Αστροφεγγιά

Ι.Μ.Παναγιωτόπουλου
Αστροφεγγιά
(Η ιστορία μιας εφηβείας)
Εκδόσεις της Σχολής ΙΜΠ
Αθήνα 2011
Πρώτη έκδοση, 1945

Αν ήθελα να δώσω τον πιο σύντομο χαρακτηρισμό γι' αυτό το βιβλίο, θα έλεγα: " Ένα βιβλίο που στάζει θλίψη". Το βιβλίο εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1945, το χρονικό πλαίσιο όμως της υπόθεσης είναι τα χρόνια λίγο πριν και λίγο μετά την Μικρασιατική Καταστροφή.

Παρ' όλο που οι ήρωές του είναι νέα παιδιά που τελειώνουν το σχολείο το 1919, ταυτόχρονα σχεδόν με το τέλος του Μεγάλου Πολέμου, παρ' όλο που τα νέα αυτά παιδιά διακατέχονται από τη χαρά της ζωής και κάνουν όνειρα για το μέλλον, εντούτοις η θλίψη, η μελαγχολία, η διάψευση, ο θάνατος, είναι διάχυτα στο βιβλίο.

Κεντρικός ήρωας, που με τον κυρίαρχο ρόλο που διαδραματίζει συμβάλλει στη δημιουργία αυτής της μελαγχολίας, είναι ο Άγγελος Γιαννούζης. Άριστος μαθητής, αλλά φτωχός και άσχημος, νιώθει πολύ μειονεκτικά απέναντι στην ομάδα των συμμαθητών και φίλων του, παρ' όλο που εκείνοι τον δέχονται στην παρέα τους. Ιδιαίτερα λειτουργεί μια σχέση έλξης-απώθησης με τον φίλο του, το πλουσιόπαιδο Νίκο Στέργη. Ο Στέργης τον βοηθά οικονομικά, θα του βρει και μια θέση στις επιχειρήσεις του πατέρα του, αλλά ίσα-ίσα γι' αυτό τα συναισθήματα μειονεκτικότητας του Γιαννούζη γίνονται ακόμα εντονότερα. Αγαπά την ωραία της συντροφιάς, τη Δάφνη, πώς μπορεί όμως να ανταγωνιστεί τον Στέργη;

Πολλά άλλα πρόσωπα πλαισιώνουν τους τρεις νέους. Είναι ο αμοραλιστής Πετρόπουλος, ο Αργύρης που ονειρεύεται να μπαρκάρει για τις μακρινές θάλασσες, είναι η Λένα, η Δάφνη, η Έρση, ο φυματικός Πασπάτης, ο Αλέξης, παθιασμένος με το θέατρο και πολλοί άλλοι. Συναντάμε και το καφενείο "Ο Μαύρος Γάτος" με συζητήσεις για ποίηση. Καταφανής η παρουσία του Καρυωτάκη, αν και βέβαια δεν κατονομάζεται.

Μια αστροφώτιστη νύχτα, σε μια σύναξή τους στο κτήμα του Στέργη τα νέα παιδιά διαλέγουν το άστρο τους. "Η λαμπρότατη στροφεγγιά γεμίζει ευλογίες τα όνειρά τους".

Όταν αποφοιτούν, οι δρόμοι τους χωρίζουν. Πολλοί γράφονται στο Πανεπιστήμιο, όχι όλοι στις ίδιες σχολές. Ο Άγγελος γράφεται στη φιλολογία. Με χίλιες δυο στερήσεις, δουλεύοντας ταυτόχρονα, προσπαθεί να πάρει το πτυχίο του. Μα ο πόλεμος που τέλειωσε το '18, θα συνεχιστεί για τα  νιάτα της Ελλάδας με άλλη μορφή. Με μεγάλη συντομία, γιατί δεν είναι αυτός ο στόχος του, ο Ι.Μ.Παναγιωτόπουλος αναφέρεται στη Μικρασιατική Εκστρατεία, στη συμμετοχή του Γιαννούζη σ' αυτήν, απ' όπου γυρίζει με φυματίωση, στην προσφυγιά που κατακλύζει την Ελλάδα.

Το βιβλίο είναι πλημμυρισμένο από θλίψη, αλλά ταυτόχρονα και από τη χαρά και τα όνειρα της νιότης, που ο συγγραφέας εκφράζει με την ποιητικότητα που της ταιριάζει: "Όλος ο δρόμος σπάρθηκε κόκκινα γέλια, λουλούδια της νιότης, που πέφταν ανέμελα δω και κει-κ' οι λόφοι κατέβαζαν δροσιά κ' ήταν τόσο γλυκό να νιώθει κανένας τα δεκαοχτώ του χρόνια να πιπερίζουν!"  "Ο κόσμος όλος είναι δικός μας. Θ' ανοίξουμε τα χέρια, θα τ' ανοίξουμε πολύ, για να τον χωρέσει η αγκαλιά μας".

Ο ίδιος ο συγγραφέας γράφει στον πρόλογό του: [θέλησα να δώσω] την πονεμένη ψυχογραφία της  γενιάς, που βγήκε από την κόλαση του πρώτου παγκόσμιου πολέμου βαθιά πληγωμένη, αλλά και με μια σφραγίδα προσδοκίας στο μέτωπο".

Ασφαλώς υπάρχουν αυτοβιογραφικά στοιχεία στο βιβλίο. Μικρή όμως θα ήταν η αξία τους αν ήταν αποκλειστικά βιογραφικά ή αν αφορούσαν μόνο τη γενιά εκείνη. Γράφει, πολύ σωστά, ο επιμελητής της τελευταίας έκδοσης, Θεοδόσης Πυλαρινός: "Έτσι, κλιμακωτά, από το απτό και συγκεκριμένο η Αστροφεγγιά κορυφώνεται στο παναθρώπινο, ως μήνυμα αγάπης για τον πάσχοντα άνθρωπο (...) και μέσα από την Αστροφεγγιά του ακούγεται σπαρακτικά η κραυγή για την τραγική μοίρα του ανθρώπου κάθε εποχής, όλων των εποχών".

Σημ. Το μυθιστόρημα έχει οριστεί ως λογοτεχνικό βιβλίο για τη Γ' Λυκείου των σχολείων της Κύπρου για την επόμενη σχολική χρονιά. Είναι άραγε το καταλληλότερο;