέλιδο (μόλις 50 σελίδες) βιβλίο, που η συντομία του να κοντράρεται τόσο επιτυχώς με τον πλούτο του περιεχομένου. Δεν θα ήταν νομίζω υπερβολή αν του απέδιδα τον προσιδιάζοντα στον ποιητικό λόγο χαρακτηρισμό της "ανέκκλητης συμπύκνωσης". Η εποχή μας με τις αντιφάσεις και τις αντινομίες της, ο κυπριακός κοινωνικός περίγυρος, ο αντίκτυπος της οικονομικής κρίσης, η φιλοσοφική θεώρηση ζωής και θανάτου αποτυπώνονται με υπαινικτικότητα, ενίοτε με μια-δυο λέξεις, συχνά με υποβόσκουσα ειρωνεία ή με τη διακειμενικότητα που διατρέχει το βιβλίο, χωρίς εντούτοις αυτή να γίνεται αλαζονική επίδειξη γνώσεων.

Ο μύθος υποτυπώδης. Όσο για να γίνει το υπόστρωμα πάνω στο οποίο ο συγγραφέας θα αναπτύξει τη φιλοσοφική του θεώρηση των πραγμάτων. Τρία τα βασικά πρόσωπα του έργου. Δύο παρόντα και ένα απόν, αιωνίως πλέον απόν. Ως ένα τέταρτο θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε τον ίδιο τον συγγραφέα που από καιρού εις καιρόν παρεμβάλλεται στην τριτοπρόσωπη αφήγηση απευθυνόμενος στον αναγνώστη. Πρώτο πρόσωπο μια ανώνυμη κυρία με "ώριμη ομορφιά", ανώτερο στέλεχος σε κάποια δημόσια υπηρεσία. Μέσα από τη σύντομη περιγραφή της συνηθισμένης πορείας της από το πρωινό ξύπνημα, την προετοιμασία, ως την άφιξη στο γραφείο, περνάει η ανία της επανάληψης και της συνήθειας, σκέψεις για την ανασφάλεια που δημιούργησαν οι καινούριες συνθήκες με τους μετανάστες και την ξενοφοβία, η επιδειξιομανία της κυπριακής κοινωνίας, καταδικαστέα ίσως μόνο από όσους αδυνατούν να γίνουν μέρος της, η ανερμάτιστη νεολαία, ο ξύλινος πολιτικός λόγος στο ραδιόφωνο.

Δεύτερο πρόσωπο η κυρία Μαρία, "βοηθός ωρομίσθιος γραφέας". Η "επιτηδευμένη συγκατάβαση" με την οποία η ανώτερη ετοιμάζεται να απευθυνθεί στην κατώτερη υπάλληλο ακυρώνεται στο άκουσμα της πληροφορίας ότι ο γιος της κυρίας Μαρίας "έφυγε" ξαφνικά, ανεξήγητα, χωρίς ν' αφήσει τίποτα σαν δικαιολογία, σαν θυμητάρι έστω στη μάνα, παρά μόνο "μια μικρή κόκκινη ρωγμή στο στήθος". Ανεξήγητα; Υγιέστατος, εμφανίσιμος, μορφωμένος άλλα άνεργος, τρεις φορές απολυμένος, που παρ' όλη την επιτυχία του σε σχετικές εξετάσεις "δεν κατέστη δυνατό να επιλεγεί". Η κυρία του γραφείου θυμάται. Ήταν ο ίδιος νέος που λίγες μέρες πριν, σε μια τυχαία συνάντησή τους της είχε κάνει ένα κολακευτικό κομπλιμέντο για το φούξια ταγέρ της. Μήπως, αναλογίζεται τώρα η ώριμη κυρία, το ανεπιτήδευτο, αυθόρμητο κομπλιμέντο ήταν μια μεταμφιεσμένη κραυγή αγωνίας και απόγνωσης;

Καθώς ο χώρος του γραφείου γεμίζει από τη σκέψη του νέου παλικαριού, ενός ακόμα θύματος της οικονομικής κρίσης, πλημμυρίζει ταυτόχρονα από τη ζωή και τον θάνατο. Με ανυπέρβλητη, εξαιρετική πυκνότητα, οι τελευταίες σελίδες γίνονται ένα δοκίμιο φιλοσοφικής θεώρησης του θανάτου. Για να ακολουθήσει ο επίλογος που σαν για ν' αλαφρύνει τη βαριά ατμόσφαιρα που μόλις είχε προηγηθεί, ο συγγραφέας κλείνοντάς μας πονηρά το μάτι, δίνει μια ειρωνική ερμηνεία για τον τίτλο, αφού γαλάζιο φουστάνι δεν είχε κάνει ως τώρα πουθενά την εμφάνισή του.

Εντυπωσιάζει ο πλούτος της διακειμενικότητας, εξικνούμενης από τον Ηρόδοτο και τους Προσωκρατικούς ως τον Σεντ Εξιπερί και την Ανν Φιλίπ, ξαφνιάζουν ευχάριστα οι μουσικοί ήχοι που αντιλαλούν στο βιβλίο, από χέβι μέταλ ως τον Ξυλούρη και τον Θοδωράκη. Κι ανάμεσα βρίσκει χώρο για τις μάνες των αγνοουμένων της Κύπρου ή για την ανάμνηση τριών μικρών εντελβάις από το Μπούρκεστοκ (αδιόρατος υπαινιγμός άραγε για τον πολιτικό του ρόλο;).

Την πυκνότητα του λόγου ενισχύει η γλωσσική έκφραση. Λέξεις της καθαρεύουσας, εξορισμένες από το κοινότυπο, καθημερινό μας λεξιλόγιο, φαντάζουν σαν καινούριες. Η χρήση της μετοχής, δρώντας ενίοτε υποδορίως ειρωνικά, πυκνώνει ακόμα περισσότερο τη διατύπωση.

Εν τέλει μια απολαυστική ανάγνωση. Βιβλίο που το τελειώνεις και θέλεις να το ξαναρχίσεις, να ξαναζήσεις όλη την κρυμμένη γοητεία του, να προβληματιστείς όχι μόνο πάνω στο εφήμερο που μας περιβάλλει αλλά και στο αιώνιο που επιζητούμε.