Υπηρέτριες Ένα όνειρο, δυο χρώματα

Κάθριν Στόκετ
Υπηρέτριες Ένα όνειρο, δυο χρώματα
Μίνωας, 2010
Μετ. Αναστασία Δεληγιάννη
(ebook)
[Τίτλος πρωτοτύπου: The help, 2009]

Μετά από το σκληρό, "ανδρικό" μυθιστόρημα "Λίγη ζωή", νομίζω ήταν ό,τι έπρεπε για διάβασμα το "γυνακείο", τρυφερό, λίγο μελό μυθιστόρημα της αμερικανίδας Κάθριν Στόκετ. Δεν έγινε, βέβαια, σκόπιμα η επιλογή αυτή. Τυχαία μια μέρα, μιλώντας με μια νεαρή, μου ανέφερε την ταινία "The help" που της είχε αρέσει. Όταν μου είπε ότι η ταινία στηρίχτηκε σε βιβλίο, επόμενο ήταν να το αναζητήσω.

Για τους νεότερους, ακόμα και για μας τους παλαιότερους που έχουμε εμπειρίες ταινιών και διαβασμάτων για τις φυλετικές διακρίσεις, που υπήρξαν ιδιαίτερα έντονες στον Αμερικανικό Νότο, ένα σύγχρονο βιβλίο που έχει ως θέμα αυτές τις διακρίσεις, ίσως μας φαίνεται εκτός εποχής. Έτσι φαινόταν και σε πολλούς εκδότες στους οποίους είχε απευθυνθεί η Κάθριν Στόκετ, οι οποίοι και το απέρριψαν. Όταν όμως βρέθηκε κάποιος που το εξέδωσε, το βιβλίο έγινε best seller, μεταφέρθυκε στον κινηματογράφο και πούλησε εκατομμύρια αντίτυπα.

Διαδραματίζεται στο Τζάκσον του Μισισίπι το 1962-1964. Τρεις είναι οι αφηγηματικές φωνές: Είναι η Έιμπιλιν, μια μαύρη υπηρέτρια που εκτός από τα άλλα της καθήκοντα φροντίζει κι ένα μικρό κοριτσάκι, η Μίνι, μια άλλη μαύρη υπηρέτρια, δυναμική, αθυρόστομη, που πέρα από την υπηρεσία της σε σπίτια λευκών, έχει η ίδια να φροντίσει πέντε δικά της παιδιά κι ένα μέθυσο σύζυγο που συχνά την ξυλοφορτώνει. Η τρίτη φωνή είναι αυτή της κυρίας Σκίτερ, μιας νέας κοπέλας που μόλις έχει τελειώσει τις σπουδές της και γυρίζει στην πατρίδα της, το Τζάκσον (πατρίδα και της συγγραφέως).

Η Σκίτερ, παρ' όλο ότι έχει μεγαλώσει και η ίδια με τη νοοτροπία του διαχωρισμού μαύρων και λευκών, βλέπει τα πράγματα πολύ διαφορετικά. Αγανακτεί με τις διακρίσεις και η αγανάκτησή της κορυφώνεται όταν μια φίλη της, η Χίλι, που φαίνεται να έχει σημαντική θέση και βαρύνουσα γνώμη στην κοινωνία του Τζάκσον, προωθεί την ιδέα όλα τα σπίτια να χτίσουν ξεχωριστές τουαλέτες για χρήση των μαύρων υπηρετριών. Ακόμα περισσότερο δε, όταν μια μέρα βρίσκει στη βιβλιοθήκη  ένα φυλλάδιο με καταγραμμένους κάποιους από τους νόμους των διακρίσεων:

Κανείς δεν μπορεί να ζητήσει από οποιαδήποτε γυναίκα να παρέχει νοσηλευτικές υπηρεσίες σε θαλάμους ή δωμάτια που υπάρχουν μαύροι άντρες.

Ο νόμος επιβάλλει κάθε λευκό άτομο να παντρεύεται μόνο λευκό άτομο. Κάθε γάμος που παραβιάζει αυτή τη ρύθμιση θεωρείται άκυρος.

Κανείς μαύρος κουρέας δεν μπορεί να ασκεί το επάγγελμά του σε λευκές γυναίκες και κορίτσια.

Ο αρμόδιος λειτουργός δεν μπορεί να ενταφιάζει κάποιον μαύρο σε έδαφος που χρησιμοποιείται για την ταφή λευκών.

Τα βιβλία δεν μπορούν να ανταλλάσσονται μεταξύ σχολείων ατόμων διαφορετικού χρώματος, αλλά θα συνεχίσουν να ανήκουν αποκλειστικά στη φυλή που πρώτη τα χρησιμοποίησε.

Προσπαθώντας να γίνει συγγραφέας, η Σκίτερ αποφασίζει να καταγράψει αφηγήσεις και ιστορίες από τη ζωή των μαύρων υπηρετριών. Τη βοηθούν η Έιμπιλιν και η Μίνι, ενώ οι περισσότερες από όσες υπηρέτριες προσεγγίζονται αρνούνται. Ο φόβος τις διακατέχει, έστω κι αν δεν θα χρησιμοποιηθούν τα πραγματικά τους ονόματα ούτε θα αναφερθεί το Τζάκσον. Τελικά, με πολύ κόπο, η Σκίτερ κατορθώνει να γράψει και να εκδώσει το βιβλίο, πράγμα που θα έχει ποικίλες επιπτώσεις.

Το μυθιστόρημα της Στόκετ έχει συγκίνηση αλλά και χιούμορ. Στοιχεία της εποχής, τραγουδιστές όπως ο Μπομπ Ντίλαν, βιβλία όπως το "Όσα παίρνει ο άνεμος", πρόσωπα όπως η Ρόζα Παρκς ή ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, η δολοφονία του Κένεντι και άλλα διαθίζουν το κείμενο ως απλές αναφορές, συμβάλλοντας στη δημιουργία της ατμόσφαιρας της εποχής.

Το βιβλίο έχει χαρακτηριστεί ως μελό. Μπορεί να είναι. Είναι όμως ένα αξιοπρεπές μελό, που μεταφέρει τον αναγνώστη στο πολιτικό και κοινωνικό περιβάλλον των αρχών της δεκαετίας του '60, που κυλάει άνετα, που διαβάζεται ευχάριστα. Ό,τι λέει η ηρωίδα του μυθιστορήματος, η κυρία Σκίτερ, για το βιβλίο της ισχύει νομίζω και για το βιβλίο της Στόκετ: "Σκοπός του βιβλίου είναι να συνειδητοποιήσουν οι γυναίκες πως είμαστε άνθρωποι όλες μας. Πως αυτά που μας χωρίζουν δεν είναι και τόσο πολλά. Όχι τουλάχιστον τόσα όσα πιστεύαμε".