Λίγες και μια νύχτες

Ισίδωρος Ζουργός
Λίγες και μια νύχτες
Πατάκης, 2017
(ebook)

Ιστορία μιας ζωής, ιστορία μιας πόλης και ιστορία του 20ου αι. θα μπορούσε συνοπτικά  να χαρακτηριστεί το καινούριο βιβλίο του Ισίδωρου Ζουργού. Πόλη η Θεσσαλονίκη και σε μικρότερο βαθμό  ο Πειραιάς, η Οδησσός, η Μασσαλία, η Αμβέρσα, οι χώροι όπου κινείται ο ήρωάς του, ο Λευτέρης Ζεύγος ή Ευγένιος Ζιρντό.

Για  άλλη μια φορά ο γνωστός συγγραφέας μας ταξιδεύει στο παρελθόν, αρκετά πιο κοντά μας από τον αιώνα στον οποίο έζησε ο Ματίας Αλμοσίνο. Βρισκόμαστε στις αρχές του 20ου αι., συγκεκριμένα στο 1909, όταν ο έκπτωτος σουλτάνος Αβδούλ Χαμίτ εγκαθίσταται σε μια έπαυλη στη Θεσσαλονίκη, την έπαυλη Αλλατίνι, στη συνοικία των Εξοχών, εκεί όπου σήμερα βρίσκεται η λεωφόρος Βασιλίσσης Όλγας. Ήταν μια συνοικία με ωραίες επαύλεις που αντίκρυζαν τη θάλασσα, με εύπορους κατοίκους, κατά το πλείστον Εβραίους. Ανάμεσά τους και ο Αλπερέν Μπέης, σύμβουλος του σουλτάνου, εμφανιζόμενος ως μουσουλμάνος αλλά με εβραϊκές ρίζες.

Η νεαρή κόρη του Αλπερέν, η Μιρζά, επισκέπτεται τα βράδια τον σουλτάνο και ακούει τις αφηγήσεις του, σε μια αντιστροφή, θα λέγαμε, του ρόλου της Σεχραζάτ. Ο εντεκάχρονος γιος του κηπουρού της έπαυλης, ο Λευτέρης Ζεύγος, που κρυφακούει  τις βραδινές αφηγήσεις, ερωτεύεται τη νεαρή κόρη του Αλπερέν, τη Μιρζά. Είναι απ' εκείνους τους έρωτες που όσες γυναίκες κι αν γνωρίσει (και θα γνωρίσει πολλές) θα στοιχειώνει  ως το τέλος τη ζωή του.

Ο μικρός Λευτέηρης μεγαλώνει, η Μιρζά ανταποκρίνεται στον έρωτά του, αλλά ο πατέρας της και η ζωή θα τους χωρίσει για δεκαετίες ωσότου ξανασυναντηθούν. Η ζωή του Λευτέρη θα ακολουθήσει τις ιστορικές περιπέτειες του αιώνα. Τον διχασμό Βασιλιά-Βενιζέλου, την επιστράτευση, την αποστολή στην Ουκρανία στο πλάι του Λευκού στρατού, την αυτομόληση, τη φυγή μέσα από τη χιονισμένη στέπα, την άφιξη, με άλλο όνομα πια, στη Μασσαλία. Ο Λευτέρης λέγεται τώρα Ευγένιος Ζιρντό. Με τις κατάλληλες γνωριμίες, με τη βοήθεια της τύχης, των συμπτώσεων, των  ικανοτήτων του και των Γαλλικών που είχε μάθει από τη Γαλλίδα μητέρα του, θα γίνει ένας πλούσιος τυχοδιώκτης. Η ζωή και η δράση του τις επόμενες έξι περίπου δεκαετίες του 20ου αι. διεξάγεται αναπόφευκτα στο αντίστοιχο ιστορικό περιβάλλον, δίνοντας αφορμή στον συγγραφέα να αναφερθεί στα σχετικά ιστορικά γεγονότα. Από τον ελληνικό διχασμό στη Ρωσική Επανάσταση, από τη Μικρασιατική Καταστροφή και την προσφυγιά στον Πειραιά στον Μεταξά, τον Χίτλερ και το Άουσβιτς, στο διωγμό των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, στα Σεπτεμβριανά του '55 στην Κωνσταντινούπολη και πλήθος άλλα. Από τη μεγάλη πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης του 1917 ως το γκρέμισμα των ωραίων σπιτιών και την αντιπαροχή παρακολουθούμε τη σταδιακή μεταμόρφωση της Θεσσαλονίκης.

Ένα ωραίο, πρωτότυπο εύρημα του συγγραφέα είναι τα κεφάλαια που τιτλοφορεί "Στάσιμα". Σ' αυτά μαθαίνουμε ότι αυτό που διαβάζουμε είναι η μυθιστορηματική εκδοχή της πραγματικής ζωής του Ζιρντό. Γέρος πια και μισότυφλος, ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου προσλαμβάνει ως αναγνώστη τον νεαρό Ορέστη. Του αφηγήθηκε τη ζωή του κι εκείνος τη μετουσίωσε σε μυθιστόρημα που τώρα, στη "μια" νύχτα του τίτλου, του διαβάζει. Είναι ένα πολύ ωραίο εύρημα. Όχι μόνο γιατί προσδίνει αληθοφάνεια στο μυθιστόρημα, αφού αυτό που διαβάζουμε, μας λέει, είναι η εξιστόρηση της ζωής ενός υπαρκτού προσώπου, αλλά και γιατί δίνεται η ευκαιρία στους διαλόγους Ζιρντό-Ορέστη να θιγούν θέματα λογοτεχνίας. "Δεν έγιναν έτσι τα πράγματα", σχολιάζει συχνά ο Ζιρντό, ή, "δεν απέδωσες σωστά τη ζωή μου". Και ο Ορέστης να απαντά: "Αυτός που θα μείνει στη μνήμη των επόμενων γενεών θα είναι ο φτιαγμένος από λέξεις και όχι από σάρκα". Το επιβεβαιώνει στην πράξη ο Ζουργός εμφανίζοντας τον Γιούγκερμαν του Καραγάτση ως ένα υπαρκτό πρόσωπο που μπαίνει στη ζωή του Ζιρντό, που συνεταιρεύει μάλιστα μαζί του σε μια κλωστοϋφαντουργία.

Το "Λϊγες και μια νύχτες" είναι ένα πολυσέλιδο, πολυπρόσωπο βιβλίο που μέσα από την ιστορία μιας πολυκύμαντης ζωής καταγράφει λογοτεχνικά την ιστορία του μεγαλύτερου μέρους του 20ου αι. Η Θεσσαλονίκη ως χώρος, με την ιστορία και τις μεταμορφώσεις της, που υπήρξε προσφιλής λογοτεχνικός χώρος για πολλούς λογοτέχνες (θυμάμαι για παράδειγμα τα εξαίσια διηγήματα του Γιώργου Ιωάννου) δεν παύει να εμπνέει τους συγγραφείς και να γοητεύει τους αναγνώστες.