Αλκιβιάδης

Jacqueline de Romilly
Αλκιβιάδης
(ή Οι κίνδυνοι της φιλοδοξίας)
Το άστυ, 1995
Μετ. Αθηνά Μπάμπη-Αθανασίου
         Κατερίνα Μηλιαρέση

Γνώρισα και αγάπησα τον Αλκιβιάδη χρόνια (δεκαετίες καλύτερα) πριν, από ένα βιβλίο που πήρα ως βραβείο στα σχολικά μου χρόνια. Ήταν "Ο κύριός μου Αλκιβιάδης" του Άγγελου Βλάχου, μια μυθιστορηματική βιογραφία της αμφιλεγόμενης αυτής προσωπικότητας που πρωταγωνίστησε στην Αθήνα και σ' όλο τον τότε ελληνικό κόσμο, το δεύτερο μισό του 5ου π.Χ. αιώνα.

Τον ξαναβρίσκω τώρα διαβάζοντας τον "Αλκιβιάδη" της Ζακλίν ντε Ρομιγύ, της κορυφαίας αυτής ελληνίστριας που αφιέρωσε τη ζωή της στη μελέτη και τη διδασκαλία της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας. Δεκάδες τα βιβλία της γύρω από τα κλασικά κείμενα, τους τραγικούς, τον Όμηρο, τους σοφιστές και πάνω απ' όλα τη μεγάλη της αγάπη, τον Θουκυδίδη. Σχεδόν όλα έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά. Πολιτογραφημένη το 1995 Ελληνίδα, μας γέμισε θλίψη όταν, το 2010 μάθαμε τον θάνατό της, κι ας ήταν στα 97 της χρόνια.

Ξαναδιαβάζω τον "Αλκιβιάδη" της. Γράφει στην εισαγωγή: "Τον Αλκιβιάδη τον γνώριζα πάντοτε. Δεν είναι δυνατόν ν' ασχοληθεί κανείς-όπως έκανα σ' όλη μου τη ζωή-με τον 5ο αθηναϊκό αιώνα χωρίς να τον συναντά κάθε στιγμή. Δεν μπορεί να σκύψει για χρόνια πάνω στον Θουκυδίδη και στον αθηναϊκό ιμπεριαλισμό χωρίς να δεθεί με εκείνον που υπήρξε ένα από τα πιο σημαντικά πρόσωπα του Θουκυδίδη και ένας από τους ανθρώπους που έδωσε στον αθηναϊκό ιμπεριαλισμό την πιο φιλόδοξη μορφή του".

Δεν πρόκειται για μυθιστορηματική βιογραφία. Όπως η ίδια λέει, δεν υπάρχει ούτε λέξη που να μην τεκμηριώνεται από τα κείμενα. Θουκυδίδης, Ξενοφών, Πλούταρχος, Πλάτωνας, Ισοκράτης  και πολλοί άλλοι, ακόμα και νεότεροι συγγραφείς, είναι οι πηγές της.

Καθώς διαβάζω φεύγω μακριά από πανδημίες, ιούς, κρούσματα κ.λπ. Καταδύομαι στον χρόνο, ζω στον 5ο π.Χ. αιώνα, αλλά είναι σαν να διαβάζω ιστορίες δικών μας πολιτικών, αντιζηλίες, αντιπαλότητες, συκοφαντίες, αλλαγή κόμματος και στρατοπέδου...Αθάνατος Θουκυδίδης!

Αλκιβιάδης. Η συγγραφέας μας τον πρωτοπαρουσιάζει με μια ωραία, ολοζώντανη σκηνή από το "Συμπόσιο" του Πλάτωνα. Βρισκόμαστε στο 416 π.Χ. Όλη η πνευματική Αθήνα, ανάμεσά τους βέβαια και ο Σωκράτης, παρευρίσκεται σ΄ένα συμπόσιο στο σπίτι του νεαρού Αγάθωνα, που γιορτάζει για τη βράβευσή του σ' ένα ποιητικό διαγωνισμό. Ο Αλκιβιάδης εμφανίζεται τελευταίος. Μεθυσμένος, στεφανωμένος μ' ένα στεφάνι από κισσό και μενεξέδες, υποβασταζόμενος από μια αυλητρίδα και αμέσως παίρνει θέση πλάι στον Σωκράτη.

Ο Αλκιβιάδης! Γεννημένος γύρω στο 450 π.Χ. με καταγωγή από αριστοκρατική γενιά, συγγενής του Περικλή, ο οποίος και γίνεται κηδεμόνας του, μια και από μικρός ο Αλκιβιάδης είχε μείνει ορφανός. Πλούσιος, ωραίος, έξυπνος, μορφωμένος, είναι το παραχαϊδεμένο παιδί της αθηναϊκής κοινωνίας. Πώς αυτός ο χαρισματικός νέος κατάφερε να πεθάνει  σε ηλικία μόλις 46 χρονών, δολοφονημένος σε μια μικρή πόλη της Φρυγίας;

Στο βιβλίο της Ρομιγύ παρακολουθούμε όλη αυτή τη διαδρομή ενός από τα πιο λαμπρά πνεύματα του 5ου αι. Τη διαδρομή ενός ανθρώπου που θα μπορούσε να είχε γίνει για την Αθήνα ένας δεύτερος Περικλής κι όμως σπατάλησε άδικα μια ζωή. Η συγγραφέας δεν τον κρίνει. Με αμεροληψία, στηριγμένη πάντοτε στις αρχαίες πηγές, μας παρασύρει στην παρακολούθηση της διαδρομής του Αλκιβιάδη που σαν διάττων έλαμψε για λίγο, μα που η ανταύγεια της λάμψης του φτάνει ως εμάς. Τι ικανότητες, τι δύναμη λόγου πρέπει να είχε για να πείσει τους Αθηναίους να αναλάβουν μια τόσο μακρινή εκστρατεία στη Σικελία, όταν οι πιο πολλοί διαφωνούσαν; Μπαίνει ο ίδιος επικεφαλής (μαζί με τον Νικία και τον Λάμαχο) αλλά πολύ σύντομα τον καλούν να επιστρέψει. Τον περιμένει μια δίκη με την κατηγορία ότι πήρε μέρος στο σκάνδαλο των Ερμοκοπιδών και στη βεβήλωση των Ελευσινίων μυστηρίων. Δεν επιστρέφει. Καταδικασμένος ερήμην σε θάνατο βρίσκει καταφύγιο στη Σπάρτη. Με ποια επιχειρήματα άραγε μπόρεσε να γίνει τόσο πιστευτός από εκείνους τους οποίους είχε πολεμήσει; Κι όμως τους πείθει. Ένα σκάνδαλο ( παράνομη σχέση  με τη σύζυγο του ενός από τους δύο βασιλείς της Σπάρτης) αλλά ασφαλώς και ενέργειες πολιτικών αντιπάλων, τον κάνουν να εγκαταλείψει και τη Σπάρτη και να καταφύγει στην αυλή του Πέρση σατράπη Τισσαφέρνη. Συμβουλές και σ' αυτόν για το πώς θα μπορέσει να επικρατήσει των Ελλήνων. Μα ο απώτερος στόχος του είναι άλλος. Όνειρό του είναι να επιστρέψει στη γενέθλια πόλη. Να κάνει τους Αθηναίους να τον χρειαστούν, να τον αναζητήσουν. Θα τα καταφέρει. Θα  γυρίσει κάποια στιγμή στην αγαπημένη του Αθήνα. Αλλά και πάλι δεν θα ησυχάσει. Πολιτικές αντιπαλότητες θα τον φέρουν ξανά στη Μ. Ασία οδεύοντας προς τον Πέρση βασιλιά. Όμως άνθρωποι του σατράπη Φαρνάβαζου ένα βράδυ βάζουν φωτιά στο σπίτι όπου ο Αλκιβιάδης έμενε με μια εταίρα, την Τιμάνδρα. Κατορθώνει να βγει έξω αλλά οι δολοφόνοι τον αποτελειώνουν με τόξα και ακόντια. Και η Ρομιγύ, που όπως μας λέει περιγράφει τον θάνατο του Αλκιβιάδη ακριβώς όπως τον διέσωσε ο Πλούταρχος, διαπιστώνει με θλίψη: "Μένουμε κατάπληκτοι μπροστά στην αντίθεση μιας ζωής τόσο εντυπωσιακής και ενός τέλους τόσο τραγικού".

Η Ρομιγύ δεν γράφει μυθιστόρημα, ιστορία γράφει. Ιστορία που στηρίζεται στις πηγές και μας παρουσιάζει με αντικειμενικότητα αλλά και μια υποβόσκουσα συμπάθεια "το πιο αμφιλεγόμενο, το πιο αντιφατικό αλλά και το πιο συναρπαστικό πρόσωπο της αρχαίας ελληνικής ιστορίας".

Σημ. Δυο ακόμα αναρτήσεις: Μαθήματα Ελληνικών, Τα ρόδα της μοναξιάς