Αυτοί που φεύγουν κι αυτοί που μένουν

Έλενα Φερράντε
Αυτοί που φεύγουν κι αυτοί που μένουν
[Η Τετραλογία της Νάπολης, βιβλίο τρίτο]
Μετ. Δήμητρα Δούση
Πατάκης, 2017

"Βλέποντας τη Νάπολη με τη ματιά της Φερράντε, τη βλέπεις σαν ένας ντόπιος", γράφει στους NewYorkTimes η Ann Mah, δημοσιογράφος γνωστή για τα ταξιδιωτικά της κείμενα. Συμπληρώνει η ίδια: "Σε μια επίσκεψή μου τον Σεπτέμβρη η σειρά των βιβλίων (της Φερράντε) με οδήγησαν μακριά από τους συνήθεις τουριστικούς χώρους και με βοήθησαν να εξηγήσω την κοινωνική, οικονομική και γεωγραφική κατάσταση της πόλης". Συνεχίζει λέγοντας πως περπάτησε την πόλη όχι κρατώντας έναν τουριστικό οδηγό ή χάρτη αλλά την "Τετραλογία" της Φερράντε: Η υπέροχη φίλη μου, Το νέο όνομα, Αυτοί που φεύγουν κι αυτοί που μένουν, Το παιδί που εξαφανίστηκε (το τελευταίο δεν έχει ακόμα κυκλοφορήσει στα Ελληνικά). Για παράδειγμα, η Rione Luzzatti είναι η εργατική φτωχογειτονιά όπου μεγάλωσαν η Λίλα και η Έλενα, στη Piazza Municipio είναι το θυρωρείο όπου εργαζόταν ο πατέρας της Έλενας, αυτό το ογκώδες κτήριο είναι το Λύκειο που τέλειωσε η Έλενα, η Piazza dei Martiri είναι η κομψή πλατεία όπου επιστρέφουν ξανά και ξανά οι ήρωες του βιβλίου. Εδώ είναι και το βιβλιοπωλείο Feltrinelli, όπου η Έλενα παρουσιάζει το βιβλίο της, αυτός είναι ο αριστοκρατικός δρόμος Chiaia, εδώ είναι η οδός Vittorio Emmanuele, όπου βρισκόταν το σπίτι της καθηγήτριάς της και η Έλενα για πρώτη φορά έρχεται σε επαφή με μια άλλη κοινωνική τάξη, εδώ στην οδό Rettifilo η Λίνα αγόρασε το νυφικό της κ.λπ. κ.λπ.

Μόλις τέλειωσα το τρίτο από τα τέσσερα βιβλία της Φερράντε, με το αναγνωστικό ενδιαφέρον να ακολουθεί ανιούσα πορεία. Ίσως γιατί τώρα περιορίστηκαν τα πρόσωπα. Δεν έπαψαν βέβαια να υπάρχουν όλοι οι χαρακτήρες που γνωρίσαμε στα δυο προηγούμενα βιβλία της σειράς, τώρα όμως το αφηγηματικό φως καταυγάζει περισσότερο τις δυο φίλες, τις οικογένειές τους, τους συντρόφους τους και λιγότερο τον υπόλοιπο περίγυρο.

Οι δυο φίλες, η Λίλα και η Έλενα μεγαλώνουν. Γεννημένες το 1944, τις συναντάμε τώρα κάπου στα τριάντα τους, τη δεκαετία του '70. Η Λίλα, που παρά τις πνευματικές και άλλες ικανότητές της σταματά τη μόρφωσή της με την αποφοίτησή της από το δημοτικό, παντρεμένη στα 16 της, έχει ένα γιο, έχει χωρίσει από τον άντρα της, τον Στέφανο, και μετά από μια σύντομη συμβίωση με τον Νίνο, τον παλιό, κρυφό έρωτα της Έλενας, ζει τώρα με το παιδί της και τον Έντσο. Κι ενώ για την επιβίωσή της αγωνίζεται κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες εργάτρια σ' ένα εργοστάσιο αλλαντικών, θα έρθει σε επαφή και θα εργοδοτηθεί στους πρωτόγονους υπολογιστές, μια άγνωστη για τον κόσμο έννοια, που τώρα αρχίζουν να  κάνουν την εμφάνισή τους.

Η Έλενα, αν και δεν φαινόταν τόσο χαρισματική όσο η Λίλα, είχε ακολουθήσει μια πιο επιτυχημένη πορεία. Σπούδασε στην Πίζα, γνώρισε και παντρεύτηκε τον Πιέτρο Αϊρότα, από καλή οικογένεια, καθηγητή πανεπιστημίου, έγραψε ένα πολύ επιτυχημένο βιβλίο, αγωνίζεται να γράψει ένα δεύτερο, ενώ έχει αποκτήσει και δυο κόρες.

Οι σχέσεις των προσώπων και η πορεία τους στη ζωή δεν συμβαίνουν ασφαλώς στο κενό. Η πολιτική κατάσταση στην Ιταλία, η σύγκρουση κομμουνισμού-φασισμού, η διεκδίκηση των εργατικών δικαιωμάτων, η απελευθέρωση της  γυναίκας, αποτελούν το πολιτικο- κοινωνικό-οικονομικό φόντο της ιστορίας. Όχι βέβαια με διακηρύξεις και μακροσκελείς περιγραφές, αλλά με γεγονότα ενταγμένα φυσιολογικά στη δράση των προσώπων.

Πολλοί προσπαθούν να εντοπίσουν ποια ή ποιος κρύβεται κάτω από το ψευδώνυμο Έλενα Φερράντε, μια και τίποτα δεν είναι γνωστό για τη συγγραφέα της "Τετραλογίας της Νάπολης". Νομίζω δεν έχει καμιά σημασία. Σημασία έχει ότι πρόκειται για ένα ελκυστικό βιβλίο, ένα βιβλίο που εκπέμπει  μεγάλη αγάπη για τον γενέθλιο τόπο, που αναπαριστά με πειστικότητα αλλά χωρίς μακροσκελείς, ανιαρές περιγραφές του χώρου και του χρόνου. Όλα προβάλλουν με φυσικότητα μέσα από τον άνθρωπο και τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Εν τέλει, ένα βιβλίο που αξίζει, πιστεύω, τις επαινετικές κριτικές που δέχτηκε παγκοσμίως.