Ζευγάρια που έγραψαν την Ιστορία της Ελλάδας

Λένα Διβάνη
Ζευγάρια που έγραψαν την
ιστορία της Ελλάδας
Πατάκης, 2019

Πολύ καιρό είχα να ξενυχτήσω για ένα βιβλίο. Ένα βιβλίο που δεν μπορείς να το αφήσεις, αγωνιώντας για τη συνέχεια και το τέλος. Και το πιο αξιοπερίεργο, μου συνέβη με ένα βιβλίο που ήξερα και τη συνέχεια και το τέλος!

Η Λένα Διβάνη, καθηγήτρια Ιστορίας Εξωτερικής Πολιτικής στη Νομική Αθηνών και συγγραφέας, αιχμαλωτίζει τη σκέψη μας, μας παρασύρει μ' ένα ανάγνωσμα που άπληστα διαβάζουμε κι ας ξέρουμε τι θα συμβεί, μάλλον τι συνέβη. Κι όμως διαβάζουμε και διαβάζουμε κι όλο σκεφτόμαστε, αχ, γιατί να γίνει έτσι, γιατί δεν πάρθηκαν διαφορετικές αποφάσεις, γιατί τα πράγματα δεν συνέβησαν αλλιώς; Κλείνοντας το βιβλίο ένιωσα μια απέραντη θλίψη, έναν καημό για τον Ελληνισμό που θα μπορούσε να 'χει άλλη τύχη, που θα μπορούσε να πορευτεί διαφορετικά στην Ιστορία αν...

Η Λένα Διβάνη, καλύπτοντας μια περίοδο περίπου ενάμισυ αιώνα και ακολουθώντας αντίστροφη χρονολογική  σειρά, εξιστορεί τη ζωή οχτώ ζευγαριών που, όπως λέει, έγραψαν την Ιστορία της Ελλάδας: Γεώργιος Παπανδρέου και Κυβέλη, Παύλος και Φρειδερίκη, Νίκος Μπελογιάννης και Έλλη Παππά, Ελευθέριος Βενιζέλος και Έλενα, Ίων Δραγούμης, Πηνελόπη Δέλτα και Μαρίκα Κοτοπούλη, Χαρίλαος και Σοφία Τρικούπη, Όθωνας και Αμαλία, Μαντώ Μαυρογένους και Δημήτριος Υψηλάντης.

Στον πρόλογό της η συγγραφέας δικαιολογεί ως εξής την απόφασή της να ερευνήσει, να μελετήσει και να γράψει την ιστορία αυτών των ζευγαριών: "Κατάλαβα ότι η αθέατη προσωπική ζωή των πρωταγωνιστών της ιστορίας παίζει έναν τεράστιο ρόλο στις αποφάσεις, στις κινήσεις τους. Άνθρωποι είναι κι αυτοί σαν και μας. Πώς θα κατανοήσουμε τις αποφάσεις ενός δημόσιου προσώπου, χωρίς να γνωρίζουμε, έστω και στοιχειωδώς, τα κίνητρά του, τα τραύματά του, τις ανομολόγητες ανάγκες του; Πώς να καταλάβεις τη στάση του Μεταξά αν δεν διαβάσεις το ημερολόγιό του, όπου συνεχώς θρηνεί ότι είναι κοντός; Πώς να ερμηνεύσεις τη στάση του Ανδρέα Παπανδρέου απέναντι στην Ένωση Κέντρου αν δεν ξέρεις την άβυσσο που τον χώριζε από τον πατέρα του; Η "μικρή" ιστορία τους, η προσωπική, έχει αναμφισβήτητα επηρεάσει τη μεγάλη, αυτή με το "ι" κεφαλαίο, αυτή που υφιστάμεθα όλοι εμείς".

Μα το ενδιαφέρον και η σημασία του βιβλίου έγκειται κυρίως σε κάτι άλλο. Η εξιστόρηση της ζωής των οχτώ ζευγαριών τοποθετείται μέσα στο ευρύτερο ιστορικό και κοινωνικό περιβάλλον. Πέρα από τους πρωταγωνιστές πλήθος κομπάρσοι συμμετέχουν και επηρεάζουν την πορεία των γεγονότων. Οι διαφορετικές πολιτικές απόψεις, τα συμφέροντα και οι επεμβάσεις των Μεγάλων Δυνάμεων, οι προσωπικές αντιπαλότητες, το συναίσθημα που συχνά κυριαρχεί και παρασύρει σε αντίθεση με τη λογική που άλλα υπαγορεύει, διαμόρφωσαν μια Ελλάδα που άργησε πολύ να βρει το δρόμο της μετά την Επανάσταση και την απαλλαγή από την τουρκική σκλαβιά. Δάνεια  συνάφθηκαν κατά τη διάρκεια της Επανάστασης και φαγώθηκαν σε εμφυλίους πριν καλά-καλά ελευθερωθεί η χώρα, ο δημαγωγός Κωλέττης  παρασύρει εισάγοντας τη Μεγάλη Ιδέα κόντρα στη λογική, οι νεαροί βασιλιάδες, άπειροι, δεν είναι παρά ενεργούμενα των χωρών τους (αλήθεια, τι χρειάζονταν οι βασιλιάδες;). Κι εκεί που ξεπροβάλλουν κάποιες μεγάλες μορφές που  θα μπορούσαν να διαμορφώσουν μια άλλη Ελλάδα, τις περιμένει ο διωγμός και η εξουδετέρωση. Ο Καποδίστριας δολοφονείται, ο Βενιζέλος αναθεματίζεται και δέχεται δυο δολοφονικές απόπειρες, ο Τρικούπης δεν εκλέγεται καν βουλευτής...

Ας μη θεωρηθεί  ότι πρόκειται για ένα βαρύ βιβλίο Ιστορίας. Το αντίθετο. Με ύφος ανάλαφρο, συχνά με χιούμορ και εύστοχα σχόλια, η συγγραφέας δημιουργεί το ιστορικό περιβάλλον μέσα στο οποίο έδρασαν οι ήρωές της. Τα ζευγάρια δεν ήταν πάντα ζευγάρια με την κλασική έννοια του όρου. Για παράδειγμα, η Μαντώ Μαυρογένους και ο Δημήτριος Υψηλάντης δεν παντρεύτηκαν ποτέ (αμφισβητείται μάλιστα αν υπήρξαν καν εραστές), ο Ίωνας Δραγούμης, αυτή η "ιδεώδης" μορφή, δεν παντρεύτηκε ούτε την αιώνια αγαπημένη Πηνελόπη Δέλτα, ούτε τον κατοπινό του έρωτα, τη Μαρίκα Κοτοπούλη. Ο Βενιζέλος δεν ξέχασε ποτέ την πρώτη του γυναίκα που πέθανε στη γέννα του δεύτερού τους παιδιού, δεν παντρεύτηκε ούτε τη χήρα Παρασκευούλα Βλουμ με την οποία δημιούργησε δεσμό, παντρεύτηκε όμως την πλούσια, αγγλοθρεμμένη Έλενα Σκυλίτση για λόγους εθνικού συμφέροντος. Ο Τρικούπης έζησε πάντα με φύλακα-φρουρό την επίσης άγαμη αδελφή του Σοφία, ο Νίκος Μπελογιάννης, ο "άνθρωπος με το γαρύφαλλο", εξιλαστήριο θύμα της Αριστεράς, αφού παντρεύτηκε και χώρισε δυο φορές, δημιουργεί δεσμό με την επίσης παντρεμένη Έλλη Παππά, που γεννά το παιδί τους στη φυλακή, ο Γεώργιος Παπανδρέου εγκαταλείπει την πρώτη του γυναίκα, τη Σοφία Μινέικο, για χάρη της ηθοποιού Κυβέλης.

Όταν κλείνω το βιβλίο, ένα βιβλίο που θα μπορούσε να αποτελέσει ένα  χρήσιμο βοήθημα ιστορικής γνώσης, ένας βαθύς αναστεναγμός μου ξεφεύγει: Αχ, Ελλάδα...