Ζωές του φθινοπώρου

Θοδωρής Παπαθεοδώρου
Ζωές του φθινοπώρου
Ψυχογιός 2014

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως ο Θοδωρής Παπαθεοδώρου είναι ένας ικανότατος αφηγητής και ένας εμβριθής γνώστης της πρόσφατης ελληνικής ιστορίας. Εντούτοις διάβασα την τετραλογία του, που αναφερόταν στον Εμφύλιο (Οι κόρες της λησμονιάς, Οι μάνες της άδειας αγκαλιάς, Τα δάκρυα των αγγέλων, Οι καιροί της μνήμης) με καθοδικό, από τον ένα τόμο στον άλλο, ενδιαφέρον. Η απορία και η ένσταση γιατί τόση έκταση, γιατί τόσες επαναλήψεις, τόση επιμονή στην άχρηστη εν πολλοίς λεπτομέρεια, με ακολούθησε και σε τούτο το μυθιστόρημα (του οποίου σημειωτέον προαναγγέλλεται η συνέχεια σ' ένα δεύτερο τόμο, με τίτλο "Ζωές του ανέμου").

Άρχισα από τα αρνητικά του βιβλίου, ενώ ως εκπαιδευτικός θα έπρεπε να ξέρω ότι στις παρατηρήσεις μας αρχίζουμε από τα θετικά! Παρασύρθηκα όμως από τη γενικότερη εντύπωση που μου δημιουργήθηκε καθώς έκλεινα την τελευταία σελίδα.

Τα θετικά τώρα. Οι "Ζωές του φθινοπώρου" είναι μια ρεαλιστική απεικόνιση της ζωής της Ελλάδας (της Αθήνας μάλλον) της δεκαετίας του '60. Όσοι έχουμε αναμνήαεις απ' αυτή την ταραγμένη δεκαετία (αλήθεια, ποια δεκαετία δεν ήταν ταραγμένη;) θα ξαναζήσουμε το πολιτικό κλίμα της εποχής, τη διαμάχη μεταξύ ΕΡΕ και Ένωσης Κέντρου, τον απόηχο του Εμφυλίου, μια και το κομμουνιστικό κόμμα ήταν ακόμα παράνομο, τις επεμβάσεις των ανακτόρων, τις διαμαρτυρίες και τις διαδηλώσεις, τη δράση του παρακράτους, την πολιτική αστάθεια με την εναλλαγή βραχύβιων κυβερνήσεων και τέλος την επιβολή της δικτατορίας το 1967, γεγονός που ο συγγραφέας φαίνεται ότι θα πραγματευτεί στο δεύτερο τόμο, μια και οι "Ζωές του φθινοπώρου" σταματούν στην πρωτοχρονία του 1967.

Βέβαια, δεν πρόκειται για ιστορικό μυθιστόρημα και όσα ανέφερα πιο πάνω μικρό μέρος του μυθιστορήματος καταλαμβάνουν. Τα ιστορικά γεγονότα αποτελούν μόνο το πλαίσιο μέσα στο οποίο ζουν και δρουν τα πρόσωπα του έργου. Πρόσωπα που δεν είναι και λίγα. Αυτό που τα συνδέει είναι βασικά ο χώρος στον οποίο ζουν. Σε μια φτωχογειτονιά της Αθήνας, σ' άνα παλιό εργοστάσιο, του Δουρούτη, (εκεί που τώρα στεγάζεται η Δημοτική Πινακοθήκη) που έχει μετατραπεί σε μικρά, φτωχικά διαμερίσματα, οι ήρωες του Παπαθεοδώρου στεγάζουν τη φτώχεια, τις ζωές, τα πάθη, τα όνειρα, τις ελπίδες τους. Μερικά από αυτά τα πρόσωπα είναι: ο εγγονός του πρώτου ιδιοκτήτη, ο επονομαζόμενος "κόμης", ο ηλικιωμένος Αγησίλαος που φλέγεται από τον έρωτα μιας νεαρής εργάτριας, της Αργυρώς, ο Βλάσης που μπαινοβγαίνει στη φυλακή, η Άννα, ερωτευμένη με τον κομμουνιστή Λάμπρο, η Φρόσω, ο Χρόνης, ο Μένιος, ο Τάσος, ο Λουκάς με το άπιαστο όνειρο να μπει στη Σχολή Ευελπίδων, ο αξιωματικός του ναυτικού Σπύρος, η Λόλα η παλιά θεατρίνα, η Μπέμπα, ιδιοκτήτρια πορνείου, ο Αλέκος, γιος βουλευτή που έρχεται εδώ με κάποιο σκοπό και άλλοι και άλλοι.

Οι ζωές τους συμπλέκονται, οι ήρωες τραγικά πρόσωπα που αντιμάχονται τη μοίρα τους. Η ζωή τους δεν τελειώνει εδώ, μια και ο συγγραφέας θα συνεχίσει τις ιστορίες τους στο επόμενο βιβλίο. Η συνάφεια των ανθρώπων στο χώρο θυμίζει πότε την "Αυλή των θαυμάτων" του Καμπανέλλη και πότε "Το δέκα" του Καραγάτση.

Το μειονέκτημα του βιβλίου νομίζω είναι η έκταση, η επανειλημμένη τοποθέτηση στο χώρο και το χρόνο. Σχεδόν κάθε κεφάλαιο αρχίζει με περιγραφή του χώρου, της ώρας της ημέρας, της φύσης κ.λπ. Ακόμη, ένας τόσο ικανός συγγραφέας νομίζω δεν είχε ανάγκη να καταφύγει σε σελίδες που λειτουργούν ως σεξουαλικός κράχτης όπως για παράδειγμα η λεπτομερέστστη περιγραφή της σκηνής στην οποία η Άννα, μέσα στην απόγνωση της φτώχειας, δοκιμάζει να "δουλέψει" στο πορνείο της Μπέμπας. Χαρακτηριστικό αυτής της προσπάθειας του συγγραφέα, να δώσει δηλαδή "ευπώλητες" σελίδες συνειδητής  ή όχι, είναι το ότι  στις τελευταίες διακόσιες περίπου σελίδες του μυθιστορήματος, από τις 531 συνολικά, δεν  υπάρχουν παραπομπές σε ιστορικά γεγονότα, όπως στο προηγούμενο μέρος του βιβλίου.

Κρίμα να σπαταλάται ένα ταλέντο όπως αυτό του Παπαθεοδώρου, που με μια πύκνωση θα μπορούσε να μας δώσει ένα αξιολογότατο βιβλίο.