Η Πανούκλα

Αλμπέρ Καμύ
Η Πανούκλα
ΠΑΠΥΡΟΣ-ΒΙΠΕΡ, 1975
Μετ. Νάτα Κυριακοπούλου

Τούτες τις μέρες του εγκλεισμού, τώρα που η πανδημία μας περιορίζει στο σπίτι, η σκέψη μετεωρίζεται, αναπολεί, συγκρίνει. Δεν ξέρω αν αποτελεί μικρή παρηγοριά το να θυμηθούμε παρόμοιες καταστάσεις που βίωσε η ανθρωπότητα και μάλιστα κάτω από πολύ χειρότερες συνθήκες. Καταστάσεις που η δύναμη της λογοτεχνίας αποτύπωσε με τρόπο μοναδικό.

Στη σκέψη έρχεται πρώτα ο μεγάλος λοιμός του 5ου π.Χ. αιώνα, έτσι όπως γλαφυρότατα και λεπτομερέστατα τον περιγράφει στο Β΄ βιβλίο των Ιστοριών του ο Θουκυδίδης. Έχοντας προσβληθεί και ο ίδιος, όπως ομολογεί, ξέρει ακριβώς τα συμπτώματα, το πώς εκδηλώνεται η αρρώστια, τις συνέπειές της. (Πυρετός, αιμορραγία από τα μάτια, εμετός, εξανθήματα, διάρροια, θάνατος). Αναφέρει το πώς η αρρώστια επηρέασε τους ανθρώπους όχι μόνο σωματικά αλλά και ψυχολογικά, κοινωνικά, ηθικά. Κυκλοφορούν φήμες ότι η αρρώστια ήρθε από την Αιθιοπία, ή ότι οι Σπαρτιάτες δηλητηρίασαν τα πηγάδια, θυμούνται προφητείες παλαιοτέρων (τι ομοιότητα με σήμερα! Προφητείες, συνωμοσίες κ.λπ.)

Η σκέψη μεταπηδά στον 19ο αι., στην ενδιαφέρουσα νουβέλα του Παπαδιαμάντη "Βαρδιάνος στα σπόρκα". Κι εκεί ένας λοιμός, μια χολέρα, περιορίζει σε καραντίνα τους χολεριασμένους. "Η γριά Σκεύω έμαθε την νέαν είδησιν, ότι ο υιός της έμελλε όταν έλθει (...) να διατρίψει είκοσιν μία ημέρας εις την Τσουγκριάν και άλλας ένδεκα εις τα Λαζαρέτα, σωστάς τριανταδύο ημέρας καραντίνα".

Για να φτάσουμε στο κλασικό αριστούργημα του Αλμπέρ Καμύ, "Η Πανούκλα". Το ξαναδιαβάζω σε μια παλιά έκδοση ΒΙΠΕΡ του 1975 και μένω "ενεή" με τις απίστευτες ομοιότητες με τη σημερινή μας κατάσταση του κορονοϊού.

Ο Καμύ τοποθετεί το έργο του στη δεκαετία του 1940, στην πόλη Οράν της Αλγερίας. Ο κεντρικός ήρωας του μυθιστορήματος, ο γιατρός Μπερνάρ Ριέ, ενώ βγαίνει μια μέρα από το σπίτι του, σκοντάφτει πάνω σ' έν νεκρό ποντίκι. Το ένα θα γίνουν σε λίγο τρία, τα τρία χιλιάδες. Τα πρώτα ανθρώπινα κρούσματα μιας αρρώστιας που αναγνωρίζεται ως βουβωνική πανώλη εμφανίζονται. Οι νεκροί πληθαίνουν, χιλιάδες. Συμπτώματα: Πυρετός, λήθαργος, κόκκινα μάτια, σκασμένα χείλη, πρησμένοι βουβώνες, παραλήρημα, θάνατος. Οι αρχές κλείνουν τις πύλες εξόδου της πόλης. Κανείς δεν μπορεί να φύγει. Οι συγγενείς των προσβεβλημένων απομονώνονται σ' ένα γήπεδο που γίνεται καταυλισμός-καραντίνα.

Μα οι ομοιότητες με το σήμερα δεν σταματούν εδώ. Η θρησκεία έρχεται να διαδραματίσει τον ρόλο της, οι εκκλησιαστικές αρχές της πόλη οργανώνουν "εβδομάδα ομαδικών προσευχών" κι ο ιερέας Πανελού φωνάζει στο κήρυγμά του: "Αδελφοί μου σας βρήκε δυστυχία. Αδελφοί μου, το αξίζατε". Και οι προφητείες, όπως στην εποχή του Θουκυδίδη ή όπως και σήμερα, διαδίδονταν ευρέως. "Μερικές από αυτές τις προφητείες δημοσιεύτηκαν μάλιστα σαν αναγνώσματα συνεχείας στις εφημερίδες και διαβάζονταν με την ίδια απληστία όπως και οι αισθηματικές ιστορίες που μπορούσε να βρει κανείς στον καιρό της υγείας".

Ανάμεσα σ' όλο αυτό το κακό ο Καμύ μας προβάλλει κάποιους τύπους-υποδείγματα. Είναι ο  Ταρρού που οργανώνει εθελοντικές ομάδες, ο δημοσιογράφος Ραμπέρ που απεγνωσμένα, δωροδοκώντας τους φρουρούς, θέλει να φύγει από την πόλη, αλλά τελικά μπαίνει κι αυτός στον αγώνα εναντίον της αρρώστιας, είναι ο κατώτερος υπάλληλος του δήμου που καταγράφει τις στατιστικές, αλλά που θα προσβληθεί και θα πεθάνει και τέλος ο υπέροχος γιατρός Ριέ που, παραβλέποντας την κούραση, την αγρύπνια, τον κίνδυνο που διατρέχει, αφοσιώνεται στην περίθαλψη των αρρώστων.

Ο ήρωάς του Καμύ, ο γιατρός Ριέ,  ενσαρκώνει για μια ακόμη φορά "το παράλογο", το οποίο τόσο απασχόλησε τον Καμύ στα έργα του. Το παράλογο, η αντίφαση ανάμεσα στη θνητότητα , τον πόλεμο, την αρρώστια, την πείνα και τη δημιουργία, τον έρωτα, τη φιλία, την ελπίδα. Ξέρουμε από τη στιγμή που γεννιόμαστε ότι θα πεθάνουμε κι όμως ζούμε δημιουργώντας, ελπίζοντας...τι; Ο μύθος του Σισύφου πολύ απασχόλησε τον Καμύ. 

Ο Ριέ δεν πιστεύει στον Θεό. Όταν κάποια στιγμή ο Ταρρού τον ρωτάει: "Γιατί δείχνετε τόση αφοσίωση αφού δεν πιστεύετε στον Θεό;" του απαντά πως αν πίστευε σ' έναν παντοδύναμο Θεό θα σταματούσε να θεραπεύει τους ανθρώπους αφήνοντας σ' εκείνον τη φροντίδα αυτή!

Κάποτε η επιδημία, ξαφνικά όπως ήρθε, το ίδιο ξαφνικά τελειώνει. Ο κόσμος ξεχύνεται πασιχαρής έξω. "Ακούγοντας τις κραυγές της χαράς που ανέβαιναν από την πόλη, ο Ριέ αναλογιζόταν πως η χαρά αυτή δεν θα ήταν σίγουρη. Γιατί ήξερε αυτό που αγνοούσε το χαρούμενο πλήθος και που μπορεί κανείς να το διαβάσει στα βιβλία, δηλαδή πως ο βάκιλλος της πανούκλας δεν πεθαίνει ούτε εξαφανίζεται ποτέ, πως μπορεί να μείνει δεκάδες χρόνια κοιμισμένος μέσα στα έπιπλα και στα ρούχα, πως περιμένει υπομονετικά μέσα στα δωμάτια, στα υπόγεια, στα σεντούκια, στα μαντήλια και στα χαρτιά και πως ίσως θα ερχόταν μια μέρα που, για τη δυστυχία και τη γνώση των ανθρώπων, η πανούκλα θα ξυπνούσε τα ποντίκια της και θα τα έστελνε να ψοφήσουν σε μια ευτυχισμένη πόλη".

Είναι άραγε τα ποντίκια του Καμύ ο σημερινός ιός; Ποιος ξέρει...