Αναπλάθοντας τον Παράδεισο

 Έντμουντ Κίλι

Αναπλάθοντας τον Παράδεισο

(Το ελληνικό ταξίδι, 1937-1947)

Εξάντας, 1999

Μετ. Χρύσα Τσαλικίδου

Ξεφεύγοντας μακριά από πανδημίες, πυρκαγιές, πολιτικές διαμάχες, την ταραχή του σύγχρονου κόσμου, ταξίδεψα για μέρες σε μια άλλη Ελλάδα, σε μια Ελλάδα-Παράδεισο, όπως τον ανάπλασε με το εξαιρετικό του βιβλίο ο παθιασμένος ελληνιστής, καθηγητής της ελληνικής λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο Πρίνστον συγγραφέας και μεταφραστής, Έντμουντ Κίλι (γεν.1928).

Ακολουθώντας το ταξίδι του γνωστού Αμερικανού συγγραφέα Χένρι Μίλερ ((1891-1980) και του επίσης γνωστού Άγγλου Λόρενς Ντάρελ (2912-1990) στην Ελλάδα το καλοκαίρι του 1939, μας παρασύρει να ταξιδέψουμε μαζί τους και να δούμε την Ελλάδα με τη δική τους ματιά. Ο Ντάρελ ήταν ήδη από χρόνια εδώ (ζούσε κυρίως στην Κέρκυρα), όταν προσκαλεί τον φίλο του Μίλερ να έρθει για λίγο εδώ. Ο ενθουσιασμός και το πάθος του Μίλερ γεννούν μια μοναδική αγάπη, έναν υπέρμετρο ενθουσιασμό για κάθε γωνιά της Ελλάδας που γνώρισε. Οι σκέψεις και τα συναισθήματά του εκφράζονται σ' ένα βιβλίο που έγραψε μετά την επιστροφή του στην Αμερική και εξεδόθη το 1941 με τίτλο "Ο κολοσσός του Μαρουσιού", το οποίο συνεχώς χρησιμοποιεί ο Κίλι.

Ο Μίλερ και ο Ντάρελ γνωρίζουν τον Σεφέρη, τον ζωγράφο Χατζηκυριάκο Γκίκα, τον ποιητή Αντωνίου, τον Κατσίμπαλη (αυτόν τον οποίο ο Μίλερ αποκαλεί "Κολοσσό") και άλλους πνευματικούς ανθρώπους. Αποκαλούνται "συμμορία των φίλων". Σαν μεθυσμένοι από την ομορφιά της Ελλάδας τριγυρίζουν, θαυμάζουν, συζητούν. Στην Κέρκυρα κολυμπούν στο απίθανο γαλάζιο, στην Αθήνα σταματούν στο Κολωνάκι, στο Ζάππειο, στον Λυκαβητό. Γνωρίζουν την Ελευσίνα, πάνε στην Πελοπόννησο, γοητεύονται με τα νησιά, την Ύδρα, τον Πόρο, τις Σπέτσες, τον Πόρο και το Λεμονοδάσος, με την Κνωσσό, τους Δελφούς, την Επίδαυρο: Γράφει ο Κίλι: "Όποιος καθήσει σ' αυτό το επιβλητικό αμφιθέατρο, όταν είναι άδειο και σε ώρα που ο ήλιος έχει απομακρυνθεί από την καρδιά του μεσημεριού, θα βρει τη σιωπή συντριπτική και το φως όσο μυστηριακό χρειάζεται ώστε να βγάζει στην επιφάνεια τα φαντάσματα των ημιθέων και των ηρώων που είχαν κοσμήσει με την αγέρωχη παρουσία τους τη σκηνή".

Στο βιβλίο δεν αναβιώνει μόνο το φυσικό, το αρχαιολογικό και μυθικό περιβάλλον της Ελλάδας. Αναδεικνύεται και το πνευματικό και λογοτεχνικό περιβάλλον. Αναλύονται ποιήματα του Σεφέρη, του Σικελιανού, γίνεται αναφορά στον Ρίτσο, τον Καρυωτάκη, τον Καβάφη, τον ξεχωριστό ελληνολάτρη Περικλή Γιαννόπουλο. Γράφει ο Κίλι: "Σύμφωνα με τον Κολοσσό, ο Γιαννόπουλος ήταν τρελά ερωτευμένος με την ελληνική γλώσσα, την ελληνική φύση, τα ελληνικά νησιά, τα βουνά, ακόμα και με τα χορταρικά, τόσο τρελά ερωτευμένος που δεν άντεξε κι αυτοκτόνησε". Αυτοκτόνησε στεφανωμένος και μπαίνοντας στη θάλασσα καβάλλα στο άλογό του.

Συμπυκνώνοντας την αγάπη του Ντάρελ και Μίλερ με τη δική του για την Ελλάδα, γράφει ο Κίλι:

"Το να γνωρίσεις πέρα ως πέρα την Ελλάδα είναι αδύνατο· για να την καταλάβεις, χρειάζεται να είσαι ιδιοφυΐα· το να την ερωτευτείς είναι το ευκολότερο πραγμα στον κόσμο. Είναι σαν να ερωτεύεσαι το δικό σου θεϊκό είδωλο, που αντικατοπτρίζεται σε χιλιάδες εκθαμβωτικές όψεις".

Τέλος του 1939 οι φίλοι χωρίζουν. Ο πόλεμος έχει αρχίσει. Ο Μίλερ δεν θα ξαναγυρίσει ποτέ στην Ελλάδα. Ο Έντομουν Κίλι θα συνεχίσει να καταγράφει την πορεία της Ελλάδας και μετά τη διάλυση της "συμμορίας των φίλων", μέχρι το 1947, που δεν είναι πια η Ελλάδα που γνώρισαν ο Ντάρελ και Μίλερ.

Είναι η πρώτη φορά  νιώθω πως η παρουσίασή μου είναι μόνο ένα χλωμό αντιφέγγισμα του βιβλίου. Για το οποίο δεν βρίσκω προσφυέστερο επίλογο από αυτό που γράφει η εξαίρετη κριτικός Ανθούλα Δανιήλ στην παρουσίασή της: "Όποιος δεν διάβασε το βιβλίο θα πρέπει να το διαβάσει και όποιος το διάβασε να το ξαναδιαβάσει. Μονορούφι, με λαχτάρα, αλλά και γουλιά, γουλιά για την απόλαυση της κάθε λέξης".

 

Σημ. από τις εκδόσεις Πατάκη κυκλοφορεί και καινούρια έκδοση του βιβλίου (2019).