Στ' αχνάρια της Οδύσσειας

Εδώ και δέκα περίπου χρόνια (όσα και οι περιπλανήσεις του Οδυσσέα, τυχαίο άραγε;) ακολουθώ τη συγγραφική πορεία του Μπέρνχαρντ Σλινκ, ψάχνοντας από βιβλίο σε βιβλίο να συναντήσω ένα άλλο "Διαβάζοντας στη Χάννα", το πρώτο του βιβλίο που διάβασα, που με είχε ενθουσιάσει, που με είχε προβληματίσει, που προκάλεσε γόνιμες συζητήσεις με φίλες που το είχαν επίσης διαβάσει. Μάταια. Ούτε οι "Ερωτικές αποδράσεις" (διηγήματα), ούτε η "Απόδοση δικαιοσύνης", ούτε "Τα ίχνη του χρήματος" μπόρεσαν να φτάσουν το ύψος της "Χάννας". Όμως δεν απελπίστηκα κι αμέσως έσπευσα να προμηθευτώ το τελευταίο του βιβλίο μόλις κυκλοφόρησε στα ελληνικά. Είναι "Ο γυρισμός" (εκδ. Κριτική, 2007). Ούτε αυτό φτάνει τη Χάννα (φαίνεται να είναι σωστό αυτό που λένε ότι κάθε συγγραφέας ένα μόνο αριστούργημα μπορεί να γράψει), αλλά σίγουρα είναι, ή τουλάχιστον το βρήκα, πολύ καλύτερο από τα άλλα. Τις 370 σελίδες του τις διάβασα μέσα σε δυο μέρες.

Η ιστορία, αρκετά περίπλοκη, στηρίζεται στην Οδύσσεια και δεν μπορώ να πω ότι δεν ένιωσα μια εθνική περηφάνια για τους αρχέτυπους μύθους του ελληνισμού που εξακολουθούν να εμπνέουν, που αποτελούν τη βάση για σύγχρονα έργα 3000 χρόνια μετά. Ταυτόχρονα όμως και όλες οι άλλες εμμονές του συγγραφέα επανέρχονται: Ο πόλεμος, οι προβληματισμοί της γερμανικής μεταπολεμικής γενιάς, η προσπάθεια απόσεισης της ενοχής, σκέψεις γύρω από το καλό και το κακό.

Η ιστορία αρχίζει με το συγγραφέα να αφηγείται σε πρωτοπρόσωπη γραφή τις αναμνήσεις του από τις διακοπές που μικρός περνούσε με τον παππού και τη γιαγιά στην Ελβετία. Παιδί του μοναχογιού τους που, όπως του είχαν πει, είχε σκοτωθεί στον πόλεμο, απολαμβάνει τις διακοπές και όλη τη στοργή και αγάπη των παππούδων. Αυτοί επιμελούνταν κάποιες εκδόσεις μυθιστορημάτων που δεν του επέτρεπαν, λόγω ηλικίας, να διαβάζει. Χρησιμοποιώντας όμως τα άχρηστα τυπογραφικά δοκίμια ως πρόχειρες κόλλες σημειώσεων, διαβάζει κάποτε κάποιες σελίδες που του κινούν το ενδιαφέρον. Δεν ξέρει την αρχή του μυθιστορήματος, δεν ξέρει το συγγραφέα, δεν ξέρει το τέλος. Η ιστορία μιλάει για κάποιο στρατιώτη που γυρίζει από το μέτωπο και βρίσκει τη γυναίκα του παντρεμένη και με δυο παιδιά. Τι θα κάνει ο στρατιώτης; Ποιο θα είναι το τέλος της ιστορίας; Το θέμα τον βασανίζει. Μεγάλος πια βρίσκει ακόμα μερικές σελίδες, χωρίς όμως ακόμα το τέλος. Το σπίτι που περιγράφεται στο μυθιστόρημα του θυμίζει ένα σπίτι στην πόλη του, μια γερμανική πόλη. Η έμμονη ιδέα της αναζήτησης του μυθιστορήματος θα τον οδηγήσει και στο δεσμό του με μια κοπέλα, αλλά προπάντων στην αναζήτηση του ίδιου του πατέρα του, ο οποίος δεν είχε πεθάνει, όπως του είχαν πει. Η Οδύσσεια επαναλαμβάνεται. Συχνά την επαναφέρει ο Σλινκ για να παραλληλίσει τις περιπέτειες τόσο του χαμένου πατέρα, όσο και του γιου που τον αναζητά.

Ο χρόνος προχωρεί αρκετά μετά το τέλος του πολέμου. Ωραία περιγράφεται η πτώση του τείχους του Βερολίνου, τα συναισθήματα και οι προβληματισμοί των δύο Γερμανιών. Η επίσκεψη του συγγραφέα στο Ανατολικό Βερολίνο γίνεται αφορμή να βρει τα ίχνη του πατέρα, μιας μορφής ενδιαφέρουσας, γοητευτικής, αλλά και αντιφατικής. Θα ακολουθήσει τα ίχνη αυτά ως την Αμερική, όπου ο πατέρας είναι καθηγητής στο πανεπιστήμιο Κολούμπια, παντρεμένος και με δυο παιδιά. Θα μπει στον κύκλο του, θα παρακολουθεί τα σεμινάριά του κι εδώ έχουμε την αντιστροφή της Οδύσσειας. Στην Οδύσσεια ο Οδυσσέας γυρίζει αγνώριστος για να δει τι γίνεται στο σπίτι του και μετά αποκαλύπτεται, πρώτα στο χοιροβοσκό, μετά στον Τηλέμαχο και τέλος στην Πηνελόπη. Εδώ είναι ο "Τηλέμαχος" που ξέρει, ενώ ο πατέρας αγνοεί. Η αναγνώριση δεν θα γίνει, ο γιος θα ξαναφύγει γυρίζοντας στη δική του Πηνελόπη. Δεν ξέρουμε αν ο πατέρας κατάλαβε. Δεν μας λέει τίποτα γι' αυτό ο συγγραφέας. Τελειώνει με μια αναφορά στην 11η Σεπτεμβρίου και μια συνομιλία με τη μητέρα του που βάζει την τελευταία πινελιά στο πορτρέτο του πατέρα.

Μου άρεσε, μου άρεσε πολύ, παρόλη την πολυπλοκότητά του. Κι ίσως μια μέρα να ξαναγυρίσω για να διαβάσω ξανά τις σκέψεις (σκέψεις προπάντων για το κακό στον κόσμο ή για την "αποδομιστική" θεωρία), που τώρα προσπερνούσα βιαστικά, θέλοντας να φτάσω στο τέλος όσο το δυνατό γρηγορότερα.